Pablo Reboleiro comparte con Ánxela Blanco, Aitor Garuz, Álvaro Reboredo e Beatriz Rubio o elenco de Arnoia, Arnoia, a versión teatral -e circense- dirixida por Quico Cadaval, da novela homónima de Xosé Luis Méndez Ferrín. Aproveitamos o paso desta obra por Santiago -onde se estreou, no Salón Teatro- e pola Coruña para entrevistar a Reboleiro, un dos membros -e fundadores- de Pistacatro e impulsor de boa parte das iniciativas que alimentaron o moi notable desenvolvemento do circo contemporáneo galego nas últimas décadas: iso que, non hai moito, se dera en chamar “novo circo”.

Estivestes uns días no Salón Teatro… Como ides de funcións? Como está a ser a resposta do público?

Arnoia, Arnoia é unha coprodución co CDG. Tivemos apoio a nivel de construción da escenografía, espazo para ensaios, técnicos, material, atrezzo... Pero a distribución facémola nós, a nosa compañía. Neste caso, supoño que axuda o feito de que ‘Arnoia, Arnoia’ sexa un libro de Ferrín: agora mesmo hai tamén un proxecto para facer un videoxogo sobre ‘Arnoia, Arnoia’, acaba de haber unhas xornadas sobre a obra de Ferrín, fíxose un documental… Temos, ademais, tamén, na dirección, a Quico Cadaval…

“Falan moi positivamente da mestura do universo de Quico coa estética e o traballo do circo…”

Que vou dicir eu, pero a nivel de acollida do público, está a irnos moi ben. E  iso que a obra, ao principio, é dura, crúa: comeza falando da guerra civil. Hai xente que forma parte do público asiduo de Pistacatro que pode quedar, neses primeiros minutos, un pouco abraiada… Tamén é unha obra longa, de unha hora e 40 minutos… Mais, en xeral, a reacción da xente é boa. Falan moi positivamente da mestura do universo de Quico coa estética e o traballo do circo…

Nese sentido, supoño que sería máis un traballo colectivo… Porque non é só teatro. É circo.

A obra é as dúas cousas e aí pódese discrepar pero, desde o meu punto de vista, si é unha obra de teatro. Neste caso, o circo está ao servizo de contar esta historia, a de Arnoia, Arnoia. E iso non é nada raro. Se pensamos, por exemplo, nas películas clásicas de piratas, é fácil decatarse de que os actores eran artistas de circo: facían moitas acrobacias. Mais este despregue artístico ao servizo de contar unha historia.

"O circo ten a súa propia dramaturxia, e iso é o que eu busco nos espectáculos que dirixo"

Que é algo que o circo, -eu sempre o defendo-, non ten por que facer. O circo ten a súa propia dramaturxia, e iso é o que eu busco nos espectáculos que dirixo. Non me parece mal o outra opción, pero creo que o circo de por si pode contar moitas cousas, e sobre todo é unha potente ferramenta para transmitir emocións. É poesía visual. Pero no caso de Arnoia, Arnoia si se trata de contar unha historia. Moitos obxectos que podemos ver no escenario son alegorías que axudan a contar esta historia. Non é así, por exemplo, na nosa outra obra Impreuna, onde as maletas son maletas e as mazas son mazas: non representan outra cousa. En Impreuna os obxectos, o circo, non están ao servizo de nada, simplemente son.

Mais si: Quico dicíanos que el é director de teatro e que non nos ía dicir como facer circo, e si foi un traballo colectivo, pero Quico tiña claro o que quería, as imaxes que quería, e a partir diso buscamos acordos. El tiña moi claro, sobre todo, o que non quería. El non chegou cun libreto e nos dixo: tedes que montar isto. Nós fomos facendo as nosas achegas, a partir do que el nos ía dicindo.

Xa que falas de iso, das imaxes, é algo que se comentaba ao saír do teatro: que Arnoia, Arnoia se recoñecía ben. E aí son moi importantes as imaxes.

Está ben que o digas: era a intención. E non foi fácil, co orzamento que tiñamos. O de Arnoia, Arnoia é un universo fantástico moi rico, cheo de detalles. Non podiamos levar todo a escena. Houbo partes que se quitaron por unha cuestión económica. Se un xigante leva 100 soldados, evidentemente nós non podemos poñer 100 soldados. Pero recorremos ao que comentabamos: as imaxes…

“Quico, ademais, falou con Ferrín para facer a dramaturxia desta obra, que pode interpretarse de moitas maneiras”

Quico, ademais, falou con Ferrín para facer a dramaturxia desta obra, que pode interpretarse de moitas maneiras. E despois o que tentamos foi levar esas metáforas que Ferrín manexa no seu libro ao momento actual. Por exemplo, na primeira escena, na que é fácil recoñecer a guerra civil, falan un idioma extraño, de xeito que pode remitirnos, por exemplo, á guerra de Siria. Tamén houbo quen nos dixo que se cadra a obra podía ser complicada para quen non leu ‘Arnoia, Arnoia’, pero eu penso que non ten por que ser así, que se entende ben...

