Malabares, clown, música e danza. Todo xunto nun espectáculo no que os malabaristas bailan e os músicos fan, tamén, de actores. Así é Orquestra de Malabares: pelotas e mazas que voan cando sobe a intensidade da música, malabares que fan como cine cómico, malabaristas que son pallasos, músicos que tamén proban algo de baile ou de clown… Un excelente remexido que está a conquistar públicos de toda a Península e de fóra dela e que se converteu xa no maior éxito da compañía Pistacatro. Ao tempo que seguen coa xira desta obra, Pistacatro presentaron tamén no Galicia Escena Pro o seu último espectáculo, DROP. Unha reflexión sobre a caída, sobre o fracaso e sobre a relevancia de aceptalo. Falamos con Pablo Reboleiro, director de DROP e de Orquestra de Malabares.

Orquestra de Malabares é o espectáculo de Pistacatro de maior éxito. Cantas actuacións levades? Cantos músicos adoitan acompañarvos?

Tivemos un problema importante coa pandemia porque se cancelaron moitas. Pero aínda así levamos máis de 60. O número de músicos depende do caso: desde 20 e pico ata 90, como xa chegamos a ter. Pero de promedio uns 45 ou 50.

Os malabaristas son como bailaríns e os músicos como actores. Nun espectáculo de música, malabares, clown e algo de danza. A idea era levar a cadaquén fóra do que adoita facer?

“Nós queriamos que a banda fose partícipe, que non estivese en segundo plano”

É unha experiencia multidisciplinar, si. Somos malabaristas con formación teatral, de clown, de movemento... Eu mesmo como artista son moi ecléctico, entón tamén tendo a ir por aí. Había, ademais, que facer un produto que tivese de todo, que manteña a atención do público. Estivemos dándolle voltas á idea e ao final pensamos que o mellor que podiamos contar era o que estaba pasando: un concerto no que os malabaristas serían como os tenores. Hai, en realidade, unha tradición de música de bandas con outra cousa: contacontos con banda, teatro con banda, cinema con banda… Pero a banda estaba de fondo, como na ópera. Nós queriamos que a banda fose partícipe, que non estivese en segundo plano. Así, igual que os seis malabaristas teñen cada un o seu personaxe, a banda é como un personaxe máis, como o coro no teatro grego. Por iso, si, sacamos aos músicos da súa zona de confort, do que tocan normalmente.

E como reaccionan as bandas? Como é traballar con elas?

Normalmente temos tres días para traballar coa banda. O primeiro día, sobre todo nas bandas máis profesionais, atopamos algunha reticencia. Ao principio do espectáculo hai un baile da banda e iso agora, coa experiencia, xa o deixo para o segundo día. Pero o que pasa é que se van soltando, vailles gustando e ao final os que eran máis reacios ao principio acaban dándoo todo. É habitual que ao final pregunten, cando repetimos isto?

Que teñen en común músicos e malabaristas?

Músicos e malabaristas pasan moito tempo adestrando sós, poderiamos dicir, diante dunha parede. Practicas e practicas ata que che sae e aínda despois tes que seguir practicando para chegar á perfección. E aínda así podes estar un pouco despistado e equivocarte nunha nota ou pode que che caia unha pelota ou unha maza. O que pasa é que se desafinas pode non notarse moito, mais se cae unha pelota polo chan todo o mundo a ve. Despois, os músicos teñen un sistema codificado, o pentagrama. Pois nos 90 descubriuse a notación transposicional, que serve para ordenar os malabares no aire e que pode transcribirse de xeito numérico. Así que hai varios elementos en común.

A primeira Orquestra de Malabares fíxose na Coruña con 400 nenos e nenas de distintos colexios. A segunda en Santiago, dándolle bastante pulo. Como foi?

“O de Valladolid foi un pulo enorme porque despois empezaron a chamarnos de toda España”

A primeira ía ser en Santiago pero nese momento a banda non podía. Así que o primeiro foi na Coruña e o segundo en Santiago, en Bonaval. Un día que se puxo a chover e o director parou o concerto. Despois volvemos facelo, xa na Quintana, e despois xa nos chamaron para os concertos didácticos, para o programa de Nadal, e logo levamos a banda a Valladolid, cunha axuda de Agadic. Ao principio había certa desconfianza pero despois foi moi ben: os músicos propoñían cousas, desfrutaban cada vez máis o espectáculo… O de Valladolid foi un pulo enorme porque despois empezaron a chamarnos de toda España. Despois de Brasil, de Hong-Kong… Coa covid fixemos algunha actuación on-line.

