O frío. O desasosego. O tempo perdido. Os sentimentos que a ninguén parecen importarlle. A dobre moral dunha sociedade que olla para outro lado e agocha nun buraco os problemas que non é quen de resolver. A inxustiza dunha xustiza que non é igual para todos. As actrices Clara Gayo, Rula Blanco e Rocío González non precisan máis que da palabra e do movemento dos seus corpos para meter ao público nas pezas fundamentais do sistema carcerario.

Nunha obra, Queda terminantemente prohibido sufrir nas paredes, que incomoda. Que convida a repensar o concepto dominante de delincuencia nun tempo de grandes estafas de guante branco e precarización das vidas da maioría da poboación. Falamos con Clara, que é tamén a autora do texto, e que está a representar ademais con Iria Pinheiro o espectáculo Área de descanso. Outra labazada na face dun capitalismo depredador, alucinado e mentireiro.

"O tema da distribución está moi difícil. Non hai quen o faga, e é un traballo moi frustrante: moitas chamadas para conseguir unha soa función, explicar o mesmo unha e outra vez a programadores que moitas veces non coñecen o teu traballo, pelexar con concellos que queren pagar cada vez menos..."

Queda terminantemente prohibido sufrir nas paredes estará en Compostela en setembro, non si? Estades a ter moitas funcións?

Sufrir nas paredes estará a mediados de setembro na Zona C, si. Non é unha obra doada para a distribución, porque o público ten que estar perto, e non demasiado cómodo. Gustaríame que puideramos facela en espazos abandonados, edificios en desuso..., tamén pensamos en locais veciñais... Imos probar na Zona C, a ver como resulta, e despois xa veremos. Área de descanso estivo hai pouco no Salón Teatro, pero tampouco temos moitas funcións. O tema da distribución está moi difícil. Non hai quen o faga, e é un traballo moi frustrante: moitas chamadas para conseguir unha soa función, explicar o mesmo unha e outra vez a programadores que moitas veces non coñecen o teu traballo, pelexar con concellos que queren pagar cada vez menos... É realmente complicado.

Sufrir nas paredes está moi pensada desde o corpo: a expresión, o movemento... que nos falan de frío, inquietude constante, sensación de tempo perdido...

Si, traballamos desde o baleiro escénico. Como non tiñamos un peso para facer esta obra, arranxamos así. Ademais é un bo xeito de reflectir o baleiro que existe nunha cadea. Tiñamos claro que ía ser un traballo moi actoral, moi corpóreo. A falta de liberdade empeza polo máis básico: o frío, a calor, a fame... necesidades que non tes autonomía para cubrir. Para min era moi importante tamén transmitir a sensación de paso do tempo, por iso as pausas, as conversas que se interrompen e despois se retoman...

"Na obra represéntase por exemplo a funcionaria, que di que para ela é só un traballo. E a presa pensa que a funcionaria puido elixir, e ela non. A funcionaria escolleu presentarse a esa oposición"

O avogado non ten tempo, o xuíz tampouco... pero parece que as presas teñen que ter todo o tempo do mundo.

Pensamos no tempo como un investimento, un valor de mercado. E, é certo, todo o abano de profesións que teñen que ver co sistema carcerario non saen moi ben paradas na obra. Están, polo xeral, moi ocupados para preparar a defensa, para preguntar por que... Na obra represéntase por exemplo a funcionaria, que di que para ela é só un traballo. E a presa pensa que a funcionaria puido elixir, e ela non. A funcionaria escolleu presentarse a esa oposición.

O texto é teu. Como te documentaches para facelo?

En principio foi unha proposta de Rocío González e Anabel Gago. Despois Anabel non puido, e no seu lugar entrou Rula Blanco. Tivemos o apoio de A Artística de Vigo: Alfredo Rodríguez e Olga Cameselle. Estou moi orgullosa deste texto, a verdade, e daríame moita mágoa que quedase aparcado... Escribino nuns tres meses, no verán. E non me documentei moito. Foi de corazón. Colaborei varios anos coa asociación PreSOS, e o que me importaba nesta obra era reflectir as emocións das persoas presas. O obxectivo é que nos decatemos do que significa vivir na cadea. Na obra hai tres mulleres, e non é casualidade. Moitas mulleres acaban no cárcere por complicidade, por encubrimento... por amor. Das tres mulleres, unha quere suicidarse, outra está sempre pensando en saír, a outra é máis visceral e négase máis, pelexa máis coa situación... Tentei nin facer algo panfletario, nin agocharme detrás da poesía para non dicir o que quero dicir. As persoas presas saben que cometeron un erro, pero, de que serve ese castigo tan horrible? Gustaríame que o espectáculo axudase a crear un debate social sobre iso. Descendeu a delincuencia? Non. Entón, cal é o problema?

