O corpo como voz e fonte de subxectividades libres. Diversas. Como lugar de resistencia e resiliencia. Como buxola para internarse nas paisaxe emocionais que nos conforman. Como marco e, á vez, forza para transcendelo. Sempre alén. Son algunhas das ideas nas que se alicerzan os espectáculos que puideron verse en Santiago na III edición de HerDanza, un dos festivais que, con moita máis vontade ca recursos, están a pelexar por preservar un espazo para a danza contemporánea nas rúas galegas, ademais de contribuír a visibilizar o talento das e dos profesionais das artes do movemento do país. Can Cun Quinqué, Cisma Danza e La Incidente D-T organizan este encontro que, como na súa anterior entrega, combina as pezas ao aire libre en lugares singulares da arquitectura da zona vella compostelá con conversas con artistas, actividades de formación e proxeccións audiovisuais.
Dani Boogz abriu con Crisálida unha proposta de exploración das posibilidades do corpo a través da danza popping/boogaloo, a programación de rúa deste ano. “A pesar dos nosos esforzos por non contactar co noso interior, ao final sempre chama á porta”, subliña a sinopse deste espectáculo. Porque Crisálida é unha procura de reencontro coas emocións perdidas, gardadas, ignoradas. Unha ferramenta para afondar nas mesmas. Soa unha canción e, “nunha primeira parte, o que fago é crear un espazo para deixarme tocar pola música, sentir as emocións que me produce. Deixo que a música provoque cousas en min”, explica. Para despois investigar co corpo aquilo que a música lle produce. Para expresalo, expoñelo, deixalo saír, unha vez enfocado, filtrado, tamizado. No que podería ser un proceso de evolución, de crecemento cara a madurez. “Cando xa non queda nada, o sentir é inevitable”, di Crisálida.
O popping e o break dialogan en Sombras, a peza que Dani Boogz ía compartir con Graciel Stenio no HerDanza. Mais, como ao segundo non lle foi posible acudir, Dani asumiu en solitario o espectáculo, indagando “na parte escura que tentamos evitar, contra a que loitamos”, nun proceso non tan diferente ao que leva, en Crisálida, á busca da reconexión coas emocións. O tema Dama de la guadaña de Ayax -a música é tamén aquí fundamental- conduce á sensación posible que ás veces pode asaltarnos de abandono, de infravaloración, de inadecuación e, en última instancia, a outro nivel, á consciencia da morte como horizonte. A sombra da nada. Da soidade absoluta. Da total intemperie.
As danzas urbanas son só un dos variados puntos de vista desde os cales HerDanza enfoca a danza contemporánea, dentro dunha liña de vangarda
Mais as danzas urbanas son só un dos variados puntos de vista desde os cales HerDanza enfoca a danza contemporánea, dentro dunha liña de vangarda. Tras Dani Boogz -que tamén deu unha aula aberta de pooping/boogaloo ao aire libre, na Alameda-, o segundo dos bailaríns en amosar o seu traballo na programación de rúa foi Fran Martínez, que percorre en A temperatura e o temperamento sendas máis achegadas ao experimental. Un corpo esperta nun campo de espigas. Descoñece como chegou alí e como poderá saír. Parte dos seus movementos suxiren, a través dun moi intenso traballo físico, unha loita por liberarse. Atrapado en si mesmo. “Nun principio, a miña idea era só colocar unha persoa en situacións diferentes. Era só axitar ese corpo para que lle pasasen cousas. Axitar para mover”, explica. Unha viaxe, un corpo que habita distintas paisaxes, que transita diferentes estados físicos e emocionais.
Mais, segundo indica o dosier da peza, o desexo do creador da mesma non é deitar luz sobre o corpo, senón adentrarse na súa escuridade -como o Sombras de Dani Boogz-, identificándose cos temperamentos dos universos que percorre. As mans deste corpo, doutra cor, semellan estrañas. Alleas. Descolocan. Desacougan. “Non era a miña intención ao principio”, -engade- “pero, pasados os anos, decátome de que a peza está centrada nunha sorte de nó, de sentido de non recoñecerse no propio corpo. No inicio, as mans eran un elemento máis poético-visual. Con todos os significados que poden ter as mans. Pero si hai un significado de desestrutura, de descontextualización, de estrañamento co propio corpo”. De igual xeito que están descontextualizadas as espigas. Un elemento natural sostido sobre un chan artificial. Pousado na pedra.
