Aos seus 27 anos, este deputado, o máis novo do Congreso e o terceiro político máis influente en Twitter, albisca un proceso constituínte a partir da crise actual, republicano, democrático e con outro modelo económico.

Que foi a transición española?

A transición quedou reflectida na Constitución do 78, na que hai elementos positivos para a construción da democracia, que son os relacionados coa construción do Estado de benestar, conquistados pola presión dos traballadores da loita antifranquista. E doutra banda hai moitas cesións consecuencia da correlación de forzas existente.

"A transición consegue a legalización de partidos pero sen modificar o proceso de distribución da renda, a riqueza ou o poder. É dicir, as oligarquías do franquismo seguen sendo despois as oligarquías da democracia"

Que cesións?

A transición consegue a legalización de partidos pero sen modificar o proceso de distribución da renda, a riqueza ou o poder. É dicir, as oligarquías do franquismo seguen sendo despois as oligarquías da democracia, incluso os títulos nobiliarios seguen tendo a mesma vixencia. Hai que entender que a transición non se fai por revolución, é unha transición dunha ditadura férrea que vai mutando sen cambiar as persoas, que pasan de franquistas a demócratas nun día. Isto leva a unha amnesia e a un relato da equidistancia que di que é o mesmo loitar contra unha ditadura que mantela.

Fala dunha correlación de forzas, cre que neste momento poderíanse reformular algunhas cuestións daquela transición?

Si. O relato da transición conseguida por brillantes homes de Estado dispostos a ceder espazos ideolóxicos en pos da unidade común, caeu. Os que nacemos despois do 78 non podemos interiorizar aquel relato. As institucións están en crise non só por como foi a transición, senón tamén pola crise económica actual que pon en dúbida as políticas económicas que se aplicaron recentemente e as institucións relacionadas co sistema político, a Casa Real ou o sistema xudicial.

"O rei é un instrumento utilizado para fortalecer ese relato da transición. Xogou un papel para mediar para construír esa democracia de baixa intensidade que tivemos desde entón"

Considera necesaria a monarquía?

Son republicano por convicción democrática, defendo un sistema no que todas as persoas sexan iguais ante a lei independentemente da familia da que procedan. Iso por unha banda. En segundo lugar, o rei é un instrumento utilizado para fortalecer ese relato da transición ao que me referín. Xogou un papel para mediar para construír esa democracia de baixa intensidade que tivemos desde entón. Isto non significa que teña que seguir. Creo que non se lle debe nada ao en termos políticos. Hai que falar de como nos organizamos como sociedade, de que sistema nos dotamos e nese sistema político, ao meu modo de velo, non cabe ningún modelo que non sexa completamente democrático.

"O cambio xeracional ou de caras pode ser algo que ten que ver máis coa comunicación ou a mercadotecnia política. O que hai que cambiar son as institucións"

Está a falarse da necesidade de superar a Transición. Mentres algúns sectores o expoñen como unha simple substitución xeracional, outros ven a necesidade de abordar realmente o cambio dun modelo agora hexemónico no que só hai espazo, como diría Ignacio Ramonet, para o pensamento único ou dominante.

O cambio xeracional ou de caras pode ser algo que ten que ver máis coa comunicación ou a mercadotecnia política. O que hai que cambiar son as institucións. Iso implica que hai que cambiar a forma en que nos dotamos de regras. Necesítase unha nova Constitución que poida reflectir unha ruptura con institucións xa caducas. Necesítase concibir a política doutra forma distinta, que se aproxime de verdade a fenómenos como a corrupción, a organización da economía e os servizos públicos. Isto require un cambio de regras. Por moito que cambien as caras, se non cambian as institucións segues xogando no mesmo taboleiro de xadrez, coas mesmas regras.

"O que hai que concibir é que a democracia só é posible se non estamos no capitalismo. Estamos nunha democracia de mercado na que o que ten máis diñeiro é o que máis manda"

De que modo habería que modificar esas regras?

