“A seca da atracción, a perda da complicidade e a loita por manter o afecto conducen á resignación, á aceptación da deriva”. Iolanda Zúñiga escribe isto no limiar que fixo para o primeiro poemario de Ángel Suanzes, ‘E se a memoria está na boca’ (Urutau). E pode que a palabra aceptación sexa a máis atinada para definir o lugar desde o que este libro sobre o desamor e o efémero está escrito. Xunto coa madurez. Temos que aprender, di o autor, a aceptar que ás veces os ritmos e os tempos non coinciden. Que as circunstancias mudan. E que non hai culpables, bos nin malos. Debullamos esta obra con Suanzes, que amosa outra virtude non moi abondosa, a autocrítica do escritor.

Os poemas están estruturados en dúas partes: uns versos e despois frases entre comiñas. Por que?

A primeira parte trata de ser unha poesía máis clásica, máis canónica e seguramente máis fría, máis abstracta. Pero precisaba tamén un discurso máis coloquial, algo que a persoa que le poida recoñecer como frases de verdade. Esta segunda parte pode ser un diálogo, alguén que contesta, alguén que opina, un narrador omnisciente…

Poderíanse ler as primeiras partes seguidas e despois as segundas partes. Hai unha conexión temática pero non necesariamente ten que responder á mesma unidade. 

Non era a miña intención, pero entendo o que dis. Para explicar este libro sempre falo, indo á linguaxe do cine, de non ficción, aínda que ao final o que estou facendo é autoficción. Se ves ‘La plaga’, por exemplo, que é un documental ficcionalizado, ves uns personaxes reais pero non sabes se están ficcionalizando. No meu libro todo son capas enriba de capas e non se sabe moi ben se é verdade, se é unha interpretación posterior…

“Ao final niso consiste escribir poesía: algo que che estoura dentro e tes que sacar, mais para sacalo hai que racionalizalo”

As frases entre comiñas sitúan máis temporalmente algo que era máis abstracto. O que eu buscaba era un contraste. Primeiro o máis abstracto e despois algo que estoura. Que ao final niso consiste escribir poesía: algo que che estoura dentro e tes que sacar, mais para sacalo hai que racionalizalo. A segunda parte é unha mazada de realidade, algo no que ademais quen le pode poñer a súa propia realidade. De todas maneiras, esa segunda parte de cada poema foi escrita a posteriori. Pode funcionar como diálogo, autoficción, escusa, saída… E penso que é o que pode facer este poemario algo diferente, xunto coas imaxes...

Xa que falas de imaxes -das fotografías que saen no libro-, a imaxe -non a metáfora, por exemplo- é a figura literaria predominante. Hai unha linguaxe sinxela, versos curtos… Buscaches esa contención?

Os poemas saen en realidade de imaxes, pero non das imaxes que saen no libro. Escribo a partir de imaxes que eu fago: vexo algo e saco unha foto e despois iso lévame a outro lugar… O pouso que me deixa é o que aproveito para escribir o poema. Eu sabía desde o inicio que este libro tiña que levar imaxes. Pensara nas miñas pero despois decateime de que iso cargaría demasiado o peso do eu e ademais, claro, eu non son fotógrafo.

“Eu non quería que as imaxes ilustrasen o libro. Quería que tivesen unha potencia propia, que houbese un diálogo cos versos”

Falei con Clara Honorato e traballamos durante o confinamento principalmente con imaxes que ela tiña no seu arquivo. Eu non quería que as imaxes ilustrasen o libro. Quería que tivesen unha potencia propia, que houbese un diálogo cos versos. Clara e eu tiñamos clara a idea da néboa, do veo, da cortina. De botar terra enriba para poder despois escavar e ver o que hai debaixo da memoria. Xa o di o título: a memoria pode estar na boca ou noutro lugar. Para cadaquén está nun lugar diferente.

Na primeira lectura pensei que era un poemario de desamor. Na segunda, que vai sobre o efémero, sobre o que perdemos co paso do tempo, sobre a desilusión. 

Para min é un poemario de desamor, aínda que agradezo esa segunda lectura. Inevitablemente, se falo de capas de memoria, de néboa, de escavar despois de botar terra, o tempo vai estar aí. Poderiamos dicir que é unha reflexión sobre o tempo feita desde o tempo. Non son versos escritos nun mes ou en dous. O libro é resultado dun proceso longo, de tentar comprender o que pasou. Ao principio pode haber máis distancia, ser máis frío, pero despois vaise poñendo máis en carne viva… E penso que chegar ata aí vai ser doado para quen o lea porque calquera viviu situacións similares. Con todas as etapas do desamor: o odio, a pena, a tristeza, o medo… Ata chegar ao “quíxente moito”.

