O futuro xa chegou. Medramos, as nosas vidas mudaron e non son exactamente como as soñamos. Pero témonos uns aos outros. E as cousas que nos deron os camiños insospeitados. Esta é unha das ideas que poden extraerse de Gramo Stendhal (Apiario), o novo poemario de María Lado. Di ela mesma que tentou facer “poesía seria” con palabras da rúa. E iso, precisamente, intúese na lectura. Como unha intención de pensar sobre a linguaxe e a literatura como creadoras de realidade nas que a autora non debe confundirse coa voz poética.

Por que o título Gramo Stendhal?

Cando levaba xa uns poucos poemas do libro escritos comecei a preocuparme por como se podería titular. Tiña en mente que o libro falaba de cousas fermosas pero fráxiles, momentos de beleza como flashes, que enseguida desaparecían. Sabía que era un libro triste pero chapuzado de pequenos brillos efémeros. Entón pensei en que o título debería levar esa palabra, “beleza”, pero todo o que se me ocorría me parecía espantoso. Pensei en chamalo “un gramo de beleza”, que é un dos versos dun poema, pero como título non me enchía. Entón ocorréuseme Gramo Stendhal, polo síndrome Stendhal.

“Esa idea, a de enfermar fisicamente ante a beleza da arte, é algo do que Aldao e eu sempre nos rimos, porque é moi esaxerado, pero que funcionaba para dicir beleza sen empregar esa palabra”

O autor francés describía que sentira vertixe e se lle acelerara o corazón ao ver unha basílica en Florencia, e de aí lle vén o nome ao síndrome. Esa idea, a de enfermar fisicamente ante a beleza da arte, é algo do que Aldao e eu sempre rimos, porque é moi esaxerado, pero que funcionaba para dicir beleza sen empregar esa palabra. Beleza enfermiza. Quero dicir, que a xente escoita Stendhal e pensa no síndrome antes que no autor francés. Gramo Stendhal soábame ben, pero non estaba segura. A mesma tarde que se me ocorreu, nunha conversa por whatsapp con Lucía Aldao comezamos a facer coñas sobre a cantidade de droga que aparecía nalgúns poemas. Entón díxenlle o título que barallaba e a ela pareceulle que soaba ben. E quedoulle. A verdade é que respondía ao que eu quería contar.

Nada máis comezar, o libro remite ao pasado, a memoria. Cal é a relación de Gramo Stendhal coa memoria?

Tiña dúas intencións claras mentres escribía o libro. Unha era facer un poemario xeracional, que puidese representar a xente da miña idade. Xente que estamos nese momento no que nos decatamos de que xa medramos, que as nosas vidas mudaron e, tal vez, renunciamos xa a algúns soños ou emprendemos camiños insospeitados. E lidamos con iso.

Outra era falar da importancia da linguaxe e da literatura como elementos creadores de realidades, aproveitando para reflexionar sobre que a autora non é o eu que fala nos poemas, que hai unha ficción de por medio, algo que semella esquecerse sempre que lemos poesía. Ninguén dubida que a narrativa é, ou pode ser, ficción, pero na poesía semella que se queres que se lea como tal o tes que explicitar.

“Quería falar da importancia da linguaxe e da literatura como elementos creadores de realidades, aproveitando para reflexionar sobre que a autora non é o eu que fala nos poemas”

Os recordos e a ficcionalización do pasado teñen esta función no libro, serven para facer esta reflexión. De feito, eu creo que os recordos que temos son aquelas cousas que contamos, son creacións feitas a través da linguaxe, fundamentalmente. Exemplifican á perfección a idea de que a palabra é quen de construír certo tipo de realidade. Son cousas que existen porque as contamos, pero que non tiveron por que pasar desa maneira. Nin sequera tiveron que pasar. Eu non estou nestes poemas contando a miña biografía, senón creando un relato, coma se dixésemos que moldeo un personaxe que pode parecerse a min (mesmo podo regalarlle algo propio para construílo) pero non son eu. O que lle ocorre a ese personaxe é algo que non é a miña vida, algo que eu invento.

Os primeiros poemas falan de camiños polo monte. Camiños rectos e camiños non tanto. E apelan a un ti. Quen podería ser ese ti? (Probablemente as mulleres da familia)

Adoito a empregar moito o “ti” nos poemas para achegarme á persoa que le, para metela dentro do poema. Neste primeiro poema en concreto refírese a todas aquelas mulleres que deciden saltar os camiños dereitos, é dicir, que escapan do que se agarda delas, do seguro. Ese é un pouco o labor das persoas que escriben, deixarse picar pola curiosidade e procurar máis aló do que se agarda dunha, do que se presenta como fácil. Arriscar. Todo o libro é unha louvanza a arriscar, e este poema presenta esa idea por vez primeira. Nel dise que se arriscas, se saes do camiño dereito, acendes o recordo daquelas que o fixeron antes ca ti, que son, ao fin e ao cabo, as que sementaron en ti a curiosidade, coma un alfinete oculto que pica entre a roupa sen ser visto.