E como se vos ocorreu empezar con este proxecto?

Pois nos encontros de malabares, que eran nunha fin de semana, facíase un exercicio cun director. Pois, polo que eu lembro, Expo (José Expósito) tivo a idea de facer algo cunha banda. A cousa quedou así. Nós andabamos cunha economía de guerrilla... Pero un día chegou Belem Brandido e dixo: a isto hai que darlle para adiante! Ía ser en Santiago, xa falaramos coa entón concelleira de Cultura Branca Novoneyra… Pero cadrou nun mal momento para a banda. Máis adiante retomamos o proxecto.

Na presentación deste proxecto que fixestes en Negreira citabades as bandas militares… 

É que diso veñen as bandas. Eran bandas militares. Rematada a guerra volvían e formaban bandas de música que, claro, facían marchas militares. Por iso a música de circo, por exemplo, tiña a súa orixe en marchas militares, coa melodía un pouco cambiada.

No espectáculo hai música clásica e “moderna”, música de películas, da televisión… Como se preparou o repertorio?

A música foi arranxada por Manuel Paino. É unha viaxe musical que comeza con música clásica mais despois, como din os ingleses, It happens. O guión vólvese máis clown, os músicos vanse relaxando e vai aparecendo música moderna, ata rematar con Rage Against The Machine, que non é algo que se espere da música de banda.

Canto aos malabares, hai pelotas, mazas, unhas pelotas grandes cos malabaristas disfrazados… 

As pelotas que mencionas son de pilates. Pelotas suízas, chamábanlles. Esa escena é unha deformación da realidade: as pelotas vólvense grandes e os malabaristas tamén, como nun cadro cubista. O espectáculo é moi limpo, en realidade: sobre todo bólas e algo de mazas. Podería haber moitas máis cousas pero eu son grotowskiano: de teatro pobre, de mínimos.

Hai, ademais, un xogo clown entre os malabaristas no que compiten por dirixir a orquestra. 

“O máis difícil deste espectáculo foi preparalo sen ter a banda nos ensaios” 

O máis difícil deste espectáculo foi preparalo sen ter a banda nos ensaios. Hai un principio que é, poderiamos dicir, de primeiro de teatro: se queres facer algo, próbase e xa se verá se segue ou non: cambias isto ou aquilo... Pero nós non podiamos facer iso. Eu tiña que imaxinar a banda, crear o espectáculo sen ela. Saquei ideas das bandas cómicas: un director que di, vou explicar para que serve un director. El dirixe e a banda toca perfectamente. Despois el non dirixe e a banda segue tocando perfectamente. A nosa idea era a mesma. O director perde a batuta, os malabaristas pelexan por ela… O público entra enseguida, ri, é moi grato que o público ría…

Vides de presentar no Galicia Escena Pro o espectáculo DROP, que estreastes hai pouco no Principal de Santiago. Ten unha conexión cun espectáculo anterior, Outono… O pallaso que se fai maior, os malabaristas que lidan co fracaso. 

Outono e DROP parten dunha idea miña e pode que teñan que ver coa miña particular crise, si: eu fágome maior. Pero son dúas proposta distintas. A idea de Outono era a duns pallasos que foran moi famosos pero que de vellos xa non estaban igual. Falaba sobre a dificultade de continuar. Como cando che contan nunha película que a parella acaba xunta e feliz, pero non che contan que igual en dous anos están pelexando. DROP fala da caída, de estar fodido porque as bólas caen ao chan, que é unha maneira de dicir que os humanos caen, que todos caemos.

“DROP fala da caída, de estar fodido porque as bólas caen ao chan, que é unha maneira de dicir que os humanos caen, que todos caemos” 

Os malabaristas tentan manter as bólas no aire e quedan fastidiados cando caen. Todos temos que lidar co erro, co fracaso. Xa explicamos no espectáculo que, co grao de perfección que alcanzamos, non debería caer a bóla máis que unha vez cada 4000. Pero se cae, aínda así estarás fodido. Nun momento do espectáculo, Aitor chora. E no número final hai bastante caos. Asociamos os malabares co patrón, a repetición, e nós o que facemos é romper o patrón. Porque igual era mellor desfrutar dos espectáculos de malabares sen estar buscando o fallo.

