Cinema Sticado veñen de presentar no Salón Teatro, en Santiago, as tres montaxes que crearon ata agora. As dúas primeiras, sobre a historia de Mirlo e Rita. A última, Pyka. A compañía viguesa fai cine ao vivo –ou teatro multimedia- cunha tecnoloxía deseñada por eles mesmos. Para contar historias que beben moito do cinema ou da novela negra, ou da banda deseñada. Falamos con Helena Varela e Xosel Díez.

Como xorde o colectivo Cinema Sticado? Por que decidides facer cine ao vivo (teatro multimedia)?

Cinema Sticado nace en 2015 coa estrea do noso primeiro espectáculo no ALT de Vigo, mais comezou a xestarse case tres anos antes, no 2012. Daquelas eu estaba investigando sobre como traballar a imaxe en vivo nos eidos artístico e escénico cando topei co traballo do colectivo holandés Modern Hotel, en concreto coa súa peza “The Great war”. Cando llo amosei a Helena decidimos que esa sería a nosa liña primitiva de investigación co fin de poder traballar xuntos en escena. E puxémonos algunhas limitacións: traballar en escena os dous sos e cunha carga escenográfica relativamente pequena (que puidesemos metela nunha furgoneta).

“Para a realización de vídeo empregamos un ordenador cun programa informático que desenvolvín eu mesmo”

Facedes, en directo, teatro obxectual, teatro de sombras, teatro de monicreques e teatro de actor. A estética resulta moi de cine, de de comic. Como e por que ides incorporando cada un destes elementos? Por que esa estética?

Todos estes elementos fóronse incorporando ao noso proceso dun xeito natural. Foron aparecendo froito tanto das necesidades que en cada momento nos ían xurdindo en relación á historia como das limitacións físicas que atopábamos ou nos autoimpuxemos na posta en escena. A primeira limitación foi cumplir o noso desexo de crear espectáculos nos que a posta en escena fose realizada por nolos dous e que a carga escenográfica puidese ser transportada nunha furgoneta. A partir daquí enseguida se fixo evidente a necesidade de empregar técnicas de teatro de monicreques.

E por aí foi que comezamos. Logo apareceron o teatro de sombras e obxectual, froito xa de necesidades narrativas, ou mellor dito de necesidades poéticas. No noso segundo espectáculo apareceu xa o teatro de actor como resposta tanto aos nosos desexos persoais de actuar como á necesidade dramatúrxica de facer transcender a historia da escala monicreque á escala humana. En canto por que, a nosa estética tampouco é que fose algo definido de antemán, se ben non podía ser doutro xeito: que podiamos facer se non cunha cámara nunha man e un monicreque debuxado na outra?

“Se queremos liberar a percepción de formas preconcibidas e fomentar unha visión crítica é porque cremos firmemente que os cambios son necesarios para unha evolución cara a mellor do ser humano”

Usades varias cámaras e un sistema de realización de vídeo e audio en directo controlado desde un móbil que levades no brazo. Podedes explicar con algo máis de detalle como funciona e por que o fixestes así?

Por que xa está explicado, polo noso desexo de bi-autosuficiencia. Para a realización de vídeo empregamos un ordenador cun programa informático que desenvolvín eu mesmo (unha frikada que non volvería a repetir, pero da que xa non podo escapar). O programa recibe a imaxe das cámaras que empregamos e co móbil controlamos o que facer con esas imaxes (podemos 'pinchar' unha ou outra cámara, gravar un anaco para logo reutilizalo, invertir as imaxes, mesturalas, mover as pantallas...).

O programa de audio foi creado por unha programadora holandesa (Katjaa Veter) e eu modifiqueino para os nosos intereses. Helena controla desde o seu móbil este programa que lle permite modificar a súa voz para interpretar aos distintos personaxes e ademais crear a atmosfera sonora a partir de sons que ela fai con distintos instrumentos e obxectos. Os dous programas ademais contan con certas doses de aleatoriedade e tamén de interactividade entre eles (isto é, que ás veces un afecta ao comportamento do outro e viceversa).

Os tres espectáculos son moi salientables no aspecto estético e tecnolóxico. Creades imaxes de grande beleza. Que relevancia ten para vós a creación de imaxes?

A creación de imaxes é prioritaria e existencial, sobre todo como ti dis falando de imaxes de grande beleza. As imaxes teñen un poder innegable: son capaces de transmitir moito en pouco tempo e teñen unha capacidade de persistencia nas retinas dos que miran fóra do común

Dicides que queredes “liberar a percepción de formas preconcibidas” e contribuír a que se forme unha visión crítica. Son os vosos obxectivos? Por que?

Si, sen dúbida son. Non os únicos, pero son. Aínda que o entrecomiñado parece facer esa expresión nosa teño que admitir que non é así. Nos inicios os nosos obxectivos estaban máis difusos do que agora e nun intento de coñecermos mellor limos moita literatura ao respecto do cinema ao vivo e o teatro multimedia (moito tampouco é que houbese daquela) e atopamos certas frases como esa que nos acaían ben. Se queremos liberar a percepción de formas preconcibidas e fomentar unha visión crítica é porque cremos firmemente que os cambios son necesarios para unha evolución cara a mellor do ser humano, e para que un cambio sexa posible é preciso cuestionarse o establecido.

Hai un tema moi presente no que fixestes ata agora, que é a manipulación e o control social. O humano e a humana do voso segundo espectáculo son os autores da historia que estamos a ver, pero eles tamén son manipulados. Por que é tan relevante para vós este tema?

Claro, aí está a cuestión. Nós somos suxeito e obxecto da historia, ou deberiamos selo, pero a nosa condición de suxeito en moitos aspectos é un espellismo, unha falsa ilusión: mexan por nós... E isto, se non un cambio, ben merece unha reflexión, non si?