Unha canción acompaña a peza. A voz repite coma un mantra uns versos de Juan del Enzina. “Más vale trocar/ plazer por dolores/ que estar si amores”. “Non a escollín”, -indica Fran Martínez-, “por unha cuestión de dramaturxia porque, como xa dixen, non pretendía falar de nada en particular”. Pero levaba tempo roldando na súa cabeza. E chegou, como por intuición. Juan del Enzina fala de “entrega”, de amar. E, na entrega, quizais, lograr, por fin, pasar ao outro lado. E descansar. Envolto en nebulosa. Placidamente. Habitando o descoñecido.
O concepto de límite, tratado desde diferentes perspectivas -e a procura da maneira de traspasalo-, artellou tamén a reflexión sobre a danza e a corpo
Xunto á conexión coas paisaxes interiores, o concepto de límite, tratado desde diferentes perspectivas -e a procura da maneira de traspasalo-, artellou tamén a reflexión sobre a danza e a corpo na III edición de HerDanza. Clara Ferrao presentou Miñaxoia, unha peza que parte da vivencia da fractura, a lesión, tan común entre os profesionais da danza. A súa xestualidade transmitía, por momentos, a idea de dor. E unha sensación de angustia. Mais, a carón delas, a enerxía. Unha forza inquebrantable. “O que pasa”, -explica-, “é que, a pesar das lesións ás que estamos expostos, temos que seguir creando e actuando se queremos comer. Porque o noso traballo é descontinuo e non podemos parar e coller unha baixa, porque o Estado non nos recoñece ese dereito”.
Deste xeito, os traballos, sempre temporais, sucédense mentres se encadean as lesións. Unha tras outra. Nun corpo ferido que ten que seguir, coa dor e o cansazo, e que ás veces só nesa actividade incesante parece recoñecerse. Un corpo reesiliente que non deixa de procurar. “Cando estás nun punto no que che parece que non vas poder, de repente atopas outra forma de traballar. A partir desa limitación, investigas outro movemento que te leva a superala e poder seguir”, asegura Clara Ferrao.
A compañía 5S levou, pola súa banda, a Compostela o seu Torre de Babel, un espectáculo que, a partir da metáfora da torre bíblica, procura o xeito de interconectar, mesturando distintas disciplinas artísticas, persoas que falan distintas linguaxes. A particularidade é que se trata tamén dunha iniciativa de inclusión social na que participan persoas con discapacidades. “Sacámolos dos centros e tentamos potenciar que cada un desenvolva aquilo do que é capaz. Isto non é só un proxecto artístico: é coma unha familia. Traballamos moito coas emocións e non os aleccionamos nin os tratamos como se nós foramos superiores por ser bailaríns. Iso é tamén o que fai que eles se sintan cómodos”, explica a directora, Carlota Pérez, que cuestiona o uso que moitas veces se fai de termos como “diversidade”, xa que todas as persoas somos diversas.
Ao cabo, integrar a diversidade é tamén o que fixo, e con moi salientables resultados, Iker Gómez na residencia creativa no CGAC que comandou no HerDanza. Baixo a súa dirección e, en algo menos de cinco días, Daniel Delgado, Sara Incera, Lara Munín, Noel Quintela, Paula Ripoll e Inés Santos crearon e desenvolveron unha peza colectiva que presentaron ante o público do festival. Iker Gómez traballou, así, cun equipo heteroxéneo formado por mozos e mozas de até 20 anos de diversas procedencias artísticas: a danza contemporánea, as danzas urbanas e o teatro musical.
