O 13/09/2019, a Fundación Amancio Ortega e a Xunta de Galicia asinaron un convenio de colaboración polo que a Fundación financiará con 90 Millóns de Euros a construción e dotación completa do equipamento de 7 novas residencias destinadas aos maiores e dependentes, nas 7 cidades máis poboadas de Galicia. As novas residencias Vigo e Coruña contarán con 150 prazas e as das outras 5 cidades con 120; en total crearanse 900 novas prazas residenciais, e estiman que 800 novos empregos. As obras, seica comezarán en 2020, e 3 anos despois, unha vez rematadas as obras e compretado o equipamento, serán entregadas á Xunta para a súa incorporación á rede pública galega de atención aos maiores.

Para quen estamos preocupados polo estado dos servizos sociais dirixidos aos maiores e dependentes, trátase dunha moi boa nova, dado o grande déficit de prazas residenciais que existe no noso país e a pouquidade dos investimentos públicos en servizos sociais dirixidos a maiores e dependentes. Que un particular, dentro da lei, aporte unha importante cantidade de diñeiro que fará posíbel a construción en pouco tempo dunhas residencias públicas que fan moita falta, coido que só pode ser cualificado como unha boa nova, alén do que cada quen opine sobre a fiscalidade que se aplica ás grandes fortunas; un debate relacionado, máis diferente do que ten que ver coa mellora da situación dos servizos sociais dirixidos aos maiores en Galicia. 

A doazón de Amancio Ortega é unha estupenda oportunidade para reflexionarmos sobre o modelo de desenvolvemento dos servizos sociais dirixidos aos maiores e dependentes que vén aplicando até agora a Xunta de Galicia, e se é o caso, modificar ese modelo no que sexa preciso

O que si que ten moito que ver co futuro dos servizos sociais en Galica, é o uso que a Xunta vai facer desa doazón, unha vez que reciba a titularidade das novas residencias. Suponse que a doazón é incondicional, e polo tanto independente do modelo de xestión e provisión de servizos que as autoridades públicas van establecer nesas novas residencias. Neste sentido, e para que fique claro o seu carácter incondicional, sería unha interesante achega á transparencia das contas públicas, que fora fácil o acceso ao convenio de colaboración entre a Fundación e a Xunta.

A doazón de Amancio Ortega é unha estupenda oportunidade para reflexionarmos sobre o modelo de desenvolvemento dos servizos sociais dirixidos aos maiores e dependentes que vén aplicando até agora a Xunta de Galicia, e se é o caso, modificar ese modelo no que sexa preciso. Ese é o obxectivo deste texto.

É especialmente rechamante a práctica ausencia de debate social, en Galicia e tamén no conxunto do estado, sobre o modelo de servizos sociais dirixidos aos maiores e dependentes. Esa ausencia de debate é especialmente importante cando, sobre todo despois da entrada en vigor en 2007 da Lei de Autonomía e Axuda a Dependencia (LAPAD), o sector da dependencia está tendo un importante crecemento, protagonizado dun xeito esmagador, como logo veremos, por empresas privadas. 

Chama moito a atención a diferenza co que sucede na sanidade. Mentres que a defensa da sanidade plenamente pública é asumida por amplos sectores sociais e é obxecto de importantísimas mobilizacións cidadáns, o proceso avanzadísimo de privatización dos servizos sociais dirixidos a maiores e dependentes, non está a xerar apenas debate, e as forzas políticas e sociais progresistas non foron até agora capaces de reaccionar diante da enxurrada privatizadora que está tendo lugar, e promover decididamente uns servizos sociais para maiores e dependentes plenamente públicos. 

Cómpre non deixarse confundir pola propaganda neoliberal ou socioliberal, e ter claro que uns servizos sociais plenamente públicos caracterízanse fundamentalmente por tres características: 1) Ser de Titularidade Pública, é dicir de propiedade pública; 2) ter Xestión Pública, é dicir, as tarefas de dirección dos servizos son realizadas por directivos que fan parte da administración pública e non por directivos dunha empresa privada ou que dependan dunha institución relixiosa e, por outra banda, entre os obxectivos procurados non están a obtención de beneficios económicos, nin o exercicio da caridade; e 3) ter unha Provisión Pública dos Servizos que se prestan, que son realizados por persoal dependente laboralmente da administración pública, e non de empresas privadas, con ou sen ánimo de lucro. 

