Participacións preferentes, swaps hipotecarios ou investidores atrapados en fondos inmobiliarios son algúns dos escándalos máis soados da banca. Pero non os únicos. Día a día, as entidades obteñen beneficios procedentes de prácticas que están fóra da legalidade.

Segundo membros da asociación Attac, dos 18.417 millóns de euros de ingresos procedentes de comisións obtidos pola gran banca en 2013, estímase que entre 6.000 e 8.000 millóns corresponden a recargas que non deberían realizarse. É dicir, entre un 33% e un 44% do total.

A normativa que regula o cobro de comisións está recollida na EHA/2899, de 28 de outubro de 2011, orde de "transparencia e protección do cliente de servizos bancarios". Respecto das comisións, recolle que só poderán ser percibidas "por servizos solicitados en firme ou aceptados expresamente por un cliente, e sempre que respondan a servizos efectivamente prestados ou gastos habidos"; ademais, "serán as que se fixen libremente entre as devanditas entidades e os clientes".

Vicente Gutiérrez, ex traballador de banca durante 30 anos e autor do libro Comisiones bancarias ilegales, asegura que, aínda que os contratos dos bancos inclúan comisións de todo tipo, non exclúe que algunhas delas estean fose da legalidade.

A patronal bancaria circunscribe as ilegalidades a "determinadas comisións que aplican entidades concretas"

A Asociación Española de Banca (AEB) deféndese dicindo que as taxas dos bancos españois "se axustan á legalidade vixente". Asemade, recoñece que os bancos revisan constantemente a súa oferta de produtos "coa fin de mellorar o servizo aos seus clientes, nunha contorna altamente competitiva". Por último, admite que poidan existir sentenzas "en contra de determinadas comisións que aplican entidades concretas", pero rexeita xeneralizar que ese tipo de comisións sexan ilegais no conxunto do sector.

Con todo, Gutiérrez afirma que a práctica está tan estendida que até a banca autodenominada como "banca responsable, trasparente e sustentable", e cuxo máximo expoñente é Triodos Bank, carga aos seus clientes cobros fóra das marxes legais.

Con todo, desde a entidade asegúrase que só cargan "comisións ou gastos por servizos non aceptados ou solicitados en firme polo cliente, ou que respondan a un servizo efectivamente prestado". Tampouco cobra "dous ou máis veces polo mesmo concepto"; ademais, a entidade "facilita gratuitamente toda a información relativa ás comisións, tanto na páxina web como en todas as súas oficinas". E finalmente, desvela que "non sufriu ningunha reclamación ante o servizo de reclamacións do Banco de España relacionada co cobro indebido ou ilegal de comisións".

As comisións máis polémicas

Entre as comisións que a banca carga de forma indebida, Gutiérrez apunta dúas moi usuais, á vez que polémicas, nos tempos que corren: a comunicación de posicións debedoras e a comisión por descuberto ou por atraso no pago de cotas hipotecarias.

No primeiro dos casos, adoita ser un importe fixo duns 30 euros e a segunda rolda o 4%, cunha cantidade mínima duns 15 euros. A filosofía que rodea a ilegalidade da comunicación de posicións debedoras é que non se realiza como debería. A notificación debería ser fehaciente -por exemplo, cun burofax-, e fidedigna, polo custo que supón ese trámite, que normalmente é inferior ao que recargan as entidades.

As comisións por descuberto ou por atraso no pago da hipoteca son algunhas das máis controvertidas

No segundo e terceiro dos casos, trátase dun cobro que non responde a un servizo prestado, e ademais é dobre, xa que o banco en cuestión xa aplica xuros por descuberto "que xeralmente ascenden ao límite legal, o 10%" e por demora nos pagos.

Tampouco se axustan a dereito as penalizacións abusivas ás retiradas anticipadas de efectivo nos depósitos a prazo fixo. Segundo Gutiérrez, a banca só pode penalizar este servizo solicitado polo cliente no apartado de tipos de xuro cos que remunera a conta, nunca sobre os aforros do cliente.

Unha comisión máis que os bancos cobran de forma ilegal son as devolucións de recibos -por exemplo, os que emite unha comunidade de veciños e que un dos seus membros devolve de forma que queda impagado- e de cheques. Gutiérrez explica que, unha vez máis, o cliente se enfronta a un cobro dobre. "Cando unha empresa ou comunidade de veciños dá a orde ao banco para emitir e cobrar un recibo, debe pagar un canon á entidade pola xestión do servizo. Esta comisión é totalmente legal. Pero ese recibo pode cobrarse ou non. En todo caso, a comisión da xestión xa está paga e non debería cobrarse ningunha máis", asegura o ex banqueiro.

Cobrar por ingresar

Desde Facua alertan doutra práctica bancaria fóra da legalidade: o cobro de comisións ao realizar ingresos nunha conta na que o depositante non é o titular. A asociación de consumidores explica que este servizo de caixa xa está remunerado a través da comisión de mantemento de conta; por tanto, os cobros individuais son improcedentes.

En Adicae fan referencia a unha práctica ilegal no servizo de cartóns: hai entidades que cobran unha comisión por inactividade con este medio de pago. Evidentemente, ao non tratarse dun servizo solicitado explicitamente polo cliente, non debe cobrarse. Ademais, trátase dunha duplicidade de comisións, posto que a entidade xa recibe a correspondente tarifa polo mantemento do cartón. E tamén alertan da ilegalidade do cobro de comisións de mantemento nas contas correntes vinculadas, por obrigación, a unha hipoteca. De novo, non é un servizo solicitado polo cliente, senón imposto polo banco.

Tampouco se axusta á normativa vixente, segundo Adicae, a aplicación que moitas entidades realizan do artigo 317 do Código de Comercio. Esta normativa di que "os xuros vencidos e non pagados non devengarán intereses. Os contratantes, con todo, poderán capitalizar os xuros líquidos e non satisfeitos que, como aumento do capital, devengarán novos réditos". Este artigo implica que a capitalización dos intereses non abonados dun préstamo -é dicir, sumar esta cantidade ao monto total do préstamo- debe ser pactada. En consecuencia, o cobro de intereses de forma unilateral por parte da entidade é improcedente.

Ante situacións como esta, os expertos aconsellan reclamar. Pero como? Moitas veces a burocracia que leva a redacción dunha queixa afasta os usuarios de exercer os seus dereitos como consumidores. Aínda que non por dificultosa debe ser rexeitada.

"Ningún banco quere verse as caras cun cliente no Tribunal Supremo"

Vicente Gutiérrez aconsella, en primeiro lugar, solicitar unha xuntanza co director da sucursal e exporlle o problema. Para este encontro é recomendable estar ao tanto da lexislación vixente para facer valer os dereitos como consumidor. Se esta reunión resulta infrutuosa, o damnificado ha de solicitar o número de teléfono de "atención ao cliente" da entidade en cuestión, onde se exporá o problema.

Se, con todo, o conflito segue sen resolución, o aforrador deberá solicitar en "atención ao cliente" o número de teléfono do "defensor do cliente" do banco. Imaxinemos que, postos no peor, a entidade segue sen resolver o caso. Gutiérrez aconsella, entón, acudir á xustiza.

"Ningún banco quere verse as caras cun cliente no Tribunal Supremo porque saben que as súas prácticas son ilegais. Ter unha sentenza en contra a este nivel supón contar con xurisprudencia en contra, o que dana gravemente os seus intereses" sentenza Gutiérrez.