Falta educación democrática para que a cidadanía entenda mellor a economía dos concellos. Para que saiba como se financian e como se xustifica cada imposto. E para que estea en mellores condicións de reivindicar o que é seu. Mais tamén para que asuma a responsabilidade que lle corresponde. Desta premisa partiu o catedrático de Economía Aplicada Xaquín Álvarez Corbacho para escribir o seu libro Educación democrática ou barbarie, que vén de editar Laiovento, e que denuncia, con datos, o nesgo político do reparto de subvencións por parte da Xunta ás administración locais.

"Escribín o libro porque había uns cambios xeracionais: xente nova que accedía ao goberno dos concellos, á que quixen axudarlle a afrontar os problemas fundamentais destes. Primeiro, porque temos unha educación democrática moi cativa"

Cal é o obxectivo do libro? Como comezou a escribilo?

Escribín o libro porque había uns cambios xeracionais: xente nova que accedía ao goberno dos concellos, á que quixen axudarlle a afrontar os problemas fundamentais destes. Primeiro, porque temos unha educación democrática moi cativa. E despois para tratar cuestións como o financiamento dos concellos, a necesidade dun novo mapa municipal ou o problema demográfico en Galicia, entre outros temas. Tamén pola recente Lei de Racionalización da administración local, que non ten que ver cos problemas que teñen os concellos. Ou polo debate sobre as Deputacións, que eu creo que hai que suprimilas porque na actualidade non teñen sentido.

Unha das cuestións que formula é que os recursos por tributos propios ou cedidos deberían ser os máis importantes para os concellos.

Os concellos fináncianse, basicamente, con tributos propios ou cedidos e con transferencias e subvencións. Os tributos propios páganos os veciños de cada concello e as transferencias e subvencións páganas todos os contribuíntes. Os tributos propios, ou os cedidos con capacidade normativa, deben ter un maior protagonismo. Nos Estados federais, de feito, os tributos propios supoñen entre o 50 e o 70 por cento do orzamento das administracións locais e isto permite desenvolver a responsabilidade fiscal, a eficiencia e a autonomía política. Isto é o que recomenda, ademais, a Teoría Económica do Federalismo Fiscal.

"As transferencias están reguladas por lei, pero no reparto de subvencións hai un elevado grao de discrecionalidade, polo que aí entra o nesgo político e as relacións clientelares"

Mais, como cada territorio ten a súa capacidade económica e fiscal, ademais dos tributos propios existen as transferencias niveladoras, para garantir a igualdade de acceso aos servizos públicos. As subvencións reforzan isto mesmo. A súa función é nivelar as diferenzas territoriais xeradas polos tributos propios e reforzar a suficiencia financeira e a colaboración institucional. O que ocorre é que as transferencias están reguladas por lei, pero no reparto de subvencións hai un elevado grao de discrecionalidade, polo que aí entra o nesgo político e as relacións clientelares.

Entón se cadra parte do problema é o modelo de organización territorial do Estado. Di vostede no libro que falta unha segunda descentralización. Se cadra o Estado non quere ceder autonomía política.

O discurso teórico é que si, que é un país moi descentralizado, pero na práctica non o é tanto. As transferencias do Estado e da Comunidade Autónoma canalízanse a través do Fondo Complementario de Financiamento e do Fondo de Cooperación Local. As transferencias niveladoras están regradas. As subvencións, en cambio, son finalistas ou condicionadas: atenden obxectivos concretos.

As subvencións autonómicas entregadas polas consellerías aos concellos aplican, en teoría, os principios de concorrencia e publicidade, pero na práctica os datos mostran que hai un claro nesgo político. Ademais, falta verificar que os obxectivos de transferencias e subvencións se cumpren, é dicir, se se iguala o acceso aos servizos públicos. Isto debería ser investigado polo Consello de Contas: cal é a rendibilidade social real das subvencións.