Outro tema importante é a memoria. Nos dous primeiros espectáculos, as bolboretas medran para que non se perda a memoria colectiva dos abusos por parte do poder. En Pyka, a memoria de Olga vai desaparecendo, mais sempre permanece no fondo, e parte dela tivo que perderse para poder seguir adiante. Por que esa importancia da memoria?

É que se non hai memoria repetímonos coma se fosemos orixinais, coma se cada día houbese esperanza. En serio? Non ves que por ese camiño hai unha pedra na que sempre tropezas e acabas coa crisma aberta?

“A nosa condición de suxeito en moitos aspectos é un espellismo, unha falsa ilusión: mexan por nós...”

Todo é mentira, dise nun momento no segundo espectáculo. Humano e humana son humanos e personaxes, e nun momento son figuras de papel nunha mesa. Os roles mudan. E todos parecen arrastrados por un mundo no que todo é falso. Fai pensar na idea da era da saturación da imaxe, do simulacro… Ten que ver con iso?

Non tanto coa saturación da imaxe como coa saturación de información confusa e contraditoria que impide determinar onde está o certo e onde o falso, e con ese despertar da falsa ilusión que nos fai pensar que somos os escritores da nosa propia historia.

Os tres espectáculos son narrativamente complexos. Hai constantes mudanzas de escenario e unha fragmentariedade que pode chegar a dificultar a comprensión. Por que esta complexidade?

Se cadra está relacionado cos modos de comunicación e información actuais. Pode ser. Si, hai saltos de espacio e tempo, saltos de punto de vista e ocos, moitos ocos mais tamén moitos indicios. Pode resultar complexo porque esixe unha atención esperta e activa durante o espectáculo, e aí radica o interese para nós. Máis que complexidade en sí mesma o que diría que hai son roteiros para a reflexión.

A historia de Mirlo e Rula parece conectada ou inspirada en acontecementos de actualidade: a violencia contra os indíxenas no Brasil, a suba ao poder de gañáns violentos… É un mundo sórdido, escuro, como de novela negra, mais moi real. Relaciónase con feitos de actualidade? Inspirouse en algo concreto?

Que dúbida cabe. A inspiración é a actualidade. E se nalgún momento nos inspiramos nalgún acontecemento pasado enseguida voltou a ser de actualidade. Fai falta concretar?

Pyka é a historia dunha muller, Olga, que fai unha película de animación que Helena, a través do recordo da súa avoa, rescata. Como xorde este proxecto? Por que contar a historia de Olga e Eisenstein?

O proxecto naceu fruto dunha colaboración coa Orquesta Clásica de Vigo na que tivemos a oportunidade de poñer en escena unha película muda en vivo acompañados de sesenta músicos. Foi naquel proceso que atopamos os primeiros indicios da película PYKA (brazo en ruso), e por aí foi por donde comezamos: por reconstruír o filme para a súa execución en vivo. O filme ten como protagonistas un brazo secuestrador e maltratador, a súa víctima e o amante desta.

Logo comezamos dúas investigacións paralelas: por unha banda a historia da avoa de Helena (Gelines), que era a nosa conexión coa suposta autora daquel filme, e por outra banda a historia desa suposta autora (Olga) ata conseguir reconstruír as súas biografías. E nesas investigacións apareceu o nome de Serguei Eisenstein como posible mentor ou acompañante de Olga na súa presuntamente única creación cinematográfica. E así tamén investigamos a figura de Einsestein.

Armadas as liñas biográficas dos tres personaxes e as súas conexións tanto entre eles como coa historia que se narra no filme comezamos a investigar nas liñas temáticas a nivel teórico e intencional en paralelo a unha investigación sobre a escena a través de improvisacións e o traballo directo con escenas escritas ata atopar a estrutura final da peza.

A investigación escénica centrouse na necesidade de contar cousas das que non se falan e en traballar con esas emocións ocultas que cando saen a luz crean unha atmósfera incómoda e ao mesmo tempo reconciliadora.

“No fondo o que queriamos contar é a vida de tres persoas que tiveron que fuxir dunha sociedade onde o masculino imperaba por Lei”

No fondo o que queriamos contar é a vida de tres persoas que tiveron que fuxir dunha sociedade onde o masculino imperaba por Lei. Dúas mulleres fortes que, como a protagonista do filme, non acataron as ordes preestablecidas e que despois de loitar tiveron que escapar para acadar algo tan preciado como a Liberdade, e un home sensible que en certa maneira non foi quen de facer frente á opresión. Nestas fuxidas xurdiron encontros marabillosos como o de Olga e o director de cine ruso Segei Ensenstein e o de Gelines con Olga. As tres son vítimas dun poder corrupto, manipulador e cruel.

De fondo está o debate sobre o que é e o que debería ser o cine. Que quixestes subliñar respecto a iso?

Eu en realidade non sabería dicir nin apuntar cara o que debería ser o cine, todo o cine. Pero en efecto dicir que o cine pode ser política e un bo argumento que subliñar, que o cine pode inducir á reflexión, outro, e que se ademais está feito ao vivo como facemos nós moito mellor!.

Tamén de fondo hai unha reflexión sobre o poder e a relación con el do pobo. Di Eisenstein, perseguido polo stalinismo, que o pobo permitiu a volta da oligarquía. O mesmo pasa na historia de Mirlo e Rula: o pobo adula a oligarquía. Que queredes salientar respecto diso, da nosa relación co poder?

Pois iso, que o pobo adula a oligarquía, e que a oligarquía emprega o medo e o engano para calar ás voces discordantes.