Creo que o que hai que concibir é que a democracia só é posible se non estamos no capitalismo. Estamos nunha democracia de mercado na que o que ten máis diñeiro é o que máis manda. Se os recursos económicos non son xestionados por toda a sociedade, atopámonos con que hai unha minoría que ten unha capacidade democrática de toma de decisións moito maior que o resto.

Se houbese unha democracia real, económica, a nosa capacidade de acción iría moito máis alá que un voto cada catro anos. Decidiriamos que facemos cos recursos económicos, a que os destinamos. Sería por tanto desexable unha Constitución nese sentido, que garanta unha democracia económica, porque se non, ocorre o que pasa na actualidade, que o propio goberno se disocia do poder. Chegas ao goberno e decátaste de que careces de instrumentos e capacidade de acción. Ocorreulle a Zapatero: Sen banca pública, sen capacidade fiscal, sen grandes empresas públicas, o que queda é pedirlle a Botín e ao Santander que se comporten ben. Estamos nunha democracia representativa case pura e é preciso virar cara a outro lado do péndulo para avanzar cara a unha democracia participativa.

"Temos unha democracia onde os partidos políticos teñen un papel nuclear, están configurados dunha forma moi antidemocrática e ríxida no seu funcionamento interno, con procesos de promoción moi pouco meritocráticos"

Que debe facer a esquerda para impulsar ese xiro?

Necesita lembrar que no pasado tivo que facer moitas cesións que non son comprendidas polos máis novos. E ao facer aquelas cesións desprendeuse de símbolos identatarios, o que contribuíu a que a súa base social se disgregara. Construír unha base social implica dotar dunha identidade a un proxecto. Agora temos unha democracia onde os partidos políticos teñen un papel nuclear, están configurados dunha forma moi antidemocrática e ríxida no seu funcionamento interno, con procesos de promoción moi pouco meritocráticos. Isto facilitou que os partidos teñan unhas oligarquías cooptadas polo poder económico nos casos nos que houbo unha xestión institucional, sobre todo PP e PSOE. Esas oligarquías non están dispostas a pactar en termos de programas ou ideas. Por iso a unión dos partidos é moi difícil.

"Cando se di “imos unir a esquerda”, isto é extraordinariamente complicado polo modo en que están configurados os partidos. Con todo, é moito máis factible reagrupar as bases sociais deses partidos, con inquietudes similares"

A unión da esquerda?

Si. Cando se di “imos unir a esquerda”, isto é extraordinariamente complicado polo modo en que están configurados os partidos. Con todo, é moito máis factible reagrupar as bases sociais deses partidos, con inquietudes similares. Porque, por exemplo, a base social do PSOE ten unha intersección ideolóxica moi ampla con Esquerda Unida e con outros partidos de esquerdas. É por aí por onde hai que avanzar. Non é casualidade que en sitios como América Latina os procesos de transformación que foron á raíz do problema leváronos a cabo movementos novos que aglutinaron moitos sectores antigos. Por aí teñen que ir as directrices: un proxecto político e económico que dea resposta aos problemas da cidadanía, que constrúa unha democracia e que tente centrarse nas ideas e no programa e non nas cuestións identitarias de cada partido, porque aí si que vai haber obstáculos.

"Creo que EU debe replicar e mellorar o fenómeno de Galicia. Moitos estamos por esa liña, pero é verdade que non todos. É un proceso lento, difícil, pero xoga ao noso favor o empuxe da sociedade"

Considera que Esquerda Unida está disposta a isto?

