Íñigo Errejón, portavoz parlamentario de Podemos e secretario de Política e Área de Estratexia e Campaña da formación, participou este sábado en Pontevedra nas xornadas Das prazas ás institucións. Interveu na mesa que pechou o encontro, que compartiu con Luis Rei, Xulio Ferreiro, Ángela Rodríguez, Ledicia Piñeiro e Antón Dobao. Son moitas as frontes que Podemos ten abertas neste momento, entre elas as negociacións para a formación de goberno no Estado e a inminente celebración de eleccións ao Parlamento galego, todo nun contexto de enorme presión política e mediática para que facilite a investidura de Pedro Sánchez. Falamos con el sobre elas e sobre a conveniencia da repetición da fórmula de En Marea neses comicios autonómicos. Errejón cre necesario "o fortalecemento, a diversificación e a profundización dun movemento popular" que "asegure" as conquistas institucionais acadadas.
Os movementos e declaracións que seguiron ao fracaso de Sánchez na sesión de investidura encamíñannos cara a unha Gran Coalición, cun formato aínda por definir?
Hai moitos movementos en xogo e hai aínda equilibrios que están por definir. O máis importante do que pasou o 20D é que non hai forma de manter a orde tradicional en condicións de normalidade: que goberne o PSOE ou o PP tendo o outro como un socio fiel, que é oposición dentro dos límites do sistema político nacido no 78. Iso xa non é posible, porque a ningún dos dous lle dan os números con Ciudadanos. Ciudadanos reivindicou explicitamente ser unha forza auxiliar do bipartidismo, permite que se manteña ese bipartidismo grazas á forza que lle presta ao PSOE en Andalucía ou ao PP en Madrid, un apoio que lles permite aos partidos do bipartidismo gobernar e gobernar separados. Os nosos cinco millóns de votos non foron suficientes para conducir un goberno, pero si para impedir unha restauración en condicións de normalidade.
"O acordo [PP-PSOE] deixaría ferido de morte o sistema de vasos comunicantes, a partida de ping pong que permitiu que sempre se salvagardasen os intereses dos privilexiados, con alternancia política pero sen cambio"
Ese entendemento, que permitiría no inmediato manter a orde vella e conservar todo sen facer grandes transformacións de calado, no medio prazo xera temor. O acordo deixaría ferido de morte o sistema de vasos comunicantes, a partida de ping pong PSOE-PP que foi o mecanismo de estabilización do sistema, que permitiu que sempre se salvagardasen os intereses dos privilexiados, con alternancia política pero sen cambio. Sería pan para hoxe e fame para mañá, esa é a razón pola que se están resistindo. Eu nunca compartín esas análises que consideran que a política é decidida por actores económicos poderosísimos que nunha sala controlan os movementos; non, os partidos teñen vida propia, e toman decisións pensando na súa militancia ou no mantemento das súas estruturas, cunha autonomía relativa. Iso é o que fai que neste momento esteamos nun momento curioso, no que o que máis lle pode interesar aos poderes económicos non lle interesa necesariamente aos partidos que ata agora foron os transmisores deses intereses económicos no sistema político. Polo tanto, creo que se van resistir.
"Albert Rivera e Ciudadanos son os condutores intelectuais dese pacto, son eles quen pilotan o rumbo e quen deciden os tempos, dirixindo o acordo cara á gran coalición"
O drama neste caso do Partido Socialista é que necesita chegar ao un entendemento ou ben co PP ou ben con Podemos. Como as dúas cousas, por razóns diferentes, lle dan pánico ou resúltanlle incómodas, o que fixo foi tirar pola rúa do medio, pactando con Ciudadanos, o que non lles resolve nada. Como non quixo decidir, obrigounos a todos a ir a unha investidura falida. Neste momento, dado que Albert Rivera e Ciudadanos son os condutores intelectuais dese pacto, son eles quen pilotan o rumbo e quen deciden os tempos, dirixindo o acordo cara á gran coalición. De feito, Rivera xa advertiu, tralo fracaso na investidura de Sánchez, que o pacto non era necesariamente para que Sánchez fose presidente e chamou ao PP. É curioso que mentres Sánchez nos pide a nós que nos unamos a ese acordo, Rivera destaca que a virtude do pacto é que deixa fóra a Podemos e que é perfectamente asinable polo Partido Popular sempre que non estea Rajoy. Ciudadanos arrastra o PSOE a cortar amarras con nós e a buscar a abstención do PP ou a apoiar, cunha abstención, un goberno do PP.