”Ningún verso será nunca o verdadeiro lugar” e “Non hai no poema a quen preguntar pola verdade, e que”, di outro poema. Porque “o importante é ter un fiaño de imaxe ao que agarrarse”. Nun poema construído de imaxes, de recordos, algúns terxiversados polo tempo. En que sentido reivindica este libro esas imaxes dos recordos, do vivido?

“Se arriscas, se saes do camiño dereito, acendes o recordo daquelas que o fixeron antes ca ti, que son, ao fin e ao cabo, as que sementaron en ti a curiosidade”

Este poema é no que máis se ve a idea que che comentaba antes de que non é preciso buscar a realidade biográfica da autora na poesía. Porque estes poemas son ficción. Sobre iso fala o texto cando di que “non hai no poema a quen preguntar pola verdade”, entendida esa verdade por aquilo que ocorreu na realidade. Ao mesmo tempo fala da relación que temos co territorio propio. No meu caso, apetecíame explorar a relación que teño coa Costa da Morte, co meu lugar, con Cée, onde xa hai moitísimos anos que non vivo.

Aínda así, eu sigo dicindo que son de alí. Síntome de alí. Pero posiblemente a visión que teño dese territorio é distorsionada polo que recordo e o que desexo que sexa, polo que eu creo que é. Todo o poema emprega imaxes que me atribúo como recordos propios pero que en realidade non teñen por que selo, pois xa se di no texto que o importante é ter a que agarrarse, aínda que sexa todo unha invención. Porque sempre que haxa quen escoite o que temos que dicir os nosos lugares, recordos e historias existirán.

Outro poema fala dun fogar que se deixa, obrigados, mentres os recordos se converten en produtos vintage. Por que?

As casas nas que vivimos acaban por encherse de cousas que nos definen. Como se toda esa morea de bártulos que posuímos fosen nós. Pero isto é un espellismo. Nós non somos nin unha casa, nin unha cadeira nin sequera unha fotografía. E cando desaparece quen nos recoñece neses obxectos, estes acaban baleirándose. Convértense no que son: trastos. Ninguén habita nunha cousa. Eu miro os lentes de Castelao expostos no Museo Provincial de Pontevedra e vexo a Castelao polo contexto no que están. Pero eu a Castelao coñecino pola súa obra, de modo que as súas palabras escritas sonme máis el que os seus lentes. Se os atopase noutro contexto, nunha beirarrúa calquera, non me falarían del. Quería escribir sobre iso porque viñamos de vivir varias perdas na familia e atopámonos con ese “amor polas cousas de alguén”. E de aí xurdiu a idea deste poema.

”Aquilo que conduce á poesía nunca se sabe onde se oculta”. Neste libro, sen ser tampouco unha especie de obra metaliteraria, hai bastantes referencias á orixe e valor da poesía. Por que? Noutro verso dise que non hai nada no poema que non estea na vida salvaxe.

“As casas nas que vivimos acaban por encherse de cousas que nos definen. Como se toda esa morea de bártulos que posemos fosen nós. Pero isto é un espellismo. Nós non somos nin unha casa, nin unha cadeira nin sequera unha fotografía”

O libro reflexiona moito sobre o feito de escribir, sobre a existencia daquilo que se constrúe de palabras. Así que en moitos poemas aparecen este tipo de ideas e outras que entroncan con elas, como neste caso, no que o poema fala de que en calquera evento ou imaxe pode haber unha escusa, ou un recurso, para un poema. É unha sorpresa mesmo para quen escribe e a clave está, claro en como miras ti como autora. Así que convén estar atenta e non pecharse. Non dicir: "ai non, esta palabra para un poema non mola", porque igual un día descobres como metela e acaba gustándoche.

Esta reflexión fágoa porque por veces seméllanos que hai imaxes que son máis poetizables, pero eu creo que non é certo. Todo pode acabar dentro dun poema, nunca sabes onde vai saltar a lebre. E si, a vida salvaxe é moi lírica. Malia que os animais non teñen linguaxe entendida como nós entendemos a linguaxe precisa para a literatura, non lles fai falla. A vida salvaxe está chea de poesía. Por suposto, esta é unha interpretación humana da vida salvaxe. Pero era unha maneira de dicir “eh!, que non se nos suba á cabeza, que a poesía non é tamaña cousa”. Que a capacidade de falar e crear a través da linguaxe é marabillosa, pero hai outras cousas no mundo igualmente importantes e tan ou máis fascinantes.