A realidade dos servizos sociais residenciais₁ dirixidos aos maiores e dependentes que existen en Galicia, presenta, entre outros, os seguintes datos:

• Existe un importante déficit de prazas residencias: en 2019, de acordo coas recomendacións da OMS (quen recomenda 5 prazas por 100 persoas con 65 anos ou máis), deberían existir 33.643 prazas de residencias en Galicia, o que permite cuantificar en 8.824 o déficit de prazas existente a mediados de 2019.
• A acceso ás poucas prazas existentes é moi difícil para a grande maioría da poboación, pois hai moi poucas e teñen prezos altísimos. A 01/08/2019 en Vigo non había ningunha praza dispoñíbel nunha residencia pública ou privada sen ánimo de lucro; había 33 prazas dispoñíbeis en residencias privadas, todas elas sen financiamento público: 2 eran na Residencia DomusVi-Barreiro que ten prezos que varían entre os 1.950 e os 2.312 euros; 8 prazas na Residencia de Sanitas con prezos que oscilan entre os 2.387 e os 4.358 euros; as 23 prazas restantes estaban na recentemente creada Residencia Ballesol, con prezos que oscilan entre os 1.950 e 3.100 euros. Lembrar que a pensión media en Galicia está en 954 euros.
• O copagamento, para o acceso ás prazas financiadas das persoas que teñen recoñecido oficialmente algún nivel de dependencia, é claramente abusivo: sempre é superior ao 70% dos ingresos do residente, e chega até 90% cando eses ingresos son superiores aos 1.500 euros.
• Hai 7.918 persoas nas listas de Agarda da Dependencia en Galicia a 30/06/2019. É dicir, 13 anos despois de aprobada a LAPAD, o 11,47% das 69.060 persoas que teñen recoñecidas oficialmente prestacións de Dependencia, seguen sen recibilas.
• O nivel de privatización das residencias galegas é enorme: a titularidade do 77,7% (19.290) das prazas das residencias son de titularidade privada₂, mentres que só o 22,3% son de propiedade pública. As empresas vinculadas aos grandes fondos de investimento agrupadas en AESTE-CEOE (DomusVi, Ballesol, Caser, Sanitas, ...) son propietarias e/ou xestionan o 22,7% (5.623) das prazas residenciais en Galicia, sendo esa porcentaxe moi superior nas grandes residencias con máis de 100 prazas. Pola súa banda, as organizacións vinculadas a iglexa católica contan con aproximadamente o 25% do total de prazas residenciais, destacando a Fundación San Rosendo, que xestiona un total de 3.270 prazas residenciais en Galicia, e é o 2º grupo empresarial do denominado terceiro sector da dependencia a nivel español (despois da Asociación Dorada-Mensajeros de la Paz).
• A empresa DomusVi, con domicilio social en Vigo, é con moita diferencia a empresa máis importante no sector da dependencia en España e en Galicia, e ela soa xestiona o 17,0% (4.230) das prazas das residencias galegas. DomusVi, na actualidade, é propiedade do fondo de Investimento francés ICG e da tamén francesa Sagasse Retraite.
• As prazas residenciais plenamente públicas (de propiedade, xestión e provisión públicas) están sendo convertidas nunha especie de “ghetto” dirixido aos sectores mais precarizados da sociedade, unha sorte de “Beneficencia” como os antigos asilos de anciáns; por outra banda, esas prazas plenamente públicas son cada vez menos, supoñen unicamente o 16,0% (3.959) do total de prazas de residencias existentes en Galicia, e a súa xestión está sendo cedida paulatinamente ás empresas privadas do sector.
• Son cada vez mais frecuentes as denuncias dos familiares dos ingresados nas residencias que, entre outras moitas reclamacións, fan especial fincapé en que debe mellorarse a calidade da atención prestada, e que para iso é imprescindíbel incrementar os actuais ratios de traballadores por usuario; ademais, esixen que se coide máis a calidade da alimentación.
• A precariedade e a temporalidade caracterizan as condicións laborais dos e das traballadoras das residencias, e en xeral de todo o persoal que traballa no sector da dependencia. Salarios ínfimos, ritmos de traballo excesivos, grande temporalidade, e un forte incumprimento da normativa laboral por parte das direccións, caracterizan ás condicións laborais das empresas do sector.

A acceso ás poucas prazas existentes é moi difícil para a grande maioría da poboación, pois hai moi poucas e teñen prezos altísimos. As prazas residenciais plenamente públicas están sendo convertidas nunha especie de “ghetto” dirixido aos sectores mais precarizados

A debilidade actual dos servizos e infraestruturas para a atención dos maiores e dependentes en Galicia, está relacionada co subdesenvolvemento histórico dos servizos sociais que caracterizou aos países do sur de Europa, a diferenza do que sucedeu nos países do norte do continente, que desde hai moitos anos contan cuns fortes servizos de atención aos maiores de carácter plenamente público. Sen embargo, desde a aprobación da Lei de Autonomía e Axuda a Dependencia (LAPAD) en decembro de 2006, promovida polo goberno de Zapatero, asistimos a un forte crecemento deses servizos e infraestruturas, malia que aínda seguen sendo moi escasos e están fortemente privatizados. 