"Fronte a esta condución de Rivera, nós temos a obriga de manter aberto o outro camiño: a posibilidade dun goberno de cambio, que ten que ser de coalición, no que o PSOE vai atopar socios leais"
Que vai facer Podemos? Vai tomar a iniciativa? Vai realizar algunha nova proposta ao PSOE?
Fronte a esta condución de Rivera, nós temos a obriga de manter aberto o outro camiño: a posibilidade dun goberno de cambio, que ten que ser de coalición, no que o PSOE ten que asumir que ninguén lle vai asinar cheques en branco, pero que si vai atopar socios leais. É importante manter ese carril aberto, mesmo se agora o PSOE non o considera. Trátase de evitar que o Partido Socialista e os millóns de persoas ás que representa se vexan deslizados por unha pendente que os conduce sen alternativa á gran coalición da restauración, unha coalición na que os actores vellos e o actor novo auxiliar se alían para non modificar o fundamental, para limitarse a realizar cambios na superficie. Fará falla que nalgún momento, se Ciudadanos segue arrastrando o Partido Socialista e este non quere, haxa unha alternativa. Só hai dous gobernos posibles, aquel no que se entendan PP e PSOE por activa ou por pasiva, ou o goberno do cambio, e fai falla que ese Goberno do cambio siga sendo unha pista de aterraxe á espera de que alguén queira aterrar aí.
"En Marea é unha multiplicación, é moito máis que a suma dos factores que o compoñen. Se alguén quere ler en En Marea a forza da suma dos partidos que a constitúen, creo que está deixando unha parte do que é importante"
Este ano celébranse eleccións ao Parlamento galego. Como analizas o actual escenario político en Galicia? Es partidario de repetir a fórmula de En Marea?
En Galicia hai posibilidades evidentes de cambio político, un cambio político que podemos liderar nós. En Marea revelouse como un instrumento útil e como un instrumento gañador. Gañador sobre todo porque é unha multiplicación, é moito máis que a suma dos factores que o compoñen. Se alguén quere ler en En Marea a forza da suma dos partidos que a constitúen, creo que está deixando unha parte do que é importante. O importante é esa aposta que sabe ler unha diversidade de sensibilidades na sociedade galega que queren transformación política, democrática, de recuperación dos dereitos sociais, de saneamento das institucións, de construción de soberanía para a xente, que nestas eleccións xerais foi a segunda forza en Galicia e que nas municipais triunfou en varias cidades. Con distintos instrumentos esta aposta foi capaz de impactar no mapa político galego e está claramente en disposición de ser alternativa de goberno nas próximas eleccións galegas. O fundamental é ser capaces de manter esa amplitude e esa transversalidade que faga que a suma multiplique, e que a suma interpele e referencie a moita xente que non necesariamente se sente interpelada por algunha das organizacións integrantes. Os resultados do 20D foron fantásticos e agora toca estar á altura, e seguir mantendo esa folla de ruta e ese rumbo para ser alternativa de goberno en Galicia en outubro ou cando sexan as eleccións.
"Que [Besteiro] teña que renunciar a ser candidato non é unha vitoria de ningún partido político, é unha vitoria dunha nova cultura política que se vén desenvolvendo no Estado español dende o 15M"
O secretario xeral do PSdeG-PSOE vén de anunciar a súa renuncia a ser candidato á Xunta. Como valoras esta decisión? Como valoras tamén o apoio que Pedro Sánchez lle deu hai tan só uns días, cando xa pesaban sobre Gómez Besteiro catro imputacións?
Que alguén nesas condicións teña que renunciar a ser candidato non é unha vitoria de ningún partido político, é unha vitoria dunha nova cultura política que se vén desenvolvendo no Estado español dende o 15M. Se non fose por esta transformación cultural isto non se tería feito intolerable para a cidadanía. De igual xeito, os partidos deixan de toleralo non porque se volveran bos de golpe, senón porque temen pagalo nas urnas. É unha vitoria democrática do conxunto da sociedade española. En segundo lugar, creo que isto ratifica por que nós somos tan firmes cando esiximos que haxa garantías, e cando dicimos que non é que os partidos políticos tradicionais tiveran un problema con unha ou dúas mazás podres.