O poema sobre a discoteca Canal K recitáralo antes quizais en Alguén que respira!... Fala de grupos que nacen cando a voz poética e o seu amigo xa foran abatidos, xa fracasaran, xa se afixeran á morte. Como xorde este poema? (Hai outros poemas que falan da xuventude e de como, nela, nos agarramos á vida).

“A vida salvaxe está chea de poesía. Por suposto, esta é unha interpretación humana da vida salvaxe. Pero era unha maneira de dicir “eh!, que non se nos suba á cabeza, que a poesía non é tamaña cousa”

Cando participei no Alguén que respira! xa debía estar o libro practicamente todo escrito, non recordo. Ese poema gústame moito lelo, porque ten unha dose de carallada e seriedade que dá moito xogo á hora de recitar. Seguramente por iso o lin. O texto foi escrito para o meu amigo Suso Bahamonde, tamén poeta. Eu véxolle certa relación cunha das nosas pelis preferidas, que é Stand by me, porque igual que a peli de Rob Reiner, baseada no relato de Stephen King, emprega a conciencia da morte como porta que pecha a idade da infancia. O poema fala dese momento no que tomas conciencia de que xa non es tan nova, xa non es “unha promesa” -dicíamos Suso e eu entre risas- es “unha señora”.

É algo que se manifesta no texto en dúas ideas: sorpréndeche a mocidade doutra xente a quen admiras polo seu traballo e a morte aparece como algo posible, cotiá e tal vez próximo. Algo ao que te afás. A idea ocorréuseme unha tarde no bar que Suso rexenta en Cée, o Rock Corner, escoitando un grupo de música que a el lle gustaba moito, agora non recordo cal, e que eran moi moi novos. Pero o interesante do poema, creo que é o sentimento de fracaso que emprega como tema. Esa idea de que non cumprimos aqueles soños que tiñamos, pero, cando menos, temos a nosa amizade. Ese tema paira sobre a maior parte dos poemas do libro. Por iso creo que é un libro de crise que, en certa medida, representa un sentimento moi común entre a xente da miña xeración ou próxima a min.

Outro poema fala da busca constante de ser apreciados, valorados, amados, a través das redes sociais. Da beleza fútil. Da tristeza tras a pantalla. Parece un retrato bastante real do noso mundo? Por que este poema?

“Non cumprimos aqueles soños que tiñamos, pero, cando menos, temos a amizade. Ese tema paira sobre a maior parte dos poemas do libro”

O poema do que falas é un xogo, case unha coña. Naceu con esa idea de ser un xoguete, algo divertido que ler nos recitais. É un poema con moi mala hostia, moi irónico. Iso non o libra de ter un contido crítico evidente. Fala da relación hipertóxica que temos coas redes sociais. Parece que precisamos que nos veneren coma santiñas, triunfar ante todo, aínda que teñamos que exhibir toda a nosa vida para o público. E que se non o conseguimos vivimos nunha tristura fondísima. E livianísima, tamén, que se vai coa lixeireza coa que vén. Nin recordo como se me ocorreu a idea pero xuraría que foi a raíz dalgunha conversa con Aldao. Eu intento ter unha relación o máis limpa posible coas redes. Cústame falar de min, mostrarme, venderme...

Calquera cousa me dá vergoña. Calquera. Durante moitos anos non timbraba no bus urbano por vergoña, sentía que molestaba á persoa que conducía. Falar con xente descoñecida éme un trama, vólvome parva... ese tipo de cousas. Así que intento postar só movidas que non me avergoñen. Se teño a mínima dúbida, non o subo. Aínda así, por veces fracaso, claro. Pero sobre todo dedícolle pouco tempo ás redes. Procuro que non teñan moito peso no meu día a día. Pola contra, sobre o escenario non sinto tanto ese peso da vergoña. Hai anos que conseguín convivir máis ou menos ben coa imaxe que proxecto, sobre todo en Aldaolado, dende o escenario. Ás veces sinto unha distancia tal que percibo que esa chavala a carón de Lu non son eu. E así actúo moi liberada. E as barbaridades que dicimos... lévanse mellor.

Os afectos -presentes e ausentes, ás veces afectos dos que se foxe- están tamén moito no libro. Ligados á familia, a amizade… Que papel cumpren?

“Hai anos que conseguín convivir máis ou menos ben coa imaxe que proxecto, sobre todo en Aldaolado, dende o escenario. Ás veces sinto unha distancia tal que percibo que esa chavala a carón de Lu non son eu”

Creo que eses afectos serven para evidenciar que non somos seres illados, senón que nos construímos nos demais. Polo libro transitan moitos afectos. Algúns son propios meus, claro, pero outros son espellos nos que agardo que as lectoras e lectores poidan verse, poñer nese lugar os seus propios afectos presentes ou perdidos.

