Falamos co autor de ‘Trávelin’ e ‘Celada’ destas dúas novelas protagonizadas por Alaín, un policía da político social reciclado para a democracia, e das súas anteriores obras

Di Antonio Piñeiro que a literatura, para el, é unha continua aprendizaxe. Un proceso de busca, máis que un obxectivo. Un exercicio constante. E nesa procura xurdiu Trávelin, unha novela policial na que Alaín -o policía da político social reciclado para a recén estreada democracia- un personaxe que viña do seu libro anterior Celada, se humaniza, muda ao mesmo tempo que o fai a sociedade. Falamos con Antonio Piñeiro destas dúas e das súas anteriores obras. 

Trávelin realiza un percorrido literario polo Santiago do mundo universitario dos 80, que tamén era o tema do seu libro anterior A identidade fascinada. Cal á relación entre estas dúas obras, de que maneira unha sae en parte da outra?

Agás o escenario e a vivencia persoal, son libros distintos. Porén, tampouco hai que esquecer que, como xa se dixo, o autor está a facer sempre a mesma obra. Trávelin enliña unha pescuda policial no intre e no espazo d`A identidade fascinada, e é certo que encana aspectos propios deles; mais no que se centra é na transformación persoal dun axente da Lei que procede doutros ben distintos.

Trávelin ten algo de novela policial, xa que se investiga un suceso. Ten vostede varias novelas e son todas bastante diferentes mais, algún motivo especial para escoller un xénero que está a ter tanto éxito na literatura galega?

“Supoño que teño no corpo algunha clase de proído literario”

Desde logo, polo do éxito, non é, porque é fenómeno e concepto difícil de entender para min. Non sei. Unha vez díxolle a crítica a un autor universalmente coñecido: vale, si, acadaches unha moi boa novela, porque é de acción e a acción sempre atrae; pero, habería que ver se traballando a inacción o farías igual. E o home púxose de inmediato a traballar unha novela de inacción. Sentiu o proído do reto. Supoño que é iso. Non o sei certo. Supoño que teño no corpo algunha clase de proído literario.

O personaxe do inspector Alaín vén, de feito, da súa novela anterior Celada. Pero en Trávelin está máis humanizado. Está namorado dunha moza cun problema grave. Como xorde o personaxe da moza e por que contar esa historia que afonda no personaxe de Alaín, inspector reconvertido da brigada político-social?

Alaín, alcume que lle puxeron os propios estudantes dos 70, reflicte a muda que experimentou toda a sociedade nesa época. A moza entra na súa vida. O namoramento é o gran transformador. E ninguén coma un axente da Lei namorado, dos dous intres da Lei -como diría Fernández Miranda- para explorar ese cambio.

O libro chámase Trávelin porque boa parte da historia é o relato dos feitos que se constrúe a través dunha cámara. Que función cumpre este elemento, a cámara, na novela?

É un recurso experimental. Procura o efecto do percorrido cinematográfico con palabras. Quizais para axilizar visualmente a narración -a súa lectura dirá-, mais certamente para acompañar ese percorrido pola noite compostelá dos protagonistas, coma outra sorte de cámara testemuña.

Por que, como se di na novela, o coche abandonado era a metáfora dun tempo? Que ten que ver con esa Compostela sórdida que retrata? (Nada que ver co tópico da movida).

É metáfora polo obxecto tirado, parado, de socate o vehículo renqueante que se detén, que queda nunha leira, daquelas tan cheas tamén de camións, motos, aparellos, cousas esquecidas, na parte de atrás das vilas e das aparencias, mercé ao cambio mesmo, e que aínda perduraron uns anos alén del.

“Celada fala da tensión social, política e humana dos anos 70; daquela tirapuxa que tan ben explicou a súa irrepetible escena musical, a canción de autor, a protesta, o fenómeno punk e o inmenso rock`n roll”

Celada fala dunha Compostela de represión da liberdade de información e de pensamento. Da violencia dos grises. E dunha mocidade que se arranxa con moito enxeño para agochar e repartir oitavas políticas. Parece un tempo de cambio, de contraposición de dúas forzas poderosas, na que cadaquén ten claro o seu papel. Que ten o libro de metáfora diso, dun tempo de mudanza política?

En efecto, a mesma Celada, como novela, é un contraposto. Por detrás do operativo que a policía está a montar para coller os manifestantes na parte vella, estase a armar outro que o lector vai descubrir. Ambos falan desa tensión social, política e humana dos anos 70; daquela tirapuxa que tan ben explicou a súa irrepetible escena musical, a canción de autor, a protesta, o fenómeno punk e o inmenso rock`n roll.

Hai tamén en Celada moita violencia exercida por parte do Estado a través da policía. Non se afonda moito niso, pero albíscase a tortura, por exemplo -puños de ferro, gomas de butano, etc-. Dalgún xeito, esa violencia, aínda que muda de forma, chega despois a Trávelin. Como muda, ao respecto, ese tipo de violencia institucional entre as dúas novelas?

“A violencia abráianos, preocúpanos, ocúpanos, admíranos, desconcértanos”

A pregunta dá de cheo nunha das claves que atinxen á gran cuestión da vida: a violencia. Abráianos, preocúpanos, ocúpanos, admíranos, desconcértanos. En efecto, ningún dos dous momentos estivo libre da súa e específica. Na súa reflexión ando aínda. Supoño que coma moitos. Supoño que coma todos. É o tema axial da novela de Anthony Burges, A clockwork orange; ou do Pascual Duarte de Cela, recordemos.

Hai ademais unha conivencia entre prensa e policía que pode resultar sorprendente. Todos se coñecen, ademais: estudantes, policías, xornalistas, camelos…Dalgunha maneira quixo aquel do retrato daquel tempo tamén favorecer unha reflexión sobre o que acontece agora? 

