Lembro o primeiro acto galeguista ao que me convocaron. Alonso Montero e Méndez Ferrín ían impartir unha conferencia e no instituto de Lugo había expectación, non se falaba doutra cousa. Entrei con entusiasmo adolescente no Banco de Bilbao, subimos até unha sala moi fina e alí estivemos sete ou oito persoas. Decateime de contado, tamén por primeira vez, de que a cousa estaba fodida, porque a expectativa alimentábaa un grupo moi cativo, que de tanto repetir a novidade creaba unha sensación multitudinaria. Vivíamos en 1971 ou 72.
Franco Grande pertence á xeración da noite, que no final da ditadura eran homes e mulleres na plenitude da vida
Cando se anunciaba algo así parecía que ía precipitarse unha convulsión colectiva. Tal era o ermo. E tal a esperanza. Por aquelas mesmas datas tropecei cuns panfletos da UPG, timidamente espallados por unha rúa do centro, poucos e pequenos e pasoume o mesmo. Como o franquismo estaba agónico, pareceume que o estado de felicidade permanente, nacional neste caso, asomaba, case con insolencia, polas portas da cidade. A seguir averiguabas que da UPG, haber apenas había ninguén.
Despois acelerouse algo a cousa, espreguizáronse as asociacións e os partidos. Houbo postos de rúa polas Letras Galegas, merca de libros prohibidos nas reboticas da Souto, de Follas Novas, de Couceiro, e compromiso máis amplo dos estudantes coa lingua galega e coa nación.
Paseando en 1976 polos viños de Lugo, fixeime na montra da Alonso, outra libraría. Estaba completamente inzada con volumes de Terra Brava, segunda edición recén impresa, coa capa ilustrada de verde intenso, que case refulxía. A Souto estaba igual, e tamén a Celta, a Aguirre, a Balmes e todas as demais. Até era doado pensar que todas as librarías do mundo se poderían vestir de terras bravas. A sensación, desa vez xa xuvenil e militante, era igualmente a de que todos os astros se conxuntaran e até se conxugaban naquel libro, para que a realidade do país cambiase por completo. Don Ánxel pasou polos soportais da praza do Campo sen multitude ningunha detrás, aínda que tampouco solitario, fixo a presentación e tivo algo máis de xente que os outros dous. A seiva nutricia, como dixo o poeta, eramos aqueles públicos tan minguados.
Todos estes días tiven gañas de definilo como un dicionario de combate, pero non é exacto. Foi un utensilio para sobrevivir no deserto
Franco Grande pertence á xeración da noite, que no final da ditadura eran homes e mulleres na plenitude da vida. Eu mercara daquela o seu dicionario. Fora un esforzo relativamente importante, non para o rapaz, senón para a familia. Cumpría pensalo e buscarlle sitio no orzamento. Era o primeiro dicionario de galego que entraba na casa e que usei, levándoo e traéndoo a Compostela. Non había ningún anterior que acadase o indispensábel, entre outras cousas porque estaban incompletos, sen rematar. O problema viña de atrás e tal carencia acompañara todo o século. Pegueille uns marcadores no inicio de cada letra, que sobresaían do corte dianteiro, para consultar con máis axilidade. Bendito Internet.
Todos estes días tiven gañas de definilo como un dicionario de combate, pero non é exacto. Foi un utensilio para sobrevivir no deserto. O autor, que non era especialista, dedicouse a cubrir ese baleiro clamoroso. Unha urxencia, por tanto, ante a que el respondeu co deber; creo que diso se trata. O deserto é un espazo baleiro, de dureza e de resistencia, mais non de apoxeos.
García Márquez ten escrito nalgures que as obras humanas de máis longa proxección son as que contribúen a mellorar a condición humana, aínda que, no que posúen de explícito, se esvaezan antes que as estéticas. Que son máis transcendentes as que serviron para que a vella esperanza se vaia realizando no sucesivo, viña a dicir. Fican pois alentos, esporas, impulsos xa disolvidos na inmensidade do tempo e tamén salaios, cuxa firmeza foi esencial para que cristalicen novas arelas, e valen máis por iso mesmo que un poema épico e que un monumento.
Naqueles anos xuvenís nosos soaban estes versos: que unha gota sendo pouco, con outra faise aguaceiro
O esforzo na soidade do deserto que se proxecta e chimpa por riba das limitacións, a que confirma que polas portas da cidade pode entrar o recendo de todos os xardíns, con dezaseis anos, con sesenta e tres, ou con oitenta e catro.
Naqueles anos xuvenís nosos soaban estes versos: que unha gota sendo pouco, con outra faise aguaceiro. Soaban moito, entre nós, claro, porque estamos no de sempre. Era unha milonga de Daniel Viglietti.
Aguaceiro non aparece no dicionario da Real Academia Galega, nin tampouco averiguar. Pero non toca falar dos dicionarios galegos actuais.