Sobre Arnoia, Arnoia pode haber, si, interpretacións distintas. Desde que lugar a traballastes vós? Como a entendedes?

Pois aí teño que dicir que o elenco fomos bastante “limpos”, no sentido de que nós non pertencemos ao mundo literario, polo que tampouco nos condicionou a crítica… Eu lera Arnoia, Arnoia sendo un rapaz, con 12 anos. Meu pai, que era profesor de galego, axudábame a entendelo. E para facer esta obra volvina ler, claro. É unha obra da que se pode tirar de moitas maneiras, claro, e unha delas, evidentemente, é a guerra civil.

“Pero para nós tiña, en xeral, un fondo moi actual”

Pero para nós tiña, en xeral, un fondo moi actual. A parte dos Grou, por exemplo, lémola coma unha especie de distopía capitalista. Baseámonos tamén moito en historias da represión que nos foi contando Quico, como o que facían no franquismo coa lei de fugas: dicíanlles aos presos que podían marchar e entón matábanos alegando que tentaran fuxir. Mais xa che digo que traballamos bastante desde un punto de vista máis emocional, máis intuitivo, que de coñecemento sobre os debates da crítica arredor do libro. Quico si estaba informado desta parte e coido que pescudou moito para sacarlle a súa visión ao libro.

Vós -Pistacatro- non falastes con Ferrín?

Ferrín veu ver unha función e a verdade é que estivo moi ben: foi para el moi emotivo, tamén porque tivo sempre moita relación co circo. Os seus tíos tiñan un circo, el é familiar do Padre Silva… Para el foi tamén, entón, por iso, coma unha volta á súa infancia. Despois hai outro aspecto que non comentei antes, que é que Quico quixo manter convencións do circo como a presentación e saúdo dos personaxes. Por iso quizais tamén pode interpretarse, como fixeches ti, coma un espectáculo máis de circo que de teatro. En calquera caso, é unha convención do circo clásico: saudar, presentar os artistas…

“Eu fun un bo malabarista, agora xa non sei o que  son. Son tamén algo bailarín, actor, músico…”

Nós, Pistacatro, somos pallasos… Poderiamos dicir que facemos moitas cousas e poucas ben de todo… Eu fun un bo malabarista, agora xa non sei o que  son. Son tamén algo bailarín, actor, músico… Despois tamén houbo unha escolla por parte do director, que penso que ao final resultou ser acertada: a parte máis acrobática fana Bea e Fiti. Fiti é máis o heroe, Aitor e eu somos máis os malos… Ao principio non é que estiveramos moi a gusto, pero despois entendémolo perfectamente.

O voso é un traballo fisicamente moi exixente…

Si, e por moito que Rajoy dixese que os artistas non somos xente que se ergue ás sete da mañá, si, é un traballo fisicamente moi duro e moi demandante para nós, que tampouco somos xa ademais igual de novos.

E no teu caso, como comezou todo? Penso que polos malabares…

Eu estudaba Matemáticas. Xa no segundo ano comecei a facer malabares. A min o que me pasaba é que xa non estaba moi cómodo coa vida de posadolescente santiagués: xa non me apetecía estar toda a tarde cos colegas bebendo cervexas e xogando ás cartas. Eu quería facer algo, e non pasar o tempo. Descubrín os malabares, que supoñen un reto de superación constante de un mesmo. Xa antes fixera algo de teatro… Daquela os malabares en Santiago estaban ligados a grupos libertarios… Quedabamos en Bonaval, pero chegou o inverno e comezou a chover, e entón empezamos a ir pola Casa Encantada.

Alí coñecemos unha xente marabillosa: os que levaban a asociación PreSOS. Un grupo de activistas que traballaban tanto e tan ben por persoas ás que ninguén facía caso: os presos. Alí, na Casa Encantada, aprendín moito. Era unha casa okupa diferente, con xente que tiña claro para que liberar un espazo, poñéndoo ao servizo do común. A Casa Encantada foi o noso lugar de traballo, onde confluíu xente que estaba a facer moitas cousas. Moitos proxectos artísticos moi interesantes feitos sen un peso pero con corazón.

