Eduard López (Barcelona, 1965) fala devagar para debullar os pasos que, ao seu xuízo, vai dar Catalunya nos vindeiros meses para lograr a autodeterminación e a independencia. De visita en Compostela convidado pola Fundación Galiza Sempre para abordar o horizonte que se abrirá tras a consulta do 9 de novembro, o vicesecretario de Coordinación Interna e Territorio de Esquerra Republicana de Catalunya asegura que boa parte do pobo catalán xa ve "un chiste" que se lle negue o dereito a decidir. "Pode ser que o día 9 o Estado impida que saiamos á rúa, pero a forza de convencer xa non a ten", afirma.

Nunha entrevista publicada en 2010 Oriol Junqueras sinalaba, durante unha visita a Galicia, que Catalunya ía ter un Estado de seu. Descoñecía cando pero sabía que ía ser así. Pensaban que, en tan só catro anos, o escenario ía mudar ata chegar ao actual estado de cousas?
Nos últimos tres anos todo se acelerou moito en Catalunya. Aparentemente pode haber a idea de certa vertixe, de certa velocidade. Pero, aínda que Junqueras nesta entrevista non dicía que agora íamos estar onde estamos, tamén é certo que había ingredientes que explican esa aseveración. A aceleración non nos fai perder de vista elementros estruturais que remiten, como mínimo, ao período 2003-2010, ao parto accidentado e doloroso do Estatut.

En que medida se combina a frustración colectiva por mor do Estatut coa crise como desencadeante?
Ese período 2003-2010 significa cambio no mapa político catalán, coa morte do pujolismo político, cando se esgota o proxecto do centro-dereita catalanista de dar apoio ao sucesivos gobernos españois, sexan da cor que sexan, ao cambio de certas concesións. Este modelo fai augas e faino, ademais, dun xeito bastante triste, cunha derradeira lexislatura de Pujol pactando co PP a cambio de non emprender a reforma do Estatut. O proxecto de Estatut é a proba do algodón; dunha parte, a aposta de ERC de colaborar, tirando co carro moitas veces, provoca o desengano en sectores do PSC que agora adhiren ao soberanismo. Probablemente tamén hai outros aspectos, como a auxe do soberanismo civil, que ten un papel moi importante. Nós non somos como Escocia, onde o proceso cara á consulta o levou un Goberno monocolor. O noso proxecto é moito máis plural e ten a participación como motor e axente de cambio da soceidade civil. Este feito, que agora vemos moi claro, tamén ten antecedentes no período anterior. Houbo manifestacións importantes e, sobre todo, as consultas independentistas de 2009 e 2010.

Díxose nalgunha ocasión que isto, dalgún xeito, comezou en Arenys de Munt...

"A impugnación do sistema pola corrupción tamén fica subsumida no proceso soberanista"

Este movemento de organizarse á marxe dos partidos cun obxectivo soberanista ten un antecedente aí. Acelerouse, a visión é correcta, pero non podemos velo como algo máxico, senón porque había as condicións que o permitiron. Unha das condicións, é certo, é nova, é a crise económica. Probablemente provocou a fartura cun Estado que non é quen de resolvela apostando por Catalunya. Isto está, como tamén pode estar un elemento que antes non estaba tan presente, como é o cansanzo ou a impugnación do sistema: corrupción, falta de transparencia... Que tamén fica subsumida no proceso soberanista. A proba é que os partidos que están sufrindo máis dende que este proceso acelerou son os partidos tradicionais que gobernaron moitos anos en Catalunya. Na propia CiU, aínda que participa no proceso, as súas bases conceptuais e o seu xeito de exercer o poder está moi cuestionado. E, evidentemente tamén, o PSC en todo o que respecta ao seu poder en concellos grandes. O PP sofre menos porque en Catalunya non ten centralidade política e ten moi poucas posicións de poder.

Mesmo as posicións máis centralistas ou españolistas teñen a súa propia expresión en Catalunya, por paradoxal que poida semellar...
Hai unha expresión nova, Ciutadans, de renovación, no terreo españolista, que disputa votos do PP dende o propio españolismo. Coa irrupción de Podemos, que en Catalunya é menos intensa pero tamén existe, paradoxalmente tamén lle pode quitar votos a Ciutadans pola banda da renovación. Ciutadans, que non fixo un bo resultado en Catalunya nas europeas, fica cada vez máis escorado á dereita como competencia españolista do PP, porque pola esquerda perde o compoñente da renovación entre un electorado que en parte comparte con Podemos. É un electorado para o que o tema soberanista, no mellor dos casos, é neutro.

Como debe relacionarse o soberanismo con estes movementos, caso por exemplo de Podemos e doutra iniciativas de base cidadanista?
Cómpre ver como se desenvolven e como collen corpo pero, en todo caso, o que interesa é que poidamos entendernos en base a propostas concretas. Ás veces fanse propostas dende movementos novos un chisco adanicamente, pero observamos que o que se propón en temas como a renovación do sistema electoral ou transparencia son medidas que moitas veces xa se propuxeron nas Cámaras parlamentarias. Aquí hai un terreo no que sería posible entenderse. Estes movementos, ás veces, teñen unha renovación máis cultural, de rexeitamento, que de propostas. Para un partido coma o noso, que ten responsabilidades de goberno, que aspira a gobernar, pode ser máis difícil pero, seguramente, cando se baixe ao terreo das propostas concretas é posible o acordo, pode haber un punto de confluencia.