En España a corrupción foi un modelo de goberno e de desenvolvemento económico polo que se perderon inmensos recursos públicos en alimentar tramas, sectores ou empresas que non eran os máis competitivos pero que tiñan estreitas relacións coas elites políticas que estaban gobernando as institucións públicas, capturándoas coma se fosen un botín privado. Esa interrelación entre algúns sectores empresariais e unha parte das elites políticas condenounos a un modelo de subdesenvolvemento, extraordinariamente daniño co medio ambiente e o territorio, pouco competitivo, que despilfarraba moito diñeiro público. Produciu ademais un sistema no que unha parte da nosa lumpen-oligarquía, unha oligarquía moi mala para competir fóra e cuxa fortaleza deriva do preto que está do poder político, mercaba partidos políticos. E aí non mirou ideoloxías, se ti querías facer negocio, ti mercabas a un ou a outro partido segundo quen fixera falla en cada lugar. Por iso sempre dicimos que fan falla garantías ante un pacto. Cada vez que sae un caso destes, ratifícase o que dicimos de que os partidos tradicionais sós, ou cando lle asinas un cheque en branco coma o que nos pedían no debate de investidura, non cambian. Hai que empurralos para que cambien.
"Creo que a pesar dalgunhas dificultades organizativas, Podemos fixo en Galicia un magnífico traballo para as eleccións xerais"
Podemos-Galicia está a vivir un proceso de primarias que servirá para renovar os seus órganos internos despois de meses de dimisións, conflitos e unha certa inacción. Podemos cometeu erros no proceso de construción do partido en Galicia? En que medida influíu o feito de ser -xunto con Euskadi- a única comunidade que non celebrou eleccións autonómicas neste tempo?
Hai un proceso de construción pendente en Galicia e tamén no resto do país. Podemos creceu moi rápido e cando creces tan rápido imposte un ritmo que non che permite levar a cabo todas as tarefas que serían necesarias. É certo que as eleccións autonómicas en moitos territorios foron un momento de referenciación e de construción interna, que en Galicia non se produciu. Con todo, creo que a pesar dalgunhas dificultades organizativas, en Galicia fíxose un magnífico traballo para as eleccións xerais. Neste tema quero ser escrupuloso e o máis respectuoso posible. Fixo un magnífico traballo En Marea e tamén fixo un magnífico traballo Podemos para En Marea, na medida en que incluía no voto a En Marea a sectores específicos, ao igual que as outras partes de En Marea chaman a outros sectores. Creo, igualmente, que En Marea está a facer un estupendo traballo parlamentario. Agora debe ser a cidadanía inscrita en Podemos-Galicia a que a través do proceso de primarias decida como se renovan os seus órganos e quen se pon á fronte dun Podemos que ten unha responsabilidade dobre: ten que construírse con fortaleza, para facer igualmente unha achega forte a En Marea, que se pode converter en alternativa de poder e alternativa de goberno.
"Podemos-Galicia ten unha responsabilidade dobre: ten que construírse con fortaleza, para facer igualmente unha achega forte a En Marea, que se pode converter en alternativa de poder e alternativa de goberno"
Os debates que seguiron ao 20D e as negociacións para a formación de goberno, nas que Podemos aposta por un pacto con PSOE, IU-UP e Compromís e rexeita a incorporación dunha forza de dereitas como Ciudadanos, poñen en cuestión a ruptura do eixo esquerda-dereita que defendestes nos últimos anos? Mesmo o PSOE apela á 'transversalidade' para pedir o apoio de Podemos ao seu pacto con Ciudadanos...
A operación de tentar encerrar a Podemos na esquerda existe dende o inicio de Podemos. É unha estratexia que tenta domesticar o mellor da achega discursiva e de construción de senso novo do 15M: a posibilidade de construír unha maioría popular alternativa ao goberno das elites que parte en dous o taboleiro político cunha fronteira diferente. Durante 30 anos a fronteira esquerda-dereita serviu para a conservación da orde saída de 1978, unha orde que presentou avances para os sectores subalternos en España, pero uns avances que nos últimos anos foron paulatinamente recortados. A arquitectura simbólica desa orde nacía da fronteira esquerda-dereita, que repartía papeis moi comodamente: esquerda PSOE e dereita PP, e quen quería impugnar isto quedaba situado nas marxes. Iso servía para estigmatizar e converter en minoría calquera posibilidade de cambio. A transformación desa orde debía partir do cambio de metáfora. Esa é a grande achega semántica do 15M, que substitúe a fronteira esquerda-dereita pola fronteira arriba-abaixo, expresada como elite-cidadanía, casta-pobo ou como se queira.