Despois veñen os Tromboni e Malabaranda…

Si, Kote -Xosé Lois Rodríguez- introduciume no primeiro grupo de malabaristas galego fóra do circo tradicional: Os Tromboni. Despois, Kote, Manu Lago e eu creamos Malabaranda. Despois a cousa vai medrando, vamos creando novos números… e acaba xurdindo, para responder á necesidade de dar saída a todo aquilo, a Festa do Circo, primeiro na Casa Encantada e un ano despois na sala Nasa. Foi unha maneira de presentarnos, de dar a coñecer o que faciamos, de coñecernos entre nós…

“Nunca poderei estar o suficientemente agradecido, porque se non fose por ese espazo da Festa do Circo non poderiamos ter feito o que fixemos”

Nunca poderei estar o suficientemente agradecido, porque se non fose por ese espazo non poderiamos ter feito o que fixemos. E eu estou moi orgulloso de ter formado parte daquilo. A Festa do Circo, da que se fixeron dez edicións, foi como a nosa “posta de longo” na cultura. Alí confluímos unha xeración de artistas, e non só de circo: por alí estaba Marta de Voadora, Pepo Suevos, Marcos Petete do Retrete de Dorian Grey, ou Cou, que está moi vinculado a nós pero que é máis actor…

“Pistacatro chámase así porque na Nasa ofrecéronnos un espazo para facer circo, que eles chamaban a cuarta pista”

Pois ese encontro, na Festa do Circo, foi o xermolo do que acabou eclosionando no colectivo Pistacatro. Chámase así porque na Nasa ofrecéronnos un espazo para facer circo, que eles chamaban a cuarta pista. E a partir dese colectivo, que era máis amplo, acabou xurdindo, despois, unha S.L., a empresa Pistacatro, para producir e distribuír espectáculos de circo e cabaré.

Buscastes un local no que fose posible traballar, facer ensaios…

Despois da primeira Festa do Circo veu o que nós chamamos “o éxodo”. Todos marchamos formarnos fóra. Eu marchei para Londres. Outros para Barcelona… Uns anos despois volvemos, coincidimos de novo, e é entón cando montamos Pistacatro. Buscamos unha nave, si, para poder traballar, que durante moito tempo estivo no Milladoiro. Tiveramos, para iso, unha axuda de Agadic, de cando era xerente Miguel Martín.

“Despois da primeira Festa do Circo veu o que nós chamamos “o éxodo”. Todos marchamos formarnos fóra”

Desa época é tamén ‘Kamikaze’, a primeira coprodución que fixemos co Centro Dramático Galego, daquela dirixido por Cristina Domínguez, que nos serviu moito para darnos a coñecer no teatro galego. Ese tempo foi, poderiamos dicir, o “século de ouro” do circo galego. Fixemos moitos espectáculos, tiñamos moito traballo. Xa diciamos entón, de broma, que contra Fraga viviamos mellor, cando andabamos sen un peso e protestando polos bares…

“Mais ter tanto traballo tamén tivo o seu lado negativo: a verdade é que nos comeu a xestión”

Mais ter tanto traballo tamén tivo o seu lado negativo: a verdade é que nos comeu a xestión. Cando empezamos con Pistacatro, eramos sete actores. Ninguén sabía nada de produción ou de administración. Agora estamos máis equilibrados nese sentido: somos tres artistas e dúas persoas máis para a parte de xestión, produción… A nosa nave chámase Circonove, de Circo Novo e de Circo Nave. Despois refrotouse tamén o colectivo, a asociación, que se chamou Pistacinco. Pero como había confusión cos nomes, agora a asociación chámase Circonove e a compañía, a empresa, Pistacatro.

Estiveches, dicíalo antes, uns anos en Londres estudando circo e despois xa traballando. Dis na túa web que foron os mellores anos da túa vida…

Eu rematara a carreira de Matemáticas, pero a miña paixón era o circo. Co diñeiro que gañara traballando aquí -naquela primeira época, estaba eu practicamente só facendo circo de rúa- fun estudar Circo a Londres. E alí vivín o que eu penso que ten que ser a Universidade. Eu aquí en Santiago estudiaba o suficiente para aprobar. Pero alí, en Londres, expremiamos os profesores todo o que podiamos. Acababa a clase e iamos detrás preguntarlles cousas. Tiñámolos esmagados: a dirección chamáranos a atención para que respectaramos os horarios dos profesores.

E a verdade é que tiñan razón: non podes estar todo o día: o corpo tamén ten que descansar. Eu vivía nun cuarto compartido nun cuarto coa dobre xanela, barrotes e o cristal escachado, non gastaba un peso, movíame nunha bicicleta que comprara moi barata e que despois me explicaron que probablemente sería roubada, traballaba ata 12 horas en bares nas fins de semana, vin como destrozaban un coche… Era un barrio complicado. Pero era feliz.