A LAPAD, que ten moitos aspectos positivos, é tamén unha lei de claro corte neoliberal que permitiu a apertura de par en par das porta á plena privatización do sector, facilitando a conversión da atención dos maiores e dependentes nun suculento negocio. A dereita política, e o social-liberalismo que engaiolou a unha importante parte da esquerda, coincidiron plenamente na necesidade de minimizar o papel do estado nas políticas de benestar, e en renunciar ao desenvolvemento dun forte sistema autenticamente público de atención aos maiores e dependentes, de titularidade, xestión, e provisión públicos. Sobre todo nos últimos anos, os grande fondos voitres de investimento internacionais entraron decididamente no gran nicho de negocio en que se converteu a forte necesidade social da existencia de servizos sociais dirixidos aos maiores e dependentes. Hoxe o sector empresarial da dependencia ten en España un volume de negocio de aproximadamente 5.000 millóns de euros, e estanse facendo nel suculentos negocios. 

Debemos exixir que as 7 novas residencias que se van poñer en marcha nas 7 principais cidades galegas sexan plenamente públicas

A doazón de Amancio Ortega, é unha excelente ocasión para promover un amplo debate público sobre a situación dos servizos sociais dirixidos aos maiores e dependentes en Galicia e en España. Precísase un cambio profundo de estratexia, témos que lle exixir á Xunta de Galicia que modifique de raíz a súa política neste eido, abandonando a actual potenciación da privatización do sector e apostando decididamente polo público, debemos exixir que as 7 novas residencias que se van poñer en marcha nas 7 principais cidades galegas, grazas aos 90 millóns de euros doados por Amancio Ortega, sexan plenamente públicas non só na súa titularidade senón tamén na súa xestión e provisión de servizos, sendo o primeiro chanzo dun nova política pública desde a Xunta de Galicia que sitúe como prioridade os intereses dos cidadáns, e non os beneficios das empresas privadas.

O obxectivo fundamental ten que ser poñer en pé o 4º PIAR DO ESTADO DE BENESTAR, que complemente a protección social que garanten a Educación Pública, a Sanidade Pública, e o Sistema Público de Pensións, mediante un potente Sistema de Servizos Sociais Públicos dirixidos aos maiores e os dependentes, caracterizados por ser: 

1. Servizos Públicos (de financiamento, xestión e provisión plenamente públicos),
2. Servizos Universais (dimensionados de xeito que teñan capacidade para atender a todos as persoas que os precisan, sin excluír a ninguén por causas económicas ou doutro tipo).
3. Servizos Gratuitos na súa parte de coidados (como na sanidade), e nos que o copagamento só afecte aos aspectos hostaleiros (aloxamento, manutención), e que teñan prezos accesíbeis para a grande maioría das e dos traballadores e pensionistas.
4. Servizos baseados no principio de “envellecer na casa”, e teñan o seu alicerce en fortes Servizos de Proximidade (sobre todo Servizos de Axuda no Fogar, mais tamén Centros de Día/Noite e Servizos de Teleasistencia Avanzada) e que procuren adiar á “institucionalización” (ingreso nunha residencia) até o momento no que xa non sexa viábel manter á persoa usuaria no seu domicilio.
5. Servizos que prioricen claramente a prestación de servizos formais, realizados por profesionais con experiencia e debidamente formados, antes que a prestación de servizos informais (que ademais tenden a perpetuar a discriminación de xénero), ou as prestacións económicas.
6. Servizos que conten co número de prazas de residencias que recomenda a OMS (5 prazas por cada 100 persoas de ≥65 anos).
7. Servizos de Calidade contrastada que os faga atractivos para amplos sectores sociais, alén dos que conten con menos recursos económicos.

É preciso convencer á maioría da sociedade, comezando polas organizacións progresistas, de que cómpre mobilizarse na defensa do público tamén no sector da atención aos maiores e dependentes

Temos que lle esixir á Xunta de Galicia, que as novas residencias que se van construír nas 7 principais cidades galegas grazas a doazón de Amancio Ortega, sexan plenamente públicas; paralelamente, témos que lle exixir tamén, un profundo cambio na orientación das políticas da administración dirixidas aos maiores e dependentes para que fagan da potenciación do público o eixo central da súa actuación. Ademais, é preciso que convenzamos á maioría da sociedade, comezando polas organizacións sociais, sindicais e políticas progresistas, de que cómpre mobilizarse en defensa do público tamén no sector da atención aos maiores e dependentes.