"Colaborei varios anos coa asociación PreSOS, e o que me importaba nesta obra era reflectir as emocións das persoas presas. O obxectivo é que nos decatemos do que significa vivir na cadea"

A obra apunta moito ao esquecemento social das persoas presas. Como pode non importarche o que sucede nun lugar onde podes acabar da noite para a mañá?, di.

Si. A cadea estaba antes na cidade, e agora está afastada, onde ninguén a ve... Neste tempo de crise e desesperación, calquera pode chegar a facer cousas que nin imaxina por necesidade, por defender o seu, e así acabar en prisión. Entón, se cadra temos que pensar na inhumanidade da institución en si. Pero como é algo incómodo, preferimos non entrar nese debate. Mais, quen é o malo? Teriamos que repensar o noso concepto de delito.

"O imaxinario dominante é o do pederasta, asasino... e por iso a xente pide máis cárcere... Non saben o que significa realmente estar anos encerrado"

Ao mirar as estatísticas do INE, vese que a enorme maioría dos reclusos o son por delitos contra a saúde pública e contra o patrimonio: drogas e roubos. Pero o imaxinario social é outro: asasinos en serie, violadores, terroristas...

Si, todo é metido no mesmo saco e funcionan moito os estigmas. O imaxinario dominante é o do pederasta, asasino... e por iso a xente pide máis cárcere... Non saben o que significa realmente estar anos encerrado. E iso é o que tentamos explicar con esta obra. Tentamos que o público se meta nesa sensación de agobio, de falta de liberdade para todo. Nese aspecto, fixemos un espectáculo descarnado, sen piedade co público, porque queremos que sinta esa incomodidade.

Outra reflexión interesante que está presente na obra é a do perfil socioeconómico das persoas presas. “Miña nai limpaba casas...”. Diversos estudos están a apuntar a unha criminalización da pobreza a nivel global. Un informe da avogada de Amnistía Internacional María Naredo sinala que o 85 por cento das mulleres presas no Estado español o son por roubo, furto e tráfico de drogas, e que sobre un vinte por cento do total son estranxeiras e xitanas. Das xitanas, case o 60 por cento son analfabetas, e o 87 por cento son nais. Das estranxeiras, son sobre todo de Marrocos e Colombia, o cal se explica pola inmigración clandestina e a participación no elo máis feble da cadea de comercio de drogas como último recurso para saír da miseria...

Si, está claro que a maioría son fillos de xente traballadora. E non hai que esquecer a dobre moral da sociedade: quen paga polos seus delitos e quen non. Sáeche peor roubar unha galiña que roubar 1.000 millóns. A cuestión é que vivimos nun sistema que nos vende un monte de mentiras. Ogallá nunca che falte de nada: traballo, piso, coche, vacacións e alguén que te queira, dicimos na obra. Pero non pasa iso. E é un caldo de cultivo. Non pode ser que haxa nenos que pasan fame e frío. Non pode ser que todo o mundo diga “este rapaz vai acabar mal” e que ninguén faga nada por evitalo, víndoo vir. E é certo que no cárcere hai de todo, pero o sistema ten moita responsabilidade ata con esa persoa tan mala e ignorante, que o é porque viviu nunha xungla desde pequena.

"Quen é o último culpable? De onde procede o mal? Todo o mundo ten dereito a ter un teito digno e a ter que comer todos os días, e agora ademais cada vez é máis difícil porque se está derrubando o Estado de Benestar"

Creo que temos que repensar o noso concepto de delito, e de mal. Quen é o malo? Onde está a liña entre o ben e o mal e por que se traspasa? Quen é o último culpable? De onde procede o mal? Todo o mundo ten dereito a ter un teito digno e a ter que comer todos os días, e agora ademais cada vez é máis difícil porque se está derrubando o Estado de Benestar. Non teremos unha sociedade libre se imos deixando tirada á xente que se perdeu.

Tamén Área de descanso apunta moito ás mentiras que se nos contan. Pero noutra clave: a do cabaré, o humor...