Eramos novos e faciamos o que nos gustaba… Sentíame realizado. E tiven, así, unha xuventude que penso que foi como debe ser a xuventude. Facía o que me era a miña paixón. Tiña unha vida con pouco diñeiro -as miñas pesetas pouco valían en Londres- pero plena, chea de cousas que eran importantes para min. Despois estiven traballando un tempo en Londres, en varias compañías, e pasei uns meses tamén en Arxentina. Nese tempo aprendín moito de circo de rúa.

E seguiches colaborando coa Festa do Circo, e creastes o Festival D’Gorra. Lembro o discurso que comezastes a difundir para presentar o chamado Novo Circo Galego.

É que, xa sabes, en Galicia levamos unha, digamos, diferencia horaria para algunhas cousas. Cousas que noutros lugares xa se facían desde había 20 anos comezaron naquel tempo en Galicia. En Francia xa había ese “novo circo” nos 80. Pero aquí había descoñecemento de todo ese movemento, e nós precisabamos reivindicar o que faciamos como algo diferente do que a xente entendía por circo, que era unha carpa e números con animais.

O circo, ademais, como experiencia artística, tivo un baixón moi forte en España, cousa que en Francia, por exemplo, non pasou, porque se apoiou para evitar que caese. Nese contexto foi no que comezamos a falar de “novo circo”, pero eu agora xa non reivindico iso porque non creo que sexa necesario. Tamén hai teatro clásico e contemporáneo e ao segundo non lle chamamos novo teatro. Todo é teatro.

Aquí fuches e es moi coñecido aínda como Pablo Trasno. Gañaras o Festiclown no 2006 con este espectáculo, Trasno. Dis na túa web que probablemente sexa o espectáculo galego co maior número de funcións. Non sei se é así, pero polo menos un dos de máis funcións, seguro.

Trasno é un personaxe do que me sinto moi orgulloso, que me deu moito. E si, hai xente que me coñece como Pablo Trasno. De feito, cando fixen a web nova, acabei poñendo Pablo Reboleiro porque non conseguín migrar o dominio Pablo Trasno, que o tiña eu rexistrado. Como che dicía antes, cando eu traballaba na rúa, en Praterías, antes de ir para Londres, estaba case sempre só. Ás veces viña tamén Capitán Maravilla, que tiña algo de material, coma un micro… Como Pablo Trasno tiven moitas actuacións, si.

Contas na web que, cando comezaches a notar que o teu corpo xa non estaba igual para as acrobacias que cando tiñas 20 anos, comezaches coa danza. Primeiro unha danza máis acrobática e despois varios tipos de danzas, do ballet ao claqué.

Si, a acrobacia chega un momento que se fai demasiado dura para o corpo. Pero eu necesitaba moverme. Sempre digo que as matemáticas son, en min, Atenas, pero o meu corpo necesita a Esparta. O corpo pídeme movemento. Comecei a experimentar coa danza contemporánea. Mais o que fago non é nin ballet nin acrobacia. É como algo intermedio. E ten todo o sentido, porque danza e circo teñen moito que ver. As dúas parten do corpo. Pensa na película Flash Dance: a actriz, ao final, fai acrobacias cando baila.

Coa chamada “crise económica” viñeron tempos peores, con menos bolos. Xúntaste entón con Alfredo Pérez ‘Circanelo’ para crear Lusco e Fusco, compañía coa que investigades o encontro entre danza, teatro e circo. Desta época é Encontros, que foi elixido pola axencia AECID de cooperación cultural do Ministerio de Exteriores, entre outros éxitos.

Encontros xurdiu da necesidade de facer algo diferente, que transcendese o que estabamos a facer ata ese momento. Eu por un lado tiña os espectáculos de pallaso de rúa, e polo outro outros máis baseados no circo. Aí tamén nos impregnamos do que está a facer xente que facía cousas diferentes ao que faciamos nós. ‘Encontros’ é un espectáculo moi bonito, sen palabras e sen música, só con acción-reacción e con movemento corporal. Foi un espectáculo no que traballamos moito. E moi duro, pero tivo as súas recompensas e deixou pegada.

“Encontros xurdiu da necesidade de facer algo diferente, que transcendese o que estabamos a facer ata ese momento”

Máis tarde veu Impreuna, de Pistacatro. Unha obra relacionada coa amizade, o traballo en comunidade, a solidariedade e a cooperación do circo.