"Cando rexeitamos darlle un cheque en branco a a ese acordo Sánchez-Rivera non era porque Ciudadanos fose de dereitas. É un actor auxiliar que pode servir para que calquera dos dous partidos tradicionais manteña o poder e a arquitectura xeral desta orde"
Nós viñemos ocupar a centralidade, que non significa ocupar o centro na xeografía parlamentaria esquerda-dereita, senón situar os problemas dunha maioría social que se quería converter en maioría política. Ora ben, parece que a xeografía parlamentaria te obriga a situarte así. Cando rexeitamos a posibilidade de darlle un cheque en branco a a ese acordo Sánchez-Rivera non era porque Ciudadanos fose de dereitas. Pablo expresouno moi ben nun debate: Rivera non é nin de esquerdas nin de dereita, é do que faga falla. É un actor auxiliar que pode servir para que calquera dos dous partidos tradicionais manteña o poder e a arquitectura xeral desta orde. En política todas as identidades prodúcense sempre por exclusión, por diferenciación entre un eles e un nós. A fronteira que trazamos é a da defensa dos intereses dunha maioría social que foi golpeada e que viu a súa vida empeorada pola crise, fronte a unha minoría á que lle foron mellor as cousas. Pero é que a esa minoría as cousas xa lle ían mellor cando o Goberno do PSOE comezou a aplicar as primeiras medidas de axuste. Nós temos que seguir tentando construír unha maioría popular que vai ter que ser máis ampla que o concepto esquerda.
"O PSOE pedíanos un cheque en branco para pactar co PP as políticas económicas e de axuste, e con nós as políticas de dereitos civís e do pouco que podes facer en política social sen tocar a política económica"
O PSOE sempre chega un pouco tarde ás cousas. Comeza a falar de nova política un pouco máis tarde, e tamén fala de transversalidade un pouco máis tarde. Pero é que a transversalidade da que nós falabamos non ten nada que ver coa que agora propón o Partido Socialista. O PSOE non quere ningunha nova fronteira: o seu único discurso baseábase en que o cambio era un acordo para botar o PP, pero agora vemos que Ciudadanos -que se supón que estaba do mesmo lado da fronteira que o PSOE- destaca que o pacto era para botar a Podemos e incluír o Partido Popular. O PSOE pedíanos un cheque en branco para pactar co PP as políticas económicas e de axuste, e con nós as políticas de dereitos civís e do pouco que podes facer en política social sen tocar a política económica.
Dende o 20D, e moi especialmente nas últimas semanas, está habendo unha enorme presión, dende algunhas forzas políticas -sobre todo o PSOE- e dende algúns medios de comunicación, para que Podemos facilite un goberno de Pedro Sánchez, apoiando o pacto ao que chegou con Ciudadanos. Que impacto está tendo ou pode ter esta presión sobre o partido e sobre os e as votantes?
Podemos é unha formación moi nova, que tivo que construírse ao mesmo tempo que ía librando todas as contendas electorais. Mesmo así, Podemos xa foi xerando épica e identidade militante cara dentro. E iso nótase cando se achega unha campaña electoral e a posibilidade de poñer en marcha unha paixón política que marca a diferenza con outros partidos. Á xente nos nosos actos pónselle a pel de galiña, é xente que non vai aos actos porque espera un cargo ou porque lle dixeron que tiña que ir. Nós estamos achegando unha diferenza profunda na política. Se a ti te convocan para moverte tres centímetros á esquerda ou á dereita, daquela é difícil xerar paixón. Se, en cambio, te convocan porque hai que refundar e construír unha patria que estea ao servizo de todos, iso é capaz de suscitar un nivel de paixón diferente. Podemos xa botou raíces no territorio e ten un importante solo militante para sosterse. Ora ben, as campañas de presión -cando son amplas, diversificadas e ben planificadas- presionan.