Lara Munín, unha xoven bailarina formada na academia BSDanza, en Santiago, no Conservatorio Profesional de Danza de Lugo e no Institut del Teatre de Barcelona, amósase moi satisfeita coa experiencia. “O que nos explicou Iker é que ía usar o método que el usa normalmente”, indica. Un método no que o humor é un elemento relevante e que, polo demais, non difire moito do aplicado por Carlota Pérez. Coñecer a cada alumno, fomentar o seu potencial, coordinar, limpar e pulir, sen guión previo. “O que facía era tentar sacarlle a cada un de nós o seu potencial”, engade Munín. “Pediunos que escribísemos un texto sobre o que quixeramos, sobre algo importante na nosa vida”, agrega. “Un día estabamos cunha ópera e Noel comezou a cantala porque a coñecía. Iker preguntoulle se podía facer o play-back, e así xurdiu o principio da peza. A muiñeira do final, foi porque estiveramos falando de baile galego, el preguntounos se podiamos aprender ese paso, e así foi: xa tiñamos final”.
O corpo pode ser, moitas veces cando se trata de diversidade, instrumento de reivindicación, de protesta, de loita. O corpo como voz
O corpo pode ser, moitas veces cando se trata de diversidade, instrumento de reivindicación, de protesta, de loita. O corpo como voz. Diso falouse no HerDanza na conversa O corpo como resistencia, con Enrique Latorre e Marta Pérez. Latorre referiuse ao corpo como lugar para a militancia, resemantizando o que está socialmente considerado como defectuoso ou problemático. Marta Pérez formulou a idea de que a partir do propio corpo xorde a subxectividade, porque nos coñecemos e nos pensamos a nós mesmos a través do corpo.
Máis na liña do exposto por Latorre, Daniel Lezslo presentou na programación de rúa do HerDanza a peza Volutas, unha crítica á educación heteropatriarcal na que unha persoa busca unha identidade que non teña que axustarse aos binomios de xénero. Nin home nin muller. Co movemento como declaración de liberdade, alén dos xéneros. A peza é “unha homenaxe a meu pai e a miña nai, e sobre todo ás nais. Os pais están aí para ensinarche, pero despois desaparecen e quedas ti, que tamén acabas desaparecendo, nun ciclo no que todo está conectado”, explica Lezslo. Por iso, tamén, a importancia da idea do círculo. Volutas son as formas espirais que fai o fume e os detalles das columnas xónicas que representan os cabelos femininos. Na primeira parte da peza aparece un individuo máis constrinxido polas imposicións sociais. Na segunda é unha persoa que arela ser libre, que se ergue contra os binomios de xénero, contra as normas heteropatriarcais.
Entre os obxectivos do HerDanza sitúase dar a coñecer o traballo de profesionais emerxentes coma Daniel Lezslo, que puido ser, quizais, unha das máis relevantes descubertas do HerDanza deste ano para o público compostelán. Xiana Vilas, que comparte con Leodan Rodríguez e Isabel Sánchez a responsabilidade da organización destes festival, subliña tamén que o HerDanza trata de traer a Galicia, aínda que só sexa por uns días, a talentos galegos que desenvolven a súa carreira fóra. É por iso que este ano veu impartir un obradoiro Alba Barral, que compartiu ademais unha conversa sobre mulleres creadoras con Sonia Rodríguez, que ofreceu outro obradoiro.
Tamén Mónica García -bailarina non galega pero moi vinculada a Galicia, ben coñecida polo seu traballo con Matarile, entre outros- impartiu un obradoiro, no seu caso centrado no movemento. O HerDanza incluíu tamén unha actividade de proxección de curtametraxes de videocreación, organizada en colaboración co festival Choreoscope. “Tivemos máis xente da que esperabamos. Tanta que quedamos sen cadeiras”, lembrou Xiana Vilas, quen salienta tamén que o festival vai xa máis que afianzando xa o seu público. Tanto ela como Leodan Rodríguez e Isabel Sánchez quixeron subliñar tamén a relevancia do voluntariado que apoia o festival, sen cuxo “traballo e dedicación” este non sería posible. Os tres responsables principais da organización do festival participaron no espectáculo final do mesmo, Imprevisibles, unha peza de improvisación realizada cos artistas convidados deste ano, -aínda que non todos puideron estar-, na que tamén se implicaron Ángel Zotes ou Lara Munín, ademais de, contra o final, unha parte do público.
