Pablo Iglesias, profesor de Ciencias Políticas na Universidad Complutense e presentador de La Tuerka (C33 e TeleK) e Fort Apache (Hispan TV), participou no seminario da UDC e a Rede de Dereitos Sociais Medios, Comunicación e Poder, que se pechou este xoves na Coruña. Ademais da súa actividade académica e das súas colaboracións en medios como Público, Diagonal ou Rebelión, nos últimos Iglesias foi convertendo os dous programas de debate que conduce en referentes discursivos para a esquerda política e social. Nos últimos meses, ademais, sorprendeu a súa presenza en faladoiros de distintas televisións como El Gato al Agua (Intereconomía), El cascabel al gato (13 TV), laSexta Noche (La Sexta) e Las Mañanas de Cuatro.
Iglesias abriu a sesión falando de Comunicación contrahexemónica, dando paso a Santiago Alba, que centrou a súa intervención nas visións que os medios de comunicación occidentais transmiten sobre Oriente Medio e o Magreb. O seminario pechouse coa proxección de traballos e presentacion de Galiza Ano Cero. Este venres publicaremos unha entrevista con Santiago Alba, centrada no estado actual das revolucións árabes e dos conflitos sirio e exipcio.
"Non me gustan os conceptos de comunicación alternativa ou de contrainformación, porque nos marxina, significa recoñecer que somos minoritarios, que formamos parte dunha sorte de cultura underground"
Asistimos a un proceso de fragmentación e progresivo debilitamento dos grandes medios de comunicación e, ao tempo, de emerxencia de novas propostas comunicativas alternativas. Pensas que podemos ver un esquema de medios moi distinto nos vindeiros anos?
Non me gustan os conceptos de comunicación alternativa ou de contrainformación, porque nos marxina, significa recoñecer que somos minoritarios, que formamos parte dunha sorte de cultura underground. En calquera caso, non creo que se estea esborrallando a comunicación hexemónica ou a visión da realidade dos medios hexemónicos, senón que se está abrindo o campo. A crise económica, social e política está abrindo o campo a outros argumentarios, outras explicacións da realidade, que teñen un efecto moito máis poderoso que noutros momentos. Creo que os medios cos que traballamos nós teñen un alcance relativo. Con La Tuerka queremos competir, e sempre intentamos entrar na esfera pública, pero dalgunha maneira a realidade séguena marcando os grandes medios. Pero é certo que a situación de crise abriulles as portas aos discursos da indignación social e por iso as nosas voces mesmo teñen presenza nos medios hexemónicos. Non son tan optimista no senso de que lle poidamos dar a volta á tortilla, pero si creo que os nosos discursos se poden escoitar en ámbitos nos que hai un tempo non chegabamos. E por iso cómpre un traballo paralelo: por un lado construír os nosos propios medios e ao mesmo tempo participar nos medios do inimigo.
"A esquerda pecou de verse a si propia como divina, dicindo "eu non me rebaixo a ir a programas de berros". Foi unha mostra dun certo elitismo por parte da esquerda pero tamén da súa incapacidade"
A dereita gañou a batalla de definir sobre que temas é lícito debater e con que conceptos hai que facelo?
Eles marcan as regras do xogo. E por iso temos que disputar conceptos que manexa o inimigo. Sempre digo que non ten sentido que falemos nos medios de ditadura do proletariado, de subsunción real ou de neoliberalismo, senón que temos que disputar o sentido da palabra democracia, da palabra liberdade, da palabra participación... Partindo da base de que nos derrotaron, de que vimos dunha derrota de moitos anos nos que a esquerda fracasou á hora de trazar os relatos.
Esa loita ti lévala mesmo aos platós do inimigo, participando en programas como El Gato al Agua. A esquerda errou durante anos renunciando a defender a súa postura neses espazos?
A esquerda pecou de verse a si propia como divina, dicindo "eu non me rebaixo a ir a programas de berros", cando estes programas en certa maneira ensinan a pensar a moita xente, transmiten e crean ideoloxía. Foi unha mostra dun certo elitismo por parte da esquerda pero tamén da súa incapacidade. E nós estamos moi satisfeitos de participar e introducir as nosas visións en ámbitos e formatos que non son os nosos, e de poder estar aí sen converternos en pallasos. Cremos que a nosa presenza alí serve para xerar debates, para sinalar as súas contradicións. En certa maneira implica asumir que o estilo, o discurso e as formas da esquerda tradicional non nos serven. Eu fixábame na miña avoa, que é unha muller de esquerdas, e para ela La Tuerka podía ser un programa difícil, pero en cambio ela miraba El Gran Debate e sentíase representada por María Antonia Iglesias. E eu pensaba: ou hai alguén de nós aí, para atraer con certa intelixencia a sectores sociais que se poden sentir atraidos polo noso discurso, ou non imos cambiar nada.
"Unha das maiores virtudes de Gara é que non parece un periódico alternativo, parece un periódico normal, coa súa sección de deportes, coa súa sección de sucesos"
Que estatexias debe seguir a esquerda e os movementos sociais para fortalecer a súa capacidade de influír na realidade e de incrementar o seu poder comunicativo?