“Están as etapas do desamor: o odio, a pena, a tristeza, o medo… Ata chegar ao quíxente moito”

Tamén me preguntaba desde que lugar está escrito. Penso que non desde a nostalxia. Máis ben desde a aceptación, que é algo que destaca Iolanda Zúñiga no seu limiar. 

Eu o que tiña claro é que non quería que houbese reproche, que iso é o máis fácil. Si que hai un proceso de aceptación, coas súas distintas etapas. E a min preocupábame que se vise, que se entendese esa evolución. Son sucesivas imaxes, secuencias, fotogramas, pero eu quería contar unha historia, que se vise a unidade. Nostalxia non hai porque é un tempo que xa morreu. O tempo vai seguir pasando e, seguramente, se o escribise noutro momento tería que escribilo de novo. Eu tardei moito. O título provisional ía ser ‘Entradas e saídas’. Pero ao final contei a saída máis que a entrada.

“Son sucesivas imaxes, secuencias, fotogramas, pero eu quería contar unha historia, que se vise a unidade” 

Nunca tentaras publicar antes?

Escribo desde que tiña 15 anos. Por iso no limiar que escribín eu falo de “versos agochados da adolescencia”. Non porque neste libro haxa versos escritos na adolescencia, senón porque comecei a escribir na adolescencia. Non tentara publicar antes porque sinto moito respecto polos poetas e non pensaba que eu puidese publicar un libro. Pero nun momento dado decidín intentalo. Romper a barreira. Por que non? Publícase moito, pero tamén precisamos un contrapoder, alguén que nos faga unha crítica forte para que non acaben publicándose libros que non tiñan que saír. E non digo que o meu non poida ser un deles. A min non me daba pudor publicar porque creo que os sentimentos non teñen que ser ocultados. Mais son perfeccionista e o meu libro non me acaba de gustar tal como está escrito…

“Non tentara publicar antes porque sinto moito respecto polos poetas e non pensaba que eu puidese publicar un libro. Pero nun momento dado decidín intentalo. Romper a barreira” 

Nótase que é un primeiro libro e quizais precisase máis traballo. De todas maneiras, é difícil escribir sobre desamor. Está todo dito e é fácil caer en tópicos. Antes falabamos sobre o que podía achegar o teu libro para ser diferente. É difícil tamén ser diferente. A cuestión é que funcionen os versos… Tiñas medo de caer nos tópicos?

Si, claro, e seguramente haberá tópicos. A min non me gustan os libros obvios e eu quixen evitar a obviedade. Pero -falabamos antes tamén disto- creo que calquera sentiu o que eu conto e iso axuda a que sexa un libro de lectura relativamente fácil. Non me gusta a poesía moi cargada de transcendencia, de importancia, de “ola, son o poeta e véñoche dicir como é a realidade”. Eu quero fuxir dos tópicos pero pode ser inevitable caer neles. E aí si pode haber un pudor, porque a reacción pode ser: “isto xa o lin, a que ves ti a contarme o mesmo?”. Iso enlaza, ao mesmo tempo, coa imperfección, e non é bo.

“Para min a cuestión fundamental é se o libro chega, se produce esa labazada que busco, se funciona nese sentido. Despois pode que se vexa o mecanismo, a repetición…”

Pero para min a cuestión fundamental é se o libro chega, se produce esa labazada que busco, se funciona nese sentido. Despois pode que se vexa o mecanismo, a repetición… Mais eu tampouco pretendín facer unha poesía moi elevada: tampouco teño esa capacidade. Levo moitas entrevistas feitas como xornalista e estou afeito a atoparme con algúns grandes discursos que despois non se corresponden cun traballo que cae por todos os lados… Iso forma parte do ego, que o temos moi instalado…

Que haxa unha boa edición cunha crítica rigorosa, como diciamos antes falando da crítica e non da edición, tamén é importante. Urutau fai unha especie de convocatoria pública, non si?

Si. Eu pensara en autoeditar pero ao final vin a convocatoria de Urutau e entreguei o libro xusto antes de que acabase o prazo…

O verso vai funcionando mellor ao ir avanzando o libro. Dicías antes que buscaras iso, ir do máis frío ao estourido. 