Tanto Xiana Vilas como Leodan Rodríguez e Isabel Sánchez quixeron subliñar tamén a relevancia do voluntariado que apoia o festival
Pero antes de Imprevisibles puidera verse unha versión curta dunha peza que xa pasara anteriormente, na súa versión completa, por Compostela. Trátase de Ulises e a nena durmida, de Ánxela Blanco, unha obra “moi marcada”, tal como a súa creadora recoñece, polo libro Circe ou o pracer do azul de Begoña Caamaño, autora que contou o mito de Ulises “desde outros corpos, os de Circe e Penélope. Fíxome pensar”, -explica Blanco-, “en como nos é transmitida a historia, en que referentes temos”, en como os mitos clásicos chegan até nós e nos conforman. Mais o mapa oficial do mito, -engade-, pode ser subvertido. “Porque non é o territorio todo”, porque podemos contar a historia desde outras perspectivas, como fixo Xohana Torres co “Eu tamén navegar” de Penélope. Xa que non só os homes teñen dereito de partir para cumprir os seus soños e “procurar a súa esencia”.
Ulises e a nena durmida é, así, un relato en varios tempos no que conflúen a danza co teatro, e que conta ademais con música orixinal: de Mónica de Nut, Mr Krah, Iván Rodríguez, Manuel Fonte e María Move e Macarena Montesinos, e vídeo, parte del realizado a partir de fotografías de Rubén Vilanova. Comeza a historia, na súa versión curta, co sacrificio do carneiro de cornos dourados, que evoca o sacrificio aos deuses realizado polos guerreiros antes da navegación, mais que é metáfora do que ocorre con calquera partida: uns marchan, os ausentes, e outros, que tamén se sacrifican, quedan. Continúa despois coa viaxe de Ulises: o barco, coa súa vela -e a súa serea-, e a dureza física e emocional da travesía polo mar, tras reclutar a tripulación. Aparece logo Telémaco, o fillo de Ulises e Penélope, que loita coa nai porque arela ocupar o trono do pai ausente, contra o criterio da Penélope, que tece e destece para non ter que escoller entre os seus pretendentes e tenta frear o fillo para protexelo, pois teme que o asasinen. Prodúcese despois o encontro de Ulises con Circe, antes do desenlace, que é a saída da caverna por parte de Penélope.
A Penélope de Ánxela Blanco é, nun primeiro momento, unha muller esgotada, debilitada, atrapada na espera, na desesperanza, no cansazo, perto de desfalecer. Mais Penélope collerá forzas e decidirá rebelarse contra o destino marcado con toda a súa forza e a súa fereza, mesmo procurando transformar a súa dor en pracer transitando por mundos próximos ao bondage. Unha muller brava, encabuxada, que berra, que decide espirse e tomar o seu propio camiño.
Circe tampouco é unha sorte de meiga malvada, unha muller escura, senón un ser luminoso que protexe o seu espazo a través da lenda, e que acollerá a Ulises no verxel no que vive. O seu sensual banquete de froitas é unha metáfora da diversidade de identidades de xénero, porque “non todo son bananas e papaias”, segundo explica Blanco. A súa Circe é un ser andróxino, libre dos corsés de xénero, que ri e xoga, que utiliza as cordas para divertirse, e do que Ulises namora tras chegar xunto a ela destruído, devastado, despois da guerra, tras perder naves, homes e poder. Telémaco, pola súa banda, é un corpo tomado pola tensión, polo conflito, por veces coa cara tapada, ata que atopa o alivio, simbolizado coa auga que el mesmo se tira enriba, na parte da obra que é menos narrativa, máis emocional e física, segundo conta a propia Anxela Blanco.