Vouche contestar cunha frase polémica: Temos que parecernos ao inimigo. Sempre poño o exemplo de Intereconomía, que foi capaz de normalizar os fachas. Durante moito tempo neste país a imaxe dos fachas era a iconografía franquista, pelos engominados, moi afastados da xente, e Intereconomía conseguiu mudar a imaxe da extrema dereita. Polo tanto, o primeiro paso é mudar as formas. Unha das maiores virtudes de Gara é que non parece un periódico alternativo, parece un periódico normal, coa súa sección de deportes, coa súa sección de sucesos. Outra cousa é que en Euskadi hai unha realidade social, que non se dá en todo o Estado, que permite estas fórmulas de accionariado popular, e medios creados dende a base. No Estado español os proxectos semellantes que se puxeron en marcha fracasaron, e tivemos que agardar á participación dun grande empresario como Jaume Roures, para ver un xornal de esquerdas nos quioscos, como foi Público, con todas as súas contradicións e coas relacións que tiña con determinados sectores do PSOE. Pero foi a primeira vez dende El Independiente que era posible ler xente de esquerdas nun xornal diario impreso. Non fomos quen de demostrar que podemos organizar por nós mesmos medios de comunicación.
"Creo que á esquerda lle está vindo grande todo isto. E se a esquerda non é quen de chegar a esta xente, farao Rosa Díez, ou Albert Rivera, ou Miguel Ángel Revilla"
Cres que a esquerda vai ser quen de construír unha alternativa ao sistema? Ou os actores que deberían participar nese proceso están mirando demasiado cara a dentro?
Vivimos unha crise de réxime, coa monarquía en horas baixas e a posta en cuestión do sistema bipartidista saído da Transición, sostido por PP e PSOE cos apoios puntuais de CiU e PNV. E é unha oportunidade moi importante para novos actores e discursos. E creo que á esquerda lle está vindo grande todo isto, creo que non está sendo capaz de chegar a estes grupos de persoas descontentas co sistema económico e co actual sistema de partidos, e preocúpame, porque se a esquerda non é quen de chegar a esta xente, farao Rosa Díez, ou Albert Rivera, ou Miguel Ángel Revilla. Hai un grande espazo político ao que pode chegar a esquerda, e unha parte da esquerda segue contentándose con recoller apenas os votos que o PSOE vai perdendo pola súa esquerda. E esa é só unha parte da tarefa que ten por diante. O máis rechamante que ocorre en Grecia é que Syriza pasa nun mes do 16% ao 25%, e iso responde ao afundimento do PASOK pero tamén a que hai un gran número de gregos que non se consideran de esquerdas e que nunca votaran á esquerda, pero que ven a Syriza como unha proposta de país. Syriza non é só a esquerda que mellor representa a esquerda, senón que é algo máis. E observando o que pasou en América Latina nas últimas dúas décadas, podemos pensar que a esquerda pode ser algo máis que esquerda, pode ser unha alternativa de futuro para moita máis xente. E creo que moitos sectores da esquerda con poder están sendo moi miopes á hora de ver o que está pasando.
"Moitos sectores da esquerda con poder están sendo moi miopes á hora de ver o que está pasando"
No marco da crise do réxime, a esquerda española comezou a entender un pouco mellor os problemas nacionais?
Creo que a esquerda española foi moi torpe con respecto á cuestión nacional. De feito, un dos dramas que temos na esquerda española é ter perdido unha guerra civil que nos quitou o concepto de España e o reduciu a unha idea hexemonizada pola dereita. As identidade nacionais, independentemente da súa solidez en termos históricos, que iso a min non me importa moito, son agregadores transversais, son unha forza mobilizadora importantísima. Nas mobilizacións contra De la Rúa en Arxentina, unhas manifestacións populares contra as consecuencias do neoliberalismo, ao tempo que a xente berraba que se vayan todos utilizaban bandeiras arxentinas. E eu pensaba "que caña poder utilizar un concepto difícil de concretar, como unha nación, como agregador para poder identificar un proxecto de país e un proxecto de liberación social".
Iso na esquerda española non o temos. Moitas veces poñémonos repunantes, dicindo que "o importante é o social" e que "o nacionalismo é unha ideoloxía de defensa dos privilexios" e non entendemos que é un pegamento social marabilloso. E en lugares como Galicia é todo o contrario, nunca se podería dicir que o nacionalismo é cousa de ricos, senón que é unha resposta á subalternidade á que Galicia se viu sometida durante séculos. E o mesmo sucede en Andalucía. Encargáronme o spot electoral de IU en Andalucía e custoume moito convencelos de que en Andalucía podían utilizar o elemento nacional. O lema final era Soy andaluz y lucho por mi tierra, que estaba inspirado no I'm black and I`m proud, identificando a subalternidade andaluza como un elemento agregador. Esquerda xa somos, temos que defender que representamos o andaluz.
"A esquerda española non foi intelixente á hora de ver que boa parte das esquerdas que poidan xurdir en nacións como Galicia, Catalunya ou Euskadi van ter na cuestión nacional un elemento vehiculador das súas propostas políticas"
Esa é unha das cousas interesantes do que está sucedendo en Catalunya e Euskadi, pero que tamén está en disputa: o proxecto de Mas de independencia de España e de asunción das medidas da troika é moi distinto doutros proxectos soberanistas, polo que hai unha disputa de imaxinarios: se a independencia serve para entregarlle o poder ás elites económicas ou se vai supor un empoderamento social. Pero xa querería eu poder estar nesa disxuntiva. E creo que a esquerda española non foi intelixente á hora de ver que boa parte das esquerdas que poidan xurdir en nacións como Galicia, Catalunya ou Euskadi van ter na cuestión nacional un elemento vehiculador das súas propostas políticas.
