Un home de 90 anos, Eliseo Sandamil, encárgalle a Nivardo Castro que investigue a súa morte cando esta se produza. Porque ten inimigos que o queren morto. Xa que o pasado non perdoa. E a memoria tampouco. Así comeza ‘A vinganza do defunto’ (Xerais), a última  novela de Carlos Reigosa, e quinta da serie sobre Nivardo Castro e Carlos Conde. Nela, Vigo é, na II Guerra Mundial, punto de fuga para nazis e xudeus que buscan refuxio en América. E, no medio da miseria, xorden fortunas relacionadas con negocios cos nazis e aliados.

‘A vinganza do defunto’ trata un tema que estaba tamén na túa novela anterior, ‘A vitoria do perdedor’: a violencia que xera máis violencia…

Hai unha conexión, pero son dous tratamentos distintos. ‘A vitoria do perdedor’ mostra a  dinámica en espiral da violencia. Porque un asasinato nunca é o último. En ‘A vinganza do defunto’, o centro é a personalidade dun dos personaxes, Eliseo. Un tipo que non acepta a derrota, que mantén aos 90 anos a súa mentalidade de combate. Non está disposto a perder, por iso contrata un detective para que investigue a súa morte cando esta se produza, porque sabe que hai xente que lle ten ganas, que pode morrer asasinado. ‘A vitoria do perdedor’ é unha novela de fondo histórico, sobre un xusticeiro: un anarquista atrapado nunha espiral de vinganzas, na fase final da guerrilla antifranquista. ‘A vinganza do defunto’ é unha novela de intriga, de investigación. Todo o mundo lle chama novela negra a este xénero, e eu de hai 10 anos para aquí tamén o digo, porque claro, que eu diga que non fago novela negra…

Nivardo Castro e Carlos Conde teñen unha relación estable con cadansúa muller, e outro tipo de conversas…

Unha das cousas que non me gusta da novela negra é que, moitas veces, os personaxes non evolucionan. Eu a iso negueime. Nivardo e Carlos van cumprindo anos e van cambiando. En ‘Crime en Compostela’ tiñan 30 anos, e na última das novelas da serie van ter 75. Neste momento teño planificados tres libros máis, para pechar a serie. E o que quero darlle ao lector non é só historias de intriga, senón a biografía de Nivardo Castro e Carlos Conde. É certo que Carlos na seguinte novela vai volver estar só…

De todas maneiras, en ‘A vinganza do defunto’ tamén hai moito de historia:: Vigo na Segunda Guerra Mundial, o volframio… Do primeiro fala tamén Fran P. Lorenzo en ‘Cabalos e lobos’, e do volframio Freixanes ou Fernando Méndez nas súas últimas novelas. Pero tampouco son temas moi tratados na nosa literatura...

"Fago algo que nunca fixera, que é contar a historia a través de personaxes reais"

E ademais fago algo que nunca fixera, que é contar a historia a través de personaxes reais. Paco Vázquez, porque publicou un estudo sobre os nazis en Vigo, e o xornalista Celso Collazo, que estivo en Vigo todos aqueles anos da II Guerra Mundial. E para que ía contar eu a historia, se había un xornalista que estivera alí e podía contala moito mellor. Ademais, Celso Collazo foi un correspondente internacional moi coñecido, e en Galicia moita xente non sabe quen é, o cal me asombra. Mais, alén da tentación histórica, é verdade tamén que as miñas novelas teñen algo de dedicatoria a unha cidade. E ‘A vinganza do defunto’ é a miña novela de Vigo.

Que tamén conecta coa túa investigación anterior sobre a guerrilla antifranquista. A través do personaxe de Marcelino, por exemplo. Non sei se é certa esa relación da guerrilla co volframio.

O que non pode ser verdade é que a guerrilla quixese atacar os seus propios compañeiros, porque moitos dos que traballaban alí eran presos republicanos. O personaxe do guerrilleiro é inventado, pero sóache o nome porque é o de Marcelino Fernández ‘Gafas’, e os apelidos dos seus compañeiros, César Ríos e Mario Morán. O que si é real é a descrición que fago do Fontao. Como no caso de Celso Collazo, aí axudoume unha testemuña, unha muller que viviu todo aquilo cando era unha nena. Ela contoumo todo. E eu creo que ese tipo de información dada por testemuñas e o máis valioso do libro. Moito mellor que se eu mesmo o contase a partir de libros e de documentación. O cal non significa que estea a contar a historia completa, senón a visión que me deu xente que a viviu.

Da historia de Vigo como porto comercial e de fuga de nazis dás bastantes detalles. E de como comezaron a facerse fortunas. Como os conserveiros que vendían o “rancho-en-frío” ao exército franquista, por exemplo.

"Aqueles cochazos eran de conserveiros que vendían latas de sardiñas ao exército e fixéronse ricos así"

Celso Collazo lembra ben iso. Aqueles cochazos, que despois chamaban “haigas”, ao primeiro chamábanlles “rancho-en-frío”. “Aí vai un rancho-en-frío”, dicían. Eran de conserveiros que vendían latas de sardiñas ao exército e fixéronse ricos así. E moitas outras cousas: ías de viaxe polo norte de noite, chegabas por exemplo a Oviedo e non vías nada. Pois achegábaste a Vigo e había unha luz espléndida… A Vigo marchaban todos os pintores porque alí conseguían vender cadros. Maside deixou o seu piso de Santiago e colleu un en Vigo co mesmo tamaño e distribución... Vigo era entón a única cidade industrial de Galicia, ademais de ser porto de aprovisionamento de combatentes e de cambio de flotas, ademais de lugar de fuga a América para nazis e xudeus.