Xa que fala de nesgo político, a conclusión á que chega no libro é que PP, PSOE e BNG fixeron o mesmo: beneficiar os concellos da mesma cor política. Non hai diferenzas?

Eu realmente xa o sabía, pero verifiqueino con datos. Xa conto no libro que, cando eu estaba no Consello de Contas, -dirixía a Área de Corporacións Locais-, fixeramos un informe sobre a distribución das subvencións nos exercicios 1998-1999 que mostraba nunha táboa como as subvencións outorgadas polas distintas consellerías se ordenaban en función do partido político que gobernaba o concello beneficiado. Pois a táboa tivo que desaparecer do informe para que este fose aprobado, aínda que os datos sobre os concellos que recibiran subvencións foron incorporados como anexo.

"Cando o PP goberna Galicia, os concellos da mesma cor política reciben as maiores subvencións. E iso mesmo pasou cando gobernou na Xunta a coalición PSOE-BNG"

O que fixen no libro foi unha análise do período 2004-2012. E a conclusión é clara. Cando o PP goberna Galicia, os concellos da mesma cor política reciben as maiores subvencións, tanto se se expresan en millóns de euros como en renda per cápita. E iso mesmo pasou cando gobernou na Xunta a coalición PSOE-BNG. O PP e o BNG benefician os seus dun xeito máis claro. O PSOE anda como máis desnortado: a tendencia é menos clara. Os concellos gobernados por xente independente, en cambio, non levan nada.

Un problema importante é o financiamento dos concellos máis pequenos…

Si. O mapa municipal ten que ser diferente. Mais eu creo que é moi importante traballar na recuperación da Galicia interior, que está a converterse nun deserto. A poboación concéntranse no Eixo Atlántico e na área urbana de Lugo e Ourense, pero o resto de interior queda sen xente. E o capital social, cultural, histórico e económico do rural é algo que non podemos perder. Hai que aproveitar as vantaxes competitivas do interior. As universidades galegas deberían estar investigando para iso.

"Hai 111 concellos que poderían financiarse con entre un 50 e un 70 por cento de tributos propios"

De todas maneiras, parte do problema pode ser o propio sistema tributario. Os concellos pouco poden recadar. Quero dicir, a recadación non está tan descentralizada como o gasto.

Os concellos si que teñen capacidade de recadación. Nos 201 concellos de menos de 5.000 veciños, que son o 64 por cento do total, as transferencias e subvencións supoñen o 70 por cento dos ingresos e os tributos propios e cedidos o 26 por cento. Nas sete cidades, o 60 por cento son tributos e as transferencias e subvencións o 30 por cento. Ademais, o 35 por cento dos concellos están normalizados tributariamente ou son de fácil normalización, -é dicir, teñen diferenza fiscal negativa ou inferior a 20 puntos-. Isto quere dicir que hai 111 concellos que poderían financiarse con entre un 50 e un 70 por cento de tributos propios.

Cando di que os servizos públicos individualizados deben ser pagados polos veciños, xa que son os beneficiarios, a que se refire? Porque eses servizos xa os pagan os veciños.

Para que poida haber unha descentralización política ten que haber unha base económica. Os distintos territorios teñen distintas capacidades económicas. Mais son os cidadáns, os veciños, os que se benefician dos servizos públicos, e os que poñen e sacan alcaldes nas eleccións. Isto implica unha responsabilidade: os veciños teñen que financiar, co pago de tributos, polo menos a metade do custo.

"Para que poida haber unha descentralización política ten que haber unha base económica. Os veciños teñen que financiar, co pago de tributos, polo menos a metade do custo"

Os servizos públicos individualizados son o abastecemento de auga, a recollida de lixo… Os beneficiarios están identificados. En Galicia, a renda familiar permitía ata hai pouco asumir esa responsabilidade fiscal. O que ocorre é que agora hai un empobrecemento social que mudou esa situación de normalidade que non xustificaba que se pagase menos que a media española, en proporción coa capacidade económica das familias. Outro problema é que agora están tentando acabar co Estado social, que ademais págano os asalariados e non as rendas de capital.