DROP é un espectáculo moi estético. Moi branco, caen 2.500 pelotas do teito… Pode ser a máis estética das vosas obras. 

Dicía antes que son moi grotowskiano pero este espectáculo foi, nese aspecto, unha excepción. Xa facemos a broma de que non debemos falar porque non somos actores, que é algo que nos din moitas veces aos de circo. Pois aquí si que falamos e eu, que non son escritor, senón matemático, escribín bastante. E eu que son tan aforrador, tan ecolóxico, tan de mínimos, esta vez quería centos de pelotas caendo do teito porque quería falar de caídas, de que é normal que as cousas caian. Primeiro veu a idea da caída, despois a do pianista, despois que fose todo branco… Temos vestiario de Uxía Vaello, que é moi boa, e escenografía de José Perozo.

“Xa facemos a broma de que non debemos falar porque non somos actores, que é algo que nos din moitas veces aos de circo”

E Nacho Muñoz é o pianista. Están moi ben integrados música e malabares. Como foi o traballo con el?

Nacho é un músico moi bo e pouco dirixible. El fai e ti axúdaslle, pero el decide por onde ir. Fixo unha música fantástica. Os malabaristas estamos afeitos a ter que adaptarnos nós á música pero con Nacho non foi así. El foi perfectamente capaz de adaptar ritmicamente as composicións malabarísticas que nós facemos. Fíxoo moi ben, con moito xeito. O ambiente que el creou é impresionante. Un luxo. Ademais move o piano, cae polo chan, vai vestido cun mono… O do mono tamén era por algo que comentamos no espectáculo, que é que parece que o circo non é considerado como unha arte de verdade. Arte é o teatro, a música, a danza… Pero o circo é como unha arte menor. E é todo branco porque é un espectáculo de malabares e de malabaristas, de persoas que fan malabares. Entón o que queriamos resaltar era aos malabaristas.

En Mezzo había algo de historia. Xa que facedes referencias á historia na Orquestra de Malabares. Mezzo era como os circos ambulantes do XIX...

Ese espectáculo dirixiuno Cou (Antón Coucheiro), igual ca Outono. Eu dei ideas, claro, pero non é un espectáculo meu. Cou e eu traballamos moito xuntos, temos os mesmos referentes e o que facemos pode ter cousas en común, claro. Mezzo era como un pasarrúas e, claro, non é fácil facer un espectáculo indo pola rúa: un colle un anaco da historia, outro outra…

Arnoia, Arnoia é o máis teatro-teatro que fixestes. No resto de espectáculos hai teatro físico, máis ben. 

É teatro, claro, con dirección de Quico Cadaval, pero si que é tamén teatro físico. Como dicía antes, en DROP tamén hai bastante texto. Pero a min o que me interesa propoñer é unha viaxe emocional. Tamén hai dramaturxia de circo. E o que buscamos, en DROP ou en Impreuna, é unha viaxe emocional. O teatro ten que ter unha historia de interese. O circo ten que poder transportarte emocionalmente.

“O que buscamos, en DROP ou en Impreuna, é unha viaxe emocional”

Esa mesma viaxe emocional buscábase en Desperta!, sobre a identidade individual. 

Eu tampouco estaba neste espectáculo, que dirixiu Pajarito (Natalia Outeiro). Pero si, se Impreuna falaba do grupo, de cooperación, do colectivo, Desperta! centrábase na individualidade. Quen somos cando vamos ao baño e ninguén nos ve. O deste espectáculo foi unha pena porque, como tiña cousas escatolóxicas, moitos programadores xa o descartaron.

Ringo Rango fora dos primeiros… 

Pois, se queres contar a historia de Pistacatro, primeiro viñeron as festas do circo, despois Artrix, Purgatorio, Sapiens Sapiens, Encontros, Kamikaze... Tivemos etapas moi diferentes. Houbo un tempo que parte de nós faciamos espectáculos aparte, había moito traballo e eramos moi novos para conseguir xestionar todo o que había que facer… Foi co bipartito, pero despois volveu o PP e digamos que “púxonos no noso sitio”. O retorno de Pistacatro foi con Impreuna.