Esquerda Unida é un conglomerado enorme de diferentes tendencias enfrontadas en gran medida entre si, non ten unha voz propia a nivel deste tipo de proxectos, senón que hai moitas tendencias internas e este problema non se afrontou de forma directa até agora. Por tanto non existe unha resposta. Os feitos demostran que en gran medida si. Galicia é un exemplo: demostrouse que hai un proxecto novo que non é só un aglutinamento de siglas senón que debaixo hai unha base social que sente partícipe. Cando sumamos, por exemplo, Esquerda Unida con Anova o resultado multiplícase porque se trata dun proceso de integración e non só dunha alianza táctica. Isto a cidadanía percíbeo. Hai outros exemplos que demostran que se camiña moito máis lento, onde hai bases sociais practicamente idénticas que están a votar a partidos totalmente distintos, onde se orixina unha situación que parece propia de A vida de Brian.

Creo que EU debe replicar e mellorar o fenómeno de Galicia. Moitos estamos por esa liña, pero é verdade que non todos. É un proceso lento, difícil, pero xoga ao noso favor o empuxe da sociedade. Agora mesmo a organización é lenta en comparación a como reacciona a sociedade máis espontánea en termo sociais, como a PAH, o 15m e outros movementos que van dous pasos por diante da posición oficial de EU. A propia sociedade está a empuxar máis e isto pode facilitar o cambio en EU. Pero non sabemos se será tarde ou se antes a frustración da cidadanía canalizarase doutra forma antes de entender de que EU é un instrumento útil.

A xente necesita un instrumento: Ou Esquerda Unida devén ese instrumento, ou se non, a xente buscará outro. Por iso EU ten que mostrarse atractiva, demostrar que pode aglutinar a xente a través dun proceso de refundación como o que se expuxo no pasado, no que se dixo: se organizamos unha asemblea e vén moita xente e queremos constituír e disolver EU nunha sigla distinta, o importante é aglutinar a xente ao redor dun proxecto e non a bandeira que levamos. Non funcionou entón pero agora estamos nun contexto completamente diferente no que se podería avanzar nesa dirección.

"A xente necesita un instrumento: Ou Esquerda Unida devén ese instrumento, ou se non, a xente buscará outro"

É dicir, habería que contar cos movementos sociais?

Si, refírome a iso. As enquisas reflicten un alto nivel de aceptación das pensións e a sanidade pública ou da dación en pago retroactiva superior sempre ao 70%, pero con todo o Parlamento vota sempre en dirección contraria. A vontade da cidadanía pérdese nese camiño. Hai trampa. Defínese a vontade da xente só a través do resultado electoral que obriga a concentrar toda a túa ideoloxía nun voto. Un proceso constituínte implica reunir a cidadanía para que debata o que hai que consolidar e reformar, e iso non se pode facer só cos partidos tradicionais. Por exemplo, Esquerda Unida, que se define actualmente como partido e movemento social, ten que seguir perdendo parte de partido e gañando parte de movemento social para establecer maior horizontalidade. Todo isto é un proceso. Se se aborda, verase que moita xente que votou o PP en determinados momentos vai defender a sanidade pública, por exemplo. Hai que romper por tanto esa mediación ríxida dos partidos e é fundamental que movementos sociais como o 15M ou a PAH participen nese proceso.

"Dicía Hayek que o que se fai para curtocircuitar os desexos democráticos da cidadanía sobre a economía é construír institucións supranacionais que eviten que a xente poida decidir sobre estes temas. A UE responde a esa construción elitista e antidemocrática"

Este proceso é posible dentro da Unión Europea?