Comenta, tamén, que non está de acordo coa FEGAMP cando esta di que as transferencias estatais prexudican os concellos galegos.

As transferencias de nivelación do Estado fíxanse cuns criterios, que son a poboación do municipio, a capacidade fiscal, -a menor capacidade máis reciben os concellos- e o esforzo fiscal. Como os concellos poden subir e baixar impostos, poderían baixar impostos e vivir das transferencias. Para evitar iso, penalízase os concellos que teñen os impostos moi baixos en relación coa renda. Tamén se pondera os concellos maiores, porque a máis poboación aumentan as obrigas e os servizos prestados polo concello.

Eu creo que son uns criterios razoables. Despois, a comunidade autónoma destina tamén un orzamento para completar esas transferencias. E faino con criterios como o envellecemento da poboación, a dispersión… Despois están as subvencións, que se distribúen cos criterios que establece cada consellería, é dicir, cada conselleiro, que decide criterios e ponderacións. Así que a propia lei deixa lugar xa para a posibilidade de que se introduza un nesgo político. Por iso pasa o que pasa. Cambia o goberno e cambia a distribución das subvencións. PP, PSOE e BNG beneficiaron, no reparto de subvencións cando gobernaban na Xunta, os concellos da súa cor política.  

"Os cidadáns son os propietarios do patrimonio, dos recursos, os que sacan e poñen gobernos, pero nunca ninguén lles explica como funciona o sistema tributario e como se xustifican os impostos"

Entón, se o problema non é o sistema tributario, por que hai problemas cos ingresos fiscais? Polos desequilibrios económicos e demográficos?

Hai que facer moita pedagoxía, antes de nada. Hai que explicar por que son necesarios os tributos. Mirando, claro, a renda per cápita de cada concello. Os cidadáns son os propietarios do patrimonio, dos recursos, os que sacan e poñen gobernos, pero nunca ninguén lles explica como funciona o sistema tributario e como se xustifican os impostos. Hai que introducir ese debate na sociedade. E non facelo é un déficit democrático enorme. Os veciños teñen que saber, por exemplo, cando custa a traída de auga, canto custa en concellos de tamaño similar, se hai xeito de abaratala…

Este tipo de taxas non son redistributivas, agás para unha minoría que non pode pagar. Outra cousa son os grandes concellos como Madrid, onde os servizos municipais eran grandes negocios… Outro tema é o urbanismo. Eu defendo a autonomía dos concellos pero tamén a tutela. O urbanismo ten que ser transparente, analizar os custos e beneficios. É moi urxente crear foros cívicos, que a poboación estea informada e organizada, que esixa información. Que saiba cales son as competencias do concello e como lle afectan… E que o criterio para votar non sexa que che dean subvencións, que che baixen os impostos ou que che fagan un favor.

Nese sentido, os concellos gobernados polas Mareas están a tentar fomentar a transparencia e a participación veciñal. Ve cambios niso?

Hai que darlles tempo, pero eu creo que si vai haber un xiro. O cambio é necesario e ademais teñen moita xente nova traballando. O que ocorre é que a administración é complicada: ten un funcionamento complexo que tes que aprender. E os partidos deberían formar a xente nova para que estea en condicións de asumir a responsabilidade dun goberno.

"A débeda é un mecanismo racional, igual que o é para unha familia pedir un crédito para facer unha casa"

Outro tema que trata é o da débeda pública. Os desequilibrios orzamentarios actuais, explica, non proceden do gasto excesivo, senón dunha desfiscalización crecente e dunha fraude fiscal consentida. Non é novidade, mais non sobra lembralo.