Como experto no ámbito da comunicación política, sorpréndeo o relato que se fai do proceso catalán dende o Goberno de España? Pasou de ser un suposto delirio de Artur Mas a ser un proceso no que Mas está preso de certos movementos, tamén foi unha cuestión basicamente de Esquerra...

"O nacionalismo español é moito máis identitario que o proxecto soberanista catalán"

Non é que sorprenda. O discurso do PP e en parte o do PSOE en relación á cuestión catalá foi, basicamente, o da legalidade: reducir a cuestión a un problema legal, de procedemento, no que concibir unha realidade cuxa lectura non colla na Constitución entra no terreo do ilegal. Despois tiveron discursos auxiliares, dende o medo: ficaredes fóra de Europa, antes rachará a sociedade catalá que España, é un regreso á Idade Media, é racismo... E tamén a descualificación ideolóxica, ás veces facendo trampa, atribuíndolle ao soberanismo catalán un carácter identitario que se axusta pouco á realidade. O proceso soberanista é moi aberto e moi pouco identitario, aínda que parte dunha reivindicación, dun ethos, dunha soberanía orixinaria que en último termo é nacional. Pero é moi transversal en canto á lingua, procedencia xeográfica das persoas, opcións políticas, ideoloxías, segmentos sociais... Refírese moi pouco á historia e moito máis ao proxecto de futuro. Por iso é moi paradoxal que se faga esta crítica, porque o nacionalismo español é moito máis identitario que o proxecto soberanista catalán. O Estado que queremos facer é de nova xeración, que non sexa construído a imaxe e semellanza dos vellos Estados-nación do século XIX, senón creado, en primeiro termo, a partir da vontade democrática da cidadanía, máis aberto e respectuoso coa diversidade. Probablemente é tamén un Estado menos pesado e forte que os que son fillos das soberanías do XIX. Un proxecto bastante máis moderno e atractivo que o que representa o PP de Rajoy ou mesmo o PSOE, co que só hai certas diferenzas retóricas.

Interesa dende o Madrid político equiparar independentismo e nacionalismo, aínda que o independentismo catalán sexa agora moito menos nacionalista que noutros momentos da historia?
Interesa facer unha foto fixa do nacionalismo catalán, unha expresión que nós non usamos. Utilizouse, pero non se fai dende hai moitos anos. En Europa non se entende esta palabra, confúndese... Non é un adxectivo que nos faga moi felices. É unha foto fixa feita con tópicos, o do catalán que utiliza a reivindicación nacional para conseguir prebendas en Madrid, que responde á época de CiU e que tamén lle foi ben ao Estado español, porque a outa cara do pujolismo eran gobernos estatais que consentían este tipo de acordos. É evidente que se quere dar unha foto fixa moi antipática, moi fenicia, do que é Catalunya, dando unha imaxe dun proxecto excluínte. Defórmase dun xeito moi interesado e burdo, dicindo que o que facemos é envolvernos coa bandeira independentista para tapar pecados inconfesables, paternalismos, autoritarismos, cuestións familiares do president Pujol ou o que sexa. Pero a realidade é moi diversa; hai un acordo político moi amplo para avanzar cara á soberanía e os axentes que o impulsan son moi diferentes.

Dende as forzas soberanistas estase a abordar como sería esa Catalunya independente. Nun exercicio de política-ficción, como cre que sería o Estado español sen Catalunya? Como lles iría aos territorios definidos na actual Constitución como nacionalidades históricas?

"Podo imaxinar unha España autoritaria vivindo para amargarlle a vida a Catalunya nos foros internacionais, pero non me nego a imaxinar unha España diferente"

É difícil. A prefiguración que se fai co discurso do medo di, implicitamente, que se marchamos o Estado español nos fará a vida imposible. Pero eu pódome imaxinar unha España sen que Catalunya pertenza ao seu espazo institucional pero haxa boa vecindade. Somos veciños, hai lazos familiares, afectivos, lingüísticos e de memoria compartida aos que non temos por que renunciar. Asemade, podo imaxinar unha España que fose quen de percibir que non se pode entender unha españolidade pechada a ninguén. No caso de Galicia, do País Vasco, é mellor ser valente e asumir o risco de que alguén democraticamente diga que quere emprender un camiño pola súa conta que non impoñelo. Porque a propia imposición fai adoptar unha cultura autoritaria que é prexudicial. Non me atrevo a facer un vaticinio; podo imaxinar unha España autoritaria vivindo para amargarlle a vida a Catalunya nos foros internacionais, pero tampouco me nego a imaxinar esa España diferente.