Esa é a miña visión. Tampouco digo que sexa verdade: é a miña verdade actual. O que non quería eran reproches, nin malos entendidos, nin xuízos de valor. Non quería poñerme nun “pobre eu”. O desamor é parte da vida e claro que sofres, pero son etapas que hai que pasar.

Eu preguntaba tamén porque ao falar de desamor é fácil caer na idealización do amor romántico ou mesmo na romantización do sufrimento e iso é un perigo. Mais non vexo no teu libro cabezadas contra a parede, senón máis ben aceptación.

“Cando falamos de desamor realmente estamos falando da dor, da tristura que nos causa. Eu tento explicar ese sentimento, mais seguramente o que pasa é que non temos a educación sentimental para asumilo”

Eu só estou contando o meu proceso, o que eu vivín. É un tentar entender: por que reaccionei así, por que fixen isto, que podo aprender para o futuro. Creo que hai que tomalo así e, máis que nada, como unha celebración de que pasou, no pasado, algo moi bo. Para nada intento caer no mito do amor romántico, pero é certo que cando namoro vou a tope. Mais iso non impide que vexa que non se trata de construír discursos sobre o bo e o malo. O tempo acaba levando todo por diante. E, simplemente, pasaron cousas. Tomáronse decisións e os ritmos e os tempos non coincidiron.

Se te metes nunha relación e arrastras cousas de relacións anteriores é difícil chegar a un punto bo coa nova persoa. E no proceso de comprender o que pasou pode que si haxa algo de pegarse contra a parede, pero tampouco vou caer nun discurso Bécquer. Cando falamos de desamor realmente estamos falando da dor, da tristura que nos causa. Eu tento explicar ese sentimento, mais seguramente o que pasa é que non temos a educación sentimental para asumilo.

“A persoa non reaccionou como ti querías mais, cando namoras de alguén, namoras desa persoa ou da idealización que ti montas? Co desamor pasa igual. Hai moitos factores: dúas persoas, o paso do tempo, as circunstancias… E ninguén é culpable”

A primeira reacción é pensar: que mal se portou, que mala persoa, pero logo ves que esa persoa evolucionou dunha maneira e ti de outra. A persoa non reaccionou como ti querías mais, cando namoras de alguén, namoras desa persoa ou da idealización que ti montas? Co desamor pasa igual. Hai moitos factores: dúas persoas, o paso do tempo, as circunstancias… E ninguén é culpable. Debemos aprender a respectar a non coincidencia, o cal non impide que teñamos que cargar con toda a dor. Temos que tentar ter certa obxectividade, certa empatía e pensar que as outras persoas teñen as súas circunstancias. Nese sentido si é un libro sobre o paso do tempo. Pero que arte non fala sobre o paso do tempo?

Coméntase bastante do libro a influencia do cine, xa que ti te dedicas ao xornalismo especializado en cine. Eu non acabo de vela… 

Eu aprendín, pola miña profesión, a compoñer imaxes. Entón no que fago é moi importante a composición. Por iso me importaba moito a maquetación do libro, por exemplo, polo diálogo coa imaxe. O cine ao final é imaxe, fotografía. E máis a non ficción, que é un cine esquinado. A min gústame o cine de autor, o cine contemplativo. E ademais, ao final, moitas das películas que máis me gustan son de desamor. Penso que se conta moito de amor pero que o desamor non está ben contado. Precisamos máis educación sentimental para comprender o desamor e polo tanto aceptalo, con toda a dor e a tristura, que son moi humanas, pero teñen que pasar. Ata que chegas ao punto de: pasou.

“Penso que se conta moito de amor pero que o desamor non está ben contado”

Iso é sabio e maduro. Nunha entrevista con Irene Pin dicías, porén,que desde a perspectiva de hoxe vías cousas no poemario que che resultaban naïf. A que te referías? Es bastante autocrítico.

Eu tento ser autocrítico, claro. Como dicías antes, pode que se note que é un primeiro poemario. E hai cousas de adolescente de 40 anos. Pero aí tamén está a evolución do propio poemario: é dunha maneira ao principio e despois vaise volvendo máis denso. Mais non pretendo que iso sirva de escusa. Tampouco facer un proceso de intelectualización do que pasou. É todo máis básico, máis sinxelo e calquera poderá sentirse identificado. Como explicaba antes, nas frases que van entre comiñas cadaquén pode meter a súa propia realidade. Eu escribo sobre o que aprendín de aí e haberá cousas que funcionan e cousas que non, e xente á que lle guste e xente á que non...