Eu estaba cheo de que se levasen os espectáculos de circo a códigos teatrais. Porque, como non hai directores especializados, acababamos tendo sempre unha dirección teatral. O que quixen, en Impreuna, foi facer unha dramaturxia propia do circo. Impreuna é tamén unha celebración do circo, da comunidade do circo, dunha unión que nos fai moita falta.

“Teño certa animadversión polas cousas que son moi estéticas só pola estética”

Despois, hai outra cousa importante en Impreuna, que é que eu teño certa animadversión polas cousas que son moi estéticas só pola estética. Pola moda… En Impreuna, como en Encontros, o que facemos é quedar co básico, co máis simple. Non me gusta o circo que é todo Carnaval, fantasía. En realidade, Encontros e Impreun falan do mesmo, das relacións humanas, dos conflitos… pero unha desde un punto de vista das relacións interpersonais e outra desde o punto de vista máis colectivo.

“A idea é un pouco que eu non son flipante, porque flipante xa é o que fago. Non preciso revestir o que fago”

E a idea é un pouco que eu non son flipante, porque flipante xa é o que fago. Non preciso revestir o que fago. Gústame que sexa algo máis “povera”. Teño, de feito, un espectáculo no que estou en calzoncillos. Porque trátase de facer algo natural, crible, de achegarse á xente e que se sinta identificada...

Outono celebra facerse maior. E a amizade, o fracaso… Ten que ver co que acabas de dicir: menos florituras.

Outono partiu dunha idea miña pero dirixiuno Cou (Antón Coucheiro), que o levou ao seu terreo. Xa non podemos facer acrobacias, non temos o corpo igual… É un pouco a nosa historia, que é a de todas as compañías e tamén a da xente do teatro. Traballas con toda a ilusión e todas as ganas, pero nun mundo moi mísero. De todas maneiras, en Outono hai máis vestiario ou máis escenografía ca en Impreuna. Pero si, é un pouco o mesmo: a familia do circo, os actores e os artistas como son, cos seus defectos, sen parafernalia. En Arnoia, Arnoia, por certo, o traballo de Carlos Alonso tamén tivo moito que ver coa reciclaxe, con facer as cousas co básico.

Desde 2013 traballas coa compañía inglesa The Chipolatas, coma músico e pallaso, coa que tiveches actuacións por todo o mundo. Por Australia, por exemplo. Mesmo contan que fuches traballar para un xeque árabe…

Cos Chipolotas traballo bastante, si, sobre todo por Australia e Nova Zelanda. Tamén fixen cousas de danza en centroamérica… O que escoitaches non é exactamente así: si fun á India porque me contratou un home que, efectivamente, era rico, para actuar na voda dos seus fillos. Estiven mes e medio alí.

Pero agora fun pai, felizmente, e xa levo un tempo que ando moito máis por aquí. Ademais, niso de exportar a cultura tamén hai certo mito. É moi importante e eu estou de acordo. É lóxico desde o punto de vista económico, -pensando nas axudas de Agadic-, porque hai que buscar rendibilidade por algún lado ao investimento realizado en cultura. O que pasa é que saes e, cando volves, tamén notas que perdiches volume de traballo porque non estabas. Marchas, volves, e dalgunha maneira perdiches o teu oco. É paradóxico. E despois tamén pasa que, claro, esta é unha profesión difícil para ter unha familia porque te obriga a estar sempre fóra. Polo que vas ter aí un conflito.

“Saes e, cando volves, tamén notas que perdiches volume de traballo porque non estabas”

Hai outra lóxica, ademais, que o complica todo bastante. Este é un mundo moi competitivo no que parece que, se non estás a facer sempre cousas novas, quedas atrás. É a lóxica do capitalismo, de usar e tirar, producir e consumir… A falo aquí a nivel de programadores. No circo clásico non pasaba tanto isto: cando xa non podías facer acrobacias, pasabas a ser pallaso. Por exemplo. Agora tes que estar constantemente reinventándote. E faiche repensar se paga a pena… Eu non teño a resposta. Penso que si, pero… De momento Esparta vaille gañando a Atenas, pero nunca se sabe.

Algún outro proxecto que queiras salientar?

Pois Orquestra de malabares, que fixemos xa varias veces coa Banda Municipal de Música, e que volveremos facer no Nadal. Foi emocionante, a verdade. A idea é, por unha banda celebrar os malabares como un arte con maiúsculas e por outro “desnudar” o músico, facer que saia do encorsetamento que é, un pouco, propia da tradición das bandas. A Banda é un personaxe máis, coma o seu director. E os membros da banda teñen unha forza brutal como actores… A acollida do público foi espectacular.