Se Catalunya consegue a autodeterminación e despois a independencia o proceso pode aguilloar a outros territorios do Estado?
Tamén. A autodeterminación é un concepto politicamente útil porque non depende de que sexas unha colonia ou de que alguén te defina como tal, senón da vontade da xente de ser demos e de decidir. Iso é algo moi potente, aínda que non teñas 3.000 anos de historia. É unha idea imbatible. Non sei o que pasará o día 9 en Catalunya, pero o discurso de Rajoy xa perdeu, ninguén o compra. Que apelando á legalidade lle negues á xente a decidir o seu futuro é un chiste. Pode ser que o día 9 o Estado, se quere, poida impedir que non nos movamos e non saiamos á rúa para manifestar a nosa opinión. Pero a forza de convencer xa non a ten, porque o discurso é moi pobre.

O Goberno de España tramita a impugnación desa nova consulta e todo semella indicar que Catalunya se encamiña cara a unhas eleccións plebiscitarias. Dende ERC prefigúrase unha declaración unilateral de independencia, como se organizaría?

"A declaración de independencia tería que ser refrendada e aberta a todas as sensibilidades que aceptan a soberanía catalá, tamén ás que teñan un proxecto de vinculación co Estado"

A terminoloxía de declaración unilateral de independencia é un chisco dura, sobre todo o de “unilateral”. Vimos de parámetros moi abertos e democráticos, os do dereito a decidir, e podería parecer que pechamos o punto de mira. Nós confiamos en que haxa unhas eleccións ás que as forzas políticas se poidan presentar cos niveis de unidade que sexa, como programas comúns acordados para avanzar cara a un Estado e, idealmente, gustaríanos que houbese un Goberno o máis amplo posible que estivese decidido a impulsar o proceso cara á declaración de independencia. Requiriría unha posta ao día ata onde se poida dalgunhas estruturas de Estado mínimas que puidesen sustentar a declaración, que non se podería postergar moito no tempo. Falamos de algo relativamente rápido pero non ao tolo. Calquera cousa que se faga a nivel de declaración de independencia por parte do Parlament posteriormente debería ser refrendada dalgún xeito: a declaración, a Constitución que se elabore... Tería que estudarse, pero ten que ser un proceso moi refrendado, que a forza de amplitude de miras que nos deu a reivindicación do dereito a decidir  non se perda. Mesmo me gustaría que neste proceso non se perda a xente que, honestamente, cre que a opción máis interesante para Catalunya é seguir vinculada ao Estado español cunha forma federal. Cometeríamos un erro se deixásemos esta xente fóra do proceso. Estamos nun camiño que nos abriu moitas portas, que nos permitiu entrar en segmentos da sociedade que ata hai poucos anos non participarían cun disruso soberanista e isto non o podemos perder. Declaración de independencia, si, nun proceso con todas as garantías democráticas e o máis aberto posible a todas as sensibilidades que aceptan a soberanía catalá, sexa cal sexa o seu modelo de Estado e aínda que teñan un proxecto de vinculación co Estado español.

Unha preocupación que pode xurdir na cidadanía é a base material da declaración: a sanidade pública, se o funcionariado cobrará a súa nómina, se os prazos da débeda serán atendidos...

"Se somos quen de vertebrar unha Facenda propia pódese pagar todo; a débeda terá que compartirse"

Se somos quen, e xa se fixo algo, de vertebrar unha Facenda propia e recadar impostos pola nosa conta, pódese pagar todo. A débeda terá que negociarse. O que non haberá en todo caso será unha independencia real, outra cousa é a proclamación e os primeiros pasos, que requiren un mínimo. A débeda que ten o Estado español terá que compartirse a partir do que nós achegamos, do peso da poboación... Dos criterios que sexan. A independencia será pactada, sempre, aínda que para chegar a pactala haxa que tutelala. É como unha parella que se separa: os activos e pasivos, quen queda co coche, quen queda coa casa... E compensando. Ao Estado sairalle mellor facer isto con certa normalidade, aínda que sexa con certa presión europea encuberta, que manter permanentemente un pulso que o que fai é sacar o peor que hai nel.

Todo semella indicar, vendo as enquisas, que ERC pode guiar ese proceso dende o Goberno. Esquerra vese xa na Generalitat?
O proceso tamén define unha correlación de forzas no soberanismo e é lóxico que nos favoreza, porque somos a marca que sempre se asociou a onde está a axenda política nestes momentos. Satisfainos enormemente, estimulámolo e estamos contentos de termos esas expectativas, pero somos moi conscientes de que sós non podemos facelo. Non concibimos unha maioría absoluta e case nin a desexamos, porque isto ten que ser moi participativo. Cústame imaxinar que un Goberno só de ERC poida facer o que cómpre facer despois das vindeiras eleccións. Eu espero que haxa forzas diversas ao máximo nivel, isto é, no Goberno. ERC é imprescindible para seguir adiante e imaxínoa perfectamente na presidencia da Generalitat, pero cústame imaxinar un goberno en solitario, que non sería bo.