Como nos teus anteriores libros, non hai figuras literarias requintadas, senón unha linguaxe directa e sinxela. O cal non impide que o verso fose bastante traballado. Como foi o proceso de creación? Que tivo que ver co confinamento?

O confinamento atrancou e acelerou a escrita do libro. Primeiro atrancouna porque ao estar toda a familia pechada na casa custábame concentrarme e atopar un lugar e tempo para a escrita, que xa estaba iniciada. Pero cando conseguimos normalizar unha rutina ese tempo apareceu e foi unha experiencia marabillosa. Volvín escribir de noite, por exemplo, algo que había moito tempo que non facía e eses momentos eran un tesouro. Sempre pensei que escribir un libro é un proceso moi desfrutable sen importar o que escribas. Só o feito da túa soidade mentres vas compoñendo aquel pequeno universo, que se transforma diante dos teus ollos e vai cobrando vida, que se vai erguendo como un edificio pedra a pedra... só esa experiencia xa é a hostia. O que máis me gusta de escribir é iso.

“Eu sempre intento que a lírica estea nas imaxes, nas metáforas, no tratamento do contido, no ritmo... noutros elementos que non sexan principalmente a lingua”

Doutra banda, sobre o que comentas da linguaxe do libro, eu sempre intento que a lírica estea nas imaxes, nas metáforas, no tratamento do contido, no ritmo... noutros elementos que non sexan principalmente a lingua. Quero dicir, que me gusta que a xente poida ler e ter unha primeira sensación de entender o que le. Neste caso en concreto quería ademais facer un libro moi oral, cunha lingua moi cotiá, moi viva. Por iso o libro está cheo de expresións como “molar”, “flipar”, “foder”.... palabras que todas usamos no noso día a día. Ben, eu tal vez máis que outra xente porque son moi malfalada…

Pero tomei como reto persoal escribir algo moi lírico, poesía seria, con palabras moi da rúa. Tamén exploraba máis a fondo algo que me interesa moito que é a capacidade dos poemas para funcionaren como parlamentos na oralidade, case coma pequenos monólogos que un personaxe pode soltar. E para iso precisaba unha linguaxe non demasiado requintada, que fose crible se escoitases a alguén dicir o poema. Pero dicilo. Dicilo como se vai á panadería a pedir o pan. Pero un poema. Non sei nin se me explico nin se conseguín facer iso no libro. Pero a min o resultado gústame e é moi bonito de recitar.

O libro foi publicado por Apiario, con deseño de Mauro Trastoy. Como foi o traballo con Apiario?

En Apiario acóllente dúas poetas: Dores Tembrás e Antía Otero, que ademais de seren as editoras podo dicir que son amigas miñas. Eu traballara con elas na publicación de Porque Cuqui non quere ir á lavadora, un álbum infantil ilustrado por Yanina Torres, e a experiencia xa fora moi boa. Elas foron súper pacientes comigo, aturáronme atrasos e toda canta crise pasei, e foron en todo o momento moi compresivas. Cando as chamei para dicirlles que pensara na posibilidade de que o libro levase unha mensaxe secreta, un xogo para as persoas que o lesen, pensei que me ían mandar a paseo.

E non. Pareceulles unha idea xenial e apoiárona. E despois chegou Mauro Trastoy e fixo ese deseño que me parece que é todo un acerto. O formato do libro é moi acaído para os meus versos, que sempre resultan ser moi longos para todas as coleccións de poesía e acabo partíndoos por ese motivo. E a portada é talmente o poemario. Representa moi ben todo o que nel se conta. Estou moi feliz. Ademais Mauro soubo ver os erros que tiña o meu código do xogo e mellorouno. Moito llo agradezo.

Algo máis que queiras salientar do poemario?

Pois xa que o dixen antes, quero animar a quen o lea a que procure a mensaxe secreta. Porque a ten. Ocorréuseme esa idea porque son moi fan dos xogos de mesa, sobre todo de dedución ou puzzles tipo escape. Así que pensei que podería propoñer ás lectoras un xogo dentro do libro. Ademais, temos un premio para as primeira vinte persoas que a descubran e mo digan a min (a través das miñas redes) ou a Apiario, a través do correo info@apiario.eu

“Quero animar a quen o lea a que procure a mensaxe secreta”

Como me ocorre moitas veces, unha vez que o libro saíu da imprenta escribín un par de poemas que dixen “vaia, pero se estes poemas son tal cal Gramo Stendhal!”. Isto é algo que me pasa moi habitualmente, escribir poemas para libros que xa están na rúa. É normal. Así que o premio é un deses poemas escrito a man nunha folliña moi xeitosa. Ían ser unhas nécoras ou unhas centolas, pero resultaba engorroso envialas por correo. Así que ao final o premio é un poema. E a satisfacción persoal de acertar, claro.