30 anos despois do seu peche como cárcere e 6 anos despois do breve período (2010-11) no que acolleu varios actos culturais e exposicións, a cidadanía da Coruña puido volver entrar na antiga prisión provincial. Fíxoo a través de Celsa Díaz, que entre 1973 e 1974 (con só 18 anos) estivo tres meses encarcerada tras unha protesta contra a selectividade. Ela foi a encargada de abrir a porta, dando paso a integrantes de colectivos sociais e xornalistas, que participaron nunha visita organizada polo Concello.

Nos vindeiros tres meses o espazo, cedido polo Ministerio de Interior, será obxecto de traballos de acondicionamento e reparación, para asegurar a protección da súa estrutura, co obxectivo de que na primavera poida comezar a acoller actividades. O seu modelo de xestión e os seus usos aínda deben ser definidos nun proceso participado con entidades sociais e culturais e a propia cidadanía que tomará como base "o traballo desenvolvido nos últimos anos polo Proxecto Cárcere", salientou o alcalde Xulio Ferreiro, que engadiu que "estamos a falar con eles para articular un espazo que terá un uso comunitario e socio-cultural, á vez que unha dedicación especial á recuperación da memoria histórica". Este martes Proxecto Cárcere entregoulle ao Goberno local a súa proposta de usos para o edificio, que -defende- debe ter un funcionamento autoxestionado.

A tarefa máis urxente, con todo, é ese labor de rehabilitación (que conta con 300 mil euros achegados a partes iguais por Concello e Ministerio), que comezará pola "reparación da cuberta de todo o complexo, para despois habilitar e facer accesible a zona de acceso e o vestíbulo, así como o patio anexo que existe, co que habería posibilidades xa nesta primeira fase de poder realizar actividades, tanto nunha zona exterior como interior”, explicou o concelleiro de Rexeneración Urbana, Xiao Varela. Será nese momento cando se permita o acceso libre ao público.

Espazo de memoria

O antigo cárcere da Coruña é, sobre todo, un espazo de memoria, de memorias. Inaugurada en 1927, dende 1936 acolleu centos de vítimas da represión franquista, tanto na guerra coma na postguerra coma nas catro décadas de ditadura. "Corporacións municipais enteiras, dirixentes obreiros, intelectuais, mestres, anarquistas, comunistas, socialistas, republicanos, guerrilleiros... Os muros da prisión provincial desta cidade foron testemuña da nosa terrible historia", destacaban hai un tempo a Asociación para a Recuperación da Memoria Histórica e o Proxecto Cárcere a través de Memoria do Cárcere. "Queremos que se coñeza o sucedido, reflexionar sobre eses terribles anos e tamén que se libere, dalgunha maneira, o sufrimento que houbo detrás deses barrotes", sinalaban.

É por iso que un dos puntos centrais da proposta realizada polo Proxecto Cárcere é a constitución dun Espazo da Memoria e Dereitos Humanos, sinalando o obxectivo de crear "un espazo permanente de reflexión e proxecto de futuro sobre os dereitos humanos utilizando a memoria histórica como base". Un lugar que vaia alén dun "museo estático e afastado da vida contemporánea" senón que sexa "un ente vivo conectado coa actualidade social e política, como unha escola permanente e en continuo diálogo do pasado, presente e futuro coa memoria". 

Esa memoria viva da dor que encerraron estas paredes (e espazos próximos, coma o Campo da Rata) camiñou este xoves polas galerías, patios e celas da prisión. Dor e resistencia. Velaí estaba Celsa Díaz que, emocionada, destacaba o "orgullo e a dignidade" dos centos de persoas que foron recluídas aquí "por loitar pola liberdade, por loitar por un mundo mellor", mentres percorría os espazos nos que fora encarcerada 43 anos atrás.

E tamén Suso Díaz, enviado a esta prisión tralas protestas obreiras de 1972 en Ferrol. Aquí estivo dous meses, sendo trasladado despois a outros cárceres. "Nas cadeas tamén facías oposición, dalgún xeito: protestabamos nas celas, no 1º de maio levantabámonos cantando a Internacional... A prisión era tamén un espazo de formación", comenta. Lembra tamén as visitas da súa familia, que só podían durar uns minutos, separados sempre por un metro de distancia e baixo a constante vixilancia dos gardas. "Só unha vez permitiron que a miña filla [Yolanda], que tiña un ano, entrase para que a puidese coller", di. 

"As historias destas persoas poden ensinar moito sobre a defensa do ben común, da rexeneración democrática", subliñaba hai uns meses a historiadora Carmen García-Rodeja, coordinadora do proxecto Memoria do Cárcere, dedicado a rescatar as moitas historias que se viviron entre estas paredes agretadas e estes barrotes enferruxados.

• Consulta aquí a galería de imaxes