O proceso de construción da Unión Europea sempre estivo dirixido por intereses nacionais, sobre todo de Alemaña e Francia. E nel prodúcese unha ruptura cando Alemaña se reunifica: convértese entón no motor fundamental da Unión Europea que impón as súas condicións, o seu taboleiro, as súas regras. Unha delas é o Banco Central Europeo, que se constitúe a imaxe e semellanza do Banco Central Alemán, que marca a forma de construción da UE. E non é casualidade que se flexibilicen os movementos de capitais, que se constrúa esa unión financeira á marxe dunha unión política e fiscal. É unha construción ideolóxica pero non democrática que responde moi ben ao que dicía Hayek, o ultraliberal, e é que a economía debe estar afastada da cidadanía, que non debe ser debatida democraticamente. O Banco Central Europeo é o mellor exemplo. Divídese á poboación en dous: tecnócratas que din saber o que quere o resto do mundo e que se presentan  a si mesmos como neutrais, e a outra parte que se supón que somos os que temos impulsos irracionais como a vontade de redistribuír a riqueza, a renda, etc. Dicía Hayek que o que se fai para curtocircuitar eses desexos democráticos da cidadanía sobre a economía é construír institucións supranacionais que eviten que a xente poida decidir sobre estes temas. A construción da Unión Europea responde a esa construción elitista e antidemocrática.

Se falamos desta UE non cabe ningún tipo de alternativa. Isto é algo que o PSOE non comprendeu porque outorga lexitimidade a estas institucións. Se aceptas ese marco de liberdade de movemento, ese marco antidemocrático, non cabe un proxecto alternativo. Agora ben, en termos teóricos sería ideal construír unha UE distinta, democratizar o BCE, impulsar unha unión política e fiscal. Pero non é probable que isto ocorra pola correlación de forzas actual non vai nesa dirección. Entón, que sería o mellor? Que esa articulación de alternativas se faga na periferia de Europa, entre Grecia, Portugal, España e Italia fundamentalmente, que compartindo o seu papel dependente dun centro europeo poidan converterse nun punto forte para negociar, case forzando as institucións supranacionais a unha modificación. É dicir, unha especie de loita de clases a nivel estatal que diga: 'ou isto cámbiase ou facemos implosionar a UE'. Non podemos ir cara a unha autarquía pero tampouco terminar absorbidos por institucións antidemocráticas que conducen a un modelo inxusto e antisocial e que abren a porta ao fascismo. É máis posible un marco na periferia da UE e para iso fai falta unha correlación de forzas a nivel interno nacional.

"Que sería o mellor? Que esa articulación de alternativas se faga na periferia de Europa, entre Grecia, Portugal, España e Italia fundamentalmente, que compartindo o seu papel dependente dun centro europeo poidan converterse nun punto forte para negociar"

Os sindicatos xogaron un papel importante na Transición. Como ve a súa situación actual?

Os sindicatos tiveron a capacidade de aglutinar a frustración da cidadanía. Pero dependen do modelo produtivo. Agora as industrias grandes case non existen. En Andalucía é moi difícil atopar empresas de máis de cen traballadores. Houbo decenas de reformas laborais, todas elas encamiñadas a flexibilizar, e iso reduciu a capacidade de afiliación da xente. En sectores novos, coma o meu, é moi difícil afiliarse a un sindicato. Primeiro, porque a taxa de desemprego é enorme. E segundo, porque quen traballan o fan en sectores moi precarios, como o sector servizos. É fácil que te despidan só por afiliarte e xa case está amparado polas leis na práctica.

"Hai sectores que xa non se referencian nos sindicatos como forma de loita, senón noutras loitas máis transversais. Os sindicatos ou entenden a nova realidade ou poden converterse nunha forza conservadora"

Por iso hai sectores que xa non se referencian nos sindicatos como forma de loita, senón noutras loitas máis transversais. Os sindicatos ou entenden a nova realidade ou poden converterse nunha forza conservadora que defenda só uns espazos privilexiados no seo da empresa e que estean desconectados do resto da sociedade. Non están preparados para un escenario de seis millóns de parados. O sindicato ten forza nun contexto onde se alcanza case o pleno emprego. O principal obxectivo da reforma laboral é atacar os sindicatos. Pero como fórmula de loita non poden ser considerados o único modo e nin sequera o mellor ou o máis organizado. Sería un erro seguir pensando en termos de 'a miña loita está no partido e o meu referente é o sindicato'. Eses termos clásicos non se dan porque a realidade cambiou.