A débeda pública en si non é nada malo. É como un imposto que se pode utilizar ben ou mal. Os impostos producen unha redistribución social da renda se os pagan, en proporción, os máis ricos. Pero aquí isto non é así. As rendas do capital están nos paraísos fiscais. O mercado tampouco é o máis eficiente. E o que ocorre é que a ineficacia das empresas é pagada por todos os contribuíntes en forma de rescates e subvencións. O sector público é fundamental para a maioría da poboación.

A débeda é un mecanismo racional, igual que o é para unha familia pedir un crédito para facer unha casa. Antes, os bancos eran os intermediarios entre o aforro das familias e as necesidades de investimento dos empresarios. Pero agora non é así. A débeda é un instrumento especulativo para gañar diñeiro nos mercados financeiros. A débeda bancaria e empresarial é convertida en débeda pública. E a fraude fiscal procede nun 70 por cento das grandes empresas e grandes fortunas.

"A recadación baixou á metade. E a idea non é outra que acabar co sector público. Reducir e desprestixiar o público para aumentar o privado para enriquecerse. Esa é a doutrina neoliberal"

E PP e PSOE mudaron a Constitución para que o pagamento dos xuros e amortizacións da débeda sexa a prioridade, e non axudar as persoas que pasan fame.

Si, o artigo 135. E agora todo vai á UE e á Troika: os informes de Intervención dos concellos. Cando din que vivimos por enriba das nosas posibilidades, falan de gasto e de débeda pero non de ingresos. E non hai cartos porque a fonte que os subministraba, que eran as transferencias, foi destrozada. O imposto de sociedades é un bo exemplo. Se os que máis teñen pagan só o 3 por cento dos beneficios estimados ou teñen todo en paraísos fiscais, teñen que manter o sistema, como xa o fan, os asalariados. A recadación baixou á metade. E a idea non é outra que acabar co sector público. Reducir e desprestixiar o público para aumentar o privado para enriquecerse. Esa é a doutrina neoliberal. A débeda pública pasa a ser un instrumento de enriquecemento para xente que tamén conseguiu librarse do enfrontamento entre traballo e capital. Porque o negocio está na especulación. É un cambio de modelo social.

Critica tamén a ilusión fiscal xerada cando a Administración aumenta a súa débeda con empresas privadas para construír, financiar e conservar hospitais ou autovías. Como un xeito de ocupar o sector público e de agrandar espazos de negocio e de poder político. O hospital de Vigo pode ser un exemplo. Nalgún caso, tamén podería estar ligado á corrupción. Grandes obras con grandes empresas para obter grandes comisións.

O caso do novo hospital de Vigo corresponde cunha fórmula inventada e aprobada pola UE. Unha unidade temporal de empresas que constrúen e poñen en funcionamento o hospital. Iso xa se fixo nos anos 90 no Reino Unido e comprobouse que era un fracaso. A Administración paga un canon ás empresas durante varios anos. No caso de Vigo, o custe é, deste xeito, tres veces maior que o que pagaría a Administración pedindo un crédito no banco. A vantaxe é que ese canon conta como gastos correntes e non como débeda. Non computa como débeda pública ante a UE, que só considera como débeda a que se ten cos bancos. E, claro, así saen beneficiadas as grandes empresas construtoras, médicas…

"O caso do novo hospital de Vigo corresponde cunha fórmula inventada e aprobada pola UE. A Administración paga un canon ás empresas durante varios anos. O custe é tres veces maior que o que pagaría a Administración pedindo un crédito no banco"

Remata o libro dicindo que o preocupa a inactividade da Xunta, a preguiza da FEGAMP e a cativa sensibilidade dos partidos cos problemas dos concellos.

É que parece que os concellos non lles importan, e sobre todo os máis pequenos. A tendencia, nos partidos, é considerar a política como unha profesión da que vivir e non como un servizo aos demais. Mais se a poboación estivese formada e organizada, isto sería outra cousa. A forza da democracia é moi grande, pero quérena destruír. Por iso falta educación democrática, por iso suprimiron Educación para a Cidadanía…