Área de descanso é un traballo de supervivencia. Xa que as cousas están como están, metémonos nun coche e aí vai, “on the road”. Pero en clave de cabaré, con lentejuela e purpurina. É un cabaré, claro, con crítica social e picardía, con moita retranca. E contemporáneo, pois é do ano 2011.

No texto hai chiscadelas a moitos temas de actualidade. A estafa das preferentes, por exemplo, ou a reforma laboral. E moitas chanzas con diversas persoas: desde Roberto Varela ata Ferrín e unha RAG con moi poucas cadeiras para mulleres...

O certo é que temos un texto, pero tamén improvisamos moito. Tes o público aí, que en calquera momento che pode dicir calquera cousa... O texto é meu, pero tamén contén moitas ocorrencias de Iria, que son moi boas.

Hai en todo o texto unha crítica da crise como un gran engano. É a idea?

Si, a crise como un gran invento, pois a catro vailles moi ben e ao resto moi mal. A crise está a ser dura, pero para nós, para a maioría social. A cuestión é que fas todo o que se supoñía que tiñas que facer. Estudas a carreira, traballas, buscas mozo, mercas piso porque segundo dicían saía mellor mercar que alugar... e chegas aos 35 anos e bótante á rúa e quedas sen nada. Todo era mentira. Entón, que facer? Colles o coche e marchas. Ese é o sentido da obra: diante da desesperación colectiva, humor. Calquera crise é unha oportunidade para volver comezar. Collamos o coche, ou o que sexa, e empecemos algo. E ademais, xa que non temos nada, pois tampouco nos poden quitar moito coa crise. O problema sería ter un monte de cartos no banco...

"A cuestión é que fas todo o que se supoñía que tiñas que facer. Estudas a carreira, traballas, buscas mozo, mercas piso porque segundo dicían saía mellor mercar que alugar... e chegas aos 35 anos e bótante á rúa e quedas sen nada"

Diche Iria nun momento que “o feminismo che vai pasar factura”. Hai detalles que parece que veñen de anécdotas persoais vosas: como cando vos din que marchedes a Madrid... 

Si, Iria dime que o feminismo me pasará factura e eu contesto que non teño moitos gastos. É habitual que che digan que se es actriz tes que traballar na TVG ou marchar para Madrid. E nós dicimos, ¡vete tú, no te jode!. Tamén o xogo de as mulleres temos que empadroarnos/empoderarnos veu porque eu me confundía... Tentamos que fose un diálogo áxil, pero tampouco podes meterte en moitas profundidades, senón procurar a risa cunha estrutura de sketchs, de xeito que se perdes a atención nun momento non te perdas no espectáculo. Porque está pensado como un espectáculo que se podería facer nun bar. No medio metemos unha parodia das películas dos anos 40-50, con eses primeiros planos de actrices que son como perfectas esfinxes. E nesas historias hai tamén certa autocrítica, por exemplo da rivalidade feminina por causa dun home.

Tampouco hai nesta obra nada no escenario. Só unhas cadeiras e uns micros. Nin hai case música, malia que facedes un baile ben peculiar. O vestiario é dos chinos?

Nesta obra tamén traballamos co espazo baleiro, si. O certo é que sempre traballo así, co mínimo. Porque todo encarece moito: as luces, a música polo que tes que pagarlle á SGAE... Estamos pensando ata en utilizar candís, facer como se facía antes... O certo é que Iria canta moi ben, pero a min non me tira moito o tema musical, prefiro o actoral. En canto aos chinos, teño que dicir que fan moito polo cabareteirismo deste país. Viva China!

"Ela, tan cabareteira, fai rir pero solta o que lle dá a gana sobre política, dille a calquera calquera cousa... eu xa lle digo que un día lle van pegar"

Como vos encontrastes Iria e ti? Sodes moi distintas, e iso axuda na obra, non si?

Pois nas Ultranoites da Nasa. Iria ía facer un espectáculo no Verbum, chamoume, e así foi. É certo que somos moi distintas. Ela, tan cabareteira, fai rir pero solta o que lle dá a gana sobre política, dille a calquera calquera cousa... eu xa lle digo que un día lle van pegar. Ela achegou moita constancia e ilusión, e aprendín moito con ela sobre como hai que tomar este mundo do espectáculo, sobre a actitude que hai que ter, a confianza nun mesmo... Ela demóstrache que é posible... Agora estou traballando na distribución das dúas obras, que é ben difícil. Teremos que facelo dun xeito estratéxico, pensando ben os lugares...