"Unha cousa que é perigosa ou negativa é que a inestabilidade parlamentaria se está dando nun contexto de relativa apatía ou desmobilización no social"
Tamén creo que o seu efecto vai depender do grao de acompañamento social. Unha cousa que é perigosa ou negativa é que a inestabilidade parlamentaria se está dando nun contexto de relativa apatía ou desmobilización no social. Un escenario distinto -un momento de inestabilidade parlamentaria con activación popular, con auxe das discusións- favorecería unha saída que empurrase unha posibilidade de goberno de cambio. A inestabilidade parlamentaria, vista a través da retransmisión realizada polas televisións -eu digo isto, ti me mandas un whatsapp, eu te respondo- e vivida como unha especie de bucle que se repite cada semana, lévanos a un risco de despolitización e crea unha imaxe de que isto é un circo parlamentario sen contacto coa vida real. Isto é moi negativo e dificulta enormemente a tarefa que temos no medio e longo prazo.
"A inestabilidade parlamentaria, vista a través da retransmisión realizada polas televisións lévanos a un risco de despolitización e crea unha imaxe de que isto é un circo parlamentario sen contacto coa vida real"
Entre 2011 e 2014 vivimos uns anos de enorme mobilización social, moita actividade na rúa e acumulación de forzas. Dende 2014 os esforzos concentráronse nos instrumentos electorais, coa vista posta nesas eleccións do 20 de decembro. Entramos agora nunha nova fase? É necesaria unha reactivación da mobilización social?
Podemos fixar na primavera de 2011 o fito inicial do proceso de cambio político en España, que vai moi rápido: non pasaron nin cinco anos dende as primeiras mobilizacións, que tiñan como principal misión fixar no imaxinario colectivo cales eran os problemas, que o que nos pasaba tiña culpables, que había alternativas e que non había por que resignarse. Todo iso callou. En que momento nos atopamos? Houbo un refluxo da mobilización social, pero non é de agora, porque de feito xa pasaba cando naceu Podemos, que non era precisamente un momento de auxe da mobilización, senón xa de descenso. Un ten que construír as súas apostas políticas asumindo que o nivel de mobilización sempre baixa, sempre hai un momento en que a xente marcha para a casa, sobre todo no norte, en Europa, onde a mobilización social por si mesma non cambia gobernos. O seguinte paso sempre ten que ver coa vontade de poder, coa posibilidade do movemento de postularse como alternativa de poder. No noso caso iso fíxose a través da vía electoral-institucional: librar un asalto rápido e concentrado nun ano ás institucións que agora é unha guerra de posicións nas institucións, máis lenta, menos épica e que non se desenvolve en todos os lugares coa mesma intensidade.
"Haxa novas eleccións ou non, temos que ir pensando nunha segunda fase, na que a máquina de guerra electoral se ten que ir convertendo xa en movemento popular"
Cales son as tarefas agora? Efectivamente, cumprimos unha etapa: en Vista Alegre dixemos que tiñamos que construír unha máquina de guerra electoral. Creo que o conseguimos e mesmo con todas as manobras na nosa contra para deternos, lastrarnos, minimizarnos ou estigmatizarnos fomos quen de poñer patas arriba o taboleiro político español e conseguimos un resultado histórico para as forzas transformadoras ou emancipadoras. Haxa novas eleccións ou non, temos que ir pensando nunha segunda fase, na que a máquina de guerra electoral se ten que ir convertendo xa en movemento popular. Hai que ir asumindo todas esas tarefas que neste ano de citas electorais non se puideron facer. Entre outras, o traballo de creación e construción de cadros políticos, para que ninguén sexa imprescindible; todo un traballo de desputa cultural que nos permita dar as batallas que non vas gañar no curto prazo, pero que tes que ir sementando para gañalas, porque nós hoxe -en xeral- combatemos nunha axenda mediática e simbólica construída polos nosos adversarios; tamén o traballo de enraizamento no territorio, por exemplo o proxecto das moradas: abrir bares e espazos sociais e culturais que permitan a construción de comunidade popular e comunidade militante.
En xeral, hai que transformar esta lancha que ata agora avanzou moi rápido nun barco máis grande que permita avanzar cando as circunstancias sexan máis difíciles. Isto non necesariamente ten que ver coa mobilización social; ogallá haxa unha reactivación da mobilización social que constrúa nas rúas unha forza que empurre as posicións conquistadas nas institucións. Pero independentemente diso, hai que construír movemento popular, que non ten que ver con estar sempre na rúa manifestándose, senón con construír poder nos lugares de traballo, no territorio, nos barrios, e por construír a cultura, os símbolos, os mitos e os referentes dunha identidade política que resista os ataques.