Tamén contas de cando Celso busca galeguistas por encargo de Xaime Illa, Paco del Riego e Ramón Piñeiro coa idea de reconstruír o Partido Galeguista. Xa que sempre se di que Piñeiro renunciou a refacer o PG…

Celso era moi novo entón. O encargo que tiña era conectar cos galeguistas e tentar organizalos pero, claro, foi un fracaso total porque era unha época moi difícil. Aínda estaba matando xente o franquismo, e todo o mundo dicía que non, porque tiña medo. Despois foi cando crearon a editorial Sept, e despois Galaxia. Pero isto foi antes, coa guerra moito máis recente.

Nunha conversa entre Nivardo e Carlos, un deles di que Paco Vázquez dixo que era españolista, católico e socialdemócrata, e que malia os problemas que iso puidera traerlle fora, coma Fraga e Beiras, coherente consigo mesmo. A opinión é túa?

"Metín na novela a Paco Vázquez porque escribiu un estudo de 40 páxinas sobre os nazis en Vigo"

Paco Vázquez nunca foi nacionalista e sempre o dixo. E dicía ademais que o PSOE sempre fora así: o PSOE de Indalecio Prieto, Largo Caballero… Mais eu metino na novela porque escribiu un estudo de 40 páxinas sobre os nazis en Vigo, non por outra cousa. Está claro, tamén, que A Coruña antes de Paco non é A Coruña despois de Paco. Mais eu tampouco quería defendelo a el nin nada así. Está na novela como está Celso, porque era a mellor maneira de contar a historia.

Unha historia que comezara cos “vingadores” do Mossad israelí… Aínda que ti lévala máis ao familiar.

É que o que me interesa máis é o tema da memoria: como fala de nós cando chega a súa disgregación final, cando xa non podemos controlala. A novela é iso. A historia de dous vellos, un retirado en Bariloche, Arxentina, e outro en Madrid. Dous vellos que non puideron esquecer, porque o pasado nunca deixou de doerlles. Eliseo vírase convertido nun criminal sen querer selo, presionado polos nazis. E nunca puidera sacar da cabeza o que fixera. Por iso contactara co maquis para que matasen os nazis, pero non o conseguira… E ese é o tema, a persistencia da memoria. Quería seguir o rastro da memoria, que nos delata cando xa non podemos controlala. Despois, no libro, tamén hai homenaxes, como a Manuel Vázquez Montalbán, pero non era iso o que máis me interesaba.

Na parte histórica, citas temas delicados, aínda que coñecidos: a complicidade de Arxentina cos nazis escapados, as fortunas galegas feitas ao abeiro da guerra, os métodos do Mossad...

E todo iso está documentado, é historia. Eu escollín o que mellor me funcionaba para a novela. Do exterminio dos xudeus, escollín Lituania, que ten unha historia complexa. De Arxentina, Perón daquela aínda era ministro, pero tiña unha simpatía grande polos alemáns, e os nazis foron alí moi ben acollidos. Moitos xudeus tentaron refuxiarse primeiro en Francia, e despois pasaron a España ou Portugal, desde onde tentaban saír para América. 

Carlos e Nivardo, -xa o falabamos antes-, póñense un pouco existenciais, comparado con como eran antes.

"Téñenme dito que 'Crime en Compostela' é algo machista, e si que o é desde a perspectiva de hoxe"

É que teñen 50 anos. Non están na mesma etapa vital que en ‘Crime en Compostela’, xa non son aqueles picaflores. E todo cambia: as conversas cambian, as actitudes… Pero non é só por idade. Eu creo que o maior cambio que hai nas miñas novelas é nas relacións home-muller. Porque mudou moito a sociedade niso. Téñenme dito que ‘Crime en Compostela’ é algo machista, e si que o é desde a perspectiva de hoxe. Porque o cambio nas relacións home-muller foi drástico. Eu non renuncio ao erotismo, mais agora trátoo dun xeito diferente. Nesta novela, de feito, había un momento no que Carlos Conde ía ir cunha prostituta. Pois os meus amigos, que leron a novela, dixéronme que non tiña sentido, tendo el unha relación igualitaria e respectuosa cunha muller. Ao final suprimín iso. ‘Crime en Compostela’ é moi fiel á súa época. Eu mesmo, non me sentiría cómodo agora escribíndoa como está escrita. Tería que volver ter 30 anos, e naquela época.

O que si se mantén é a intriga, os diálogos rápidos…

O suspense e a acción están sempre. Nesta novela tamén está Mondoñedo. Nivardo merca unha casa en Mondoñedo, na zona máis pobre. E vai alí coa súa parella. Falar de Mondoñedo é tamén un xeito de falar de Nivardo, porque como vas contar a vida de alguén sen falar da súa parella.