Non. Non. Neste caso trátase dun factor de autenticidade. A novela policial adoito reflicte con veracidade o seu mundo. Na realidade hai eses fíos de conexión e información (ou desinformación) entre os seus protagonistas. Son, ademais, os condutores da investigación, no xénero.

En Celada hai outros personaxes que despois chegan a Trávelin, coma a Sofío. Nun tempo no que a situación das persoas trans era ben diferente. Como xorde, en concreto, este personaxe?

Na miña opinión, de maneira obvia. Incluído o feito desa diferente situación. A súa presenza, ademais, é incuestionable malia a represión. Outra cousa é a personalidade que cada suxeito, en función desas circunstancias, adquira canda a súa condición ou alén dela.

En Esca hai tamén unha espiral de tensión que implica as autoridades, pero noutro tempo. Como xorde, en concreto, esta historia?

Esca desenvólvese n`O Grove, no escenario dos grandes hoteis da Toxa, na opulencia e na vida social dos veraneantes nos anos 20, xusto antes de que aconteza un feito histórico e atroz, do que un rico investidor en Bolsa se vai librar grazas á revelación duns cativos de parroquia, coa súa sabedoría elemental, que lle descobre a realidade que agocha detrás dos grandes teatros do ocio. 

Esca responde a unha da miñas inclinacións de traballo: a da centralidade do casal galego no mundo desde o universo da infancia. Pode semellar unha entelequia, pero é máis sinxelo do que parece. Trátase de conxugar o gran devir coa intimidade do eido local, e viceversa. Ver o que sae desa interrelación. Non sei se consigo o que pretendo, mais a propia praxe éncheme de pulsións.

En Esca é moi visible unha das características das súas obras, que é o coidado -e ás veces a complexidade- da lingua que utiliza. Por que ese coidado? Que relevancia ten, en concreto, nesta obra?

“A literatura, para min, é un continuo adestramento, unha aprendizaxe, non un obxectivo, nin unha consecución, senón un exercicio”

Rendéndome aquí á confesión máis persoal, direi que non sei cando, algunha vez, quedei marabillado pola fermosura e as posibilidades da lingua e da comunicación. Poida que fose con Jorge Manrique, e despois con Quevedo. Logo coñecín outros autores sublimes neste sentido. Por iso me volvín un adepto. 

Estudo vocacionalmente a expresión literaria e busco -non sei se con eficacia- coma un mineiro as vetas da linguaxe. Só busco. É ata onde chegan as miñas capacidades. A literatura, para min, é un continuo adestramento, unha aprendizaxe, non un obxectivo, nin unha consecución, senón un exercicio. Así que, coma nas demais, en Esca importa tamén a forma, a maneira de contar, que lle dá algo de sentido á miña escolla.

A través do fume era, quizais coma Esca, unha novela de certa complexidade narrativa que esixía un lector moi activo e atento. Nese sentido, pode que Trávelin e Celada, -que son, por certo, novelas moito máis masculinas que A través do fume-, queiran ter outro tipo de relación co lector. É así ou non era a súa intención?

Xa digo que todo é consecuencia da condición ensaística. O xénero narrativo policial ten as súas cousas. Outro xeito de tratar o texto. Iso entra tamén no que dixen antes. Sendo, como me defino, un estudante da cousa literaria, é natural que probe cos xéneros, coas claves, coas fórmulas ou cos matices igual que coas flexións da palabra e da frase. Prefiro esta actitude, accesible á proba, ás diferenzas, aberta. Imposible, para min, o contrario porque, insisto, só estou no camiño da busca.

En As fiandeiras unhas mulleres queren deixar de seren escravas, explotadas. En A dama fulxente hai unha muller implicada nun proceso revolucionario. En Celada hai uns mozos que queren mudar as cousas tamén. É un dos aspectos que teñen en común as súas novelas. Por algún motivo especial?

“O ímpeto da liberdade, da individualidade, da emancipación, da diversidade, da diferenza, da superación … e os seus irmáns: a contestación, a insubmisión, a rebeldía, o esforzo, etc., parécenme de entre as cousas que teñen verdadeiro sentido na vida”

Pénsoo moitas veces. E creo que si. O ímpeto da liberdade, da individualidade, da emancipación, da diversidade, da diferenza, da superación … e os seus irmáns: a contestación, a insubmisión, a rebeldía, o esforzo, etc., parécenme de entre as cousas que teñen verdadeiro sentido na vida, e poida que así estean aí, no que conto.

Vén de sacar un novo poemeario -de Pepe Cáccamo- na colección Bourel. Un libro que se caracteriza pola experimentación coa lingua. Pode falar deste proxecto e de como foi o proceso de edición?

Serendos Obsolimos foi, para min, unha revelación. Pepe Cáccamo, ben admirado xa pola súa traxectoria e pola súa actitude, accionou un resorte que nin imaxinaba. Unha dimensión total da literatura ou, mellor dito, da expresión artística. Incluídos a idea, o formato, a función e o sentido do libro. Un obxecto artístico no que cabe a propia persoa. Incluso o propio organismo. Tanto o autorial coma o receptor. 

El tiña en proxecto un poemario moi fonético, nunha lingua híbrida, ao que lle buscamos xuntos un encaixe que resultou ser toda unha sorpresa. Cadrou nun libro, xunto con ese contido poético, enteiramente realizado á man; mesmo a impresión do texto, mecanografado verso a verso, palabra a palabra, letra a letra, incluíndo intervencións plásticas tamén orixinais, de feito que cada exemplar é, cando menos, unha rareza certa, unha contundente afirmación artístico-literaria e un feito cultural nitidamente distinto.