"Non hai ninguén máis perigoso que un artista frustrado", advirte o escritor irlandés

John Banville (Wexford, 1945) escribe con pluma, excepto cando emprega o alter ego de Benjamin Black e se adentra no xénero da novela negra. Aí escribe no ordenador porque cre que a propia forma de contar lle pide máis rapidez. “Cando escribo con pluma parece que o papel se me resiste, na pantalla semella que todo é máis doado”, contou na conversa co xornalista e crítico cultural Camilo Franco, no marco da SELIC de Santiago, na que se comprometeu a escribir unha novela que suceda polas rúas de Compostela. Unha ateigada praza da Quintana foi testemuña da promesa.

Quen sabe se chegará a cumprir o pacto, pero o certo é que a capital do país gustoulle ao mesmo nivel que detesta os horarios “endiañados” que manexamos para as comidas e as quendas de traballo. Con todo, atopou rapidamente unha similitude entre Dublín e Compostela: o clima. “Isto parece Irlanda”, dixo como queixa polo frío que tiña ao baixar do seu cuarto do hotel á rúa.

O mesmo día que o escritor irlandés chegou a Galicia para participar no festival da lectura, o pasado 13 de xuño, chegaba ás librarías a tradución ao castelán do seu último libro Time Pieces: A Dublin Memoir (La alquimia del tiempo: Un memoir dublinés, que edita Alfaguara). Cando presentou o anterior, The Singularities (Las Singularidades), pensou –e manifestou– que sería o derradeiro, pero na conversa explica por que non foi así.

Galicia e Irlanda gardan certas similitudes, posto que Galicia ten unha cultura de seu dentro do propio Estado español...

Pero consideras a Galicia como separada de España?

Non chega a ese punto, polo menos de momento, queda lonxe do caso escocés ou catalán, pero si ten unha cultura e identidade propias.

Ben, é que eu xa son vello e a separación entre Irlanda do norte e do sur foi un desastre para nós porque perdemos a cultura protestante, e Irlanda do norte perdeu a cultura católica –que en realidade non foi unha perda tan grande–. Pero non podo comentar o caso español, fáltame moito por coñecer. A primeira vez que viaxei de Barcelona a Madrid foi no ano 1963 e España era un país moi diferente, era escuro. A España de Franco era un estado policial, mais tamén un estado católico, polo que me resultou bastante recoñecible. Cando fun á Europa do leste por primeira vez nos anos oitenta dixen: “Isto é Irlanda”. Eles tiñan o comunismo e nós o catolicismo, dos caras da mesma moeda. É moi difícil ser libre, pero a xente non quere ser libre; de feito, é a última cousa que quere a xente. Dá medo.

"Non temos democracia. Ou polo menos non a tiñamos ata que chegaron os smartphones. Agora temos democracia porque todo o mundo ten voz"

Ultimamente na política española a palabra liberdade está a ter significados moi diversos, pero non é a democracia unha das condicións para que as sociedades sexan libres?

Non temos democracia. Ou polo menos non a tiñamos ata que chegaron os smartphones. Agora temos democracia porque todo o mundo ten voz. Antes diciámoslle á xente que todos eramos iguais, pero non era verdade. A Intelixencia gobernaba o mundo, pero cos smartphones decatámonos de que podiamos comunicarnos con calquera en calquera momento, e compartir os nosos puntos de vista idiotas. Por exemplo, á xente agora gústalle Trump, pero se escoitas entrevistas con Donald Trump de hai vinte e cinco anos verás que tiña un discurso moito máis artellado, fíxose a si mesmo estúpido para conseguir ser elixido polos estúpidos. Así que iso, agora temos democracia, e agrádame saber que pronto eu estarei morto.

Entón, non lle gusta este mundo no que aparentemente temos acceso a toda a información?

Non, creo que a información é mala. A xente non debera ter información porque se volve tola e mala... e desa maneira están a escribirse uns aos outros a través dos seus teléfonos móbiles todo o tempo.

Non lle gustaría escribir sobre isto?

Eu non escribo sobre o mundo no que vivo. Non teño interese nel, iso queda para os xornalistas. Fun xornalista durante moito tempo e ese labor é para eles e para os historiadores, sociólogos... Non para os artistas. Os artistas non escriben sobre o mundo no que viven.

Cos seus dous últimos libros está tratando de despedirse?

Si. Cando escribín The Singularities remateino cun punto e final que para min significaba un adeus. Non pensaba vivir o suficiente como para seguir escribindo, pero fíxeno, así que escribín este Dublin Memoir. E como estou vivo non me queda outra que escribir outro libro. Así que estou escribindo a miña autobiografía, pero son todo mentiras. Vouna titular The truth (A verdade).

Isto si que vai cos tempos, como comentaba antes.

Claro, pero eu podo dicir que son todo mentiras porque todo é ficción. Son todo mentiras pretendendo que sexan verdade. Todas as autobiografías teñen partes inventadas, pero a miña vai ser unha ficción deliberada.

"Unha das áreas nas que sempre permanece a verdade é na arte"

Xa ten experiencia en escribir ficcións a partir das vidas das persoas como fixo con científicos como Copérnico, Kepler ou Newton.

Mentres escribía o libro sobre Copérnico, alá polos anos setenta, a miña muller dicíame que non lle prestase demasiada atención aos feitos, pois os feitos non son a verdade. Os feitos son a realidade dun momento concreto.

Ao comezo do século XX, os profesores de Ciencias dicíanlle ao seu alumnado que fosen facer outra cousa porque todo fora descuberto xa. Sabíase como funcionaba o mundo. Pero en 1908, Albert Einstein dixo: ‘que pasaría se eu viaxase á mesma velocidade que a luz’. E todo mudou. De pronto, os feitos xa non eran feitos, pero a verdade permanecía. E unha das áreas nas que sempre permanece a verdade é na arte. Estes días irei a Madrid, visitarei o Museo do Prado e situareime diante da obra de Velázquez Las Meninas: esa é a verdade, non son feitos.

No seu último libro Time Pieces: A Dublin Memoir fala da Irlanda que coñeceu de neno?

Si, esa que sobrevive aquí no norte de España [bromea]. Agora en serio, aquilo desapareceu por completo e alégrome porque era un lugar horrible. Meteu a 56.000 mulleres en fogares de bebés modernos, onde naceron 57.000 crianzas. Ese era un mundo horrible e só podo alegrarme da súa extinción, a pesar de que as veces sinto que non marchou de todo porque hai cousas que non cambian. Ti es moi nova para lembrar a España de Franco, pero era un sitio completamente distinto a este. Seguían estando o sol, o viño e a comida, pero todo era moi diferente...

O mundo pasa por períodos tolos. A gran forza recoñecida nos asuntos humanos é o medo ao aburrimento. A xente faría calquera cousa para non aburrise. Teñen comezado guerras para non aburrirse. Non o entendo, pero é así. Unha das maiores virtudes do ser humano como ser vivo é a capacidade de aburrirse, xunto a esa conciencia permanente de nós mesmos e a conciencia da nosa propia morte.

E cre que agora, tendo os teléfonos móbiles conectados á rede, aburrímonos igual?

Iso é o aburrimento definitivo. Nos vellos tempos podías pensar que non sabías quen eras ou que estabas facendo coa túa vida, agora a xente cre que sabe quen é porque llo din os idiotas dos seus amigos mentres falan todos das mesmas cousas. Na novela Notes from Underground, de Dostoievski, hai unha frase moi boa que di o underground man, que nunca recibe un nome: “Sei que hai que reprimir a xente, pero un día sairemos e falaremos, e falaremos, e falaremos...”. Nós vivimos na era que dicía o underground man. Todo o mundo está falando e o 99% do que se di é lixo. Sempre foi así! Simplemente que antes era algo que quedaba entre dous amigos nu pub, agora está por todas partes. Ás veces penso que hai unha persoa cuxo traballo é monitorizar o planeta Terra e que nos últimos douscentos anos estivo aburridísima, mais nos últimos vinte anos a Terra desenvolveu unha especie de aura ao seu arredor moi curiosa, que é o resultado da xente falando.

"Os homes brancos vivos, coma min, xa non temos importancia"

Antes dicía que está a escribir unha novela, non pode parar de escribir?

Claro, escribir é o que eu fago. Que faría se non?

Así que mentres estea vivo, ten que escribir.

Efectivamente. Hai moitos anos, cando ás veces lle dicía á miña muller que non podía máis, que o ía deixar todo, ela dicíame: “Entón, que farás? Pasarte á política e destruír o mundo?”. E é que non hai ninguén máis perigoso que un artista frustrado. Teño un amigo xudeu que conta que se chegan a valorar as acuarelas de Hitler na academia de artes alemá, non tería necesidade de ir á guerra. Stalin quería ser poeta, o mesmo que Pol Pot. Querer ser artista é un tipo de ambición moi particular e negarlle iso a unha persoa é moi perigoso. 

O mundo recoñéceo a vostede como a un gran artista.

Ao mundo xa non lle importa a arte. De momento, iso está acabado. Os homes brancos vivos, coma min, xa non temos importancia. Pode que a arte volva importar, pero non agora mesmo.