“Pouco a pouco fun perdendo o respecto ao Estado, á propiedade privada e sobre todo á Igrexa. Como ía respectar a eses que só trouxeran fame, inxustiza, miseria e crimes?”. Así fala Lucio Urtubia, o anarquista que logrou poñer o City Bank contra as cordas cunha grande acción de “recuperación” de diñeiro para a causa a través do cobro de cheques de viaxe, na novela gráfica sobre a súa vida escrita e debuxada por Belatz, O tesouro de Lucio. Demo Editorial vén de publicar a versión en galego desta obra, un proxecto impulsado pola editora vasca Txalaparta a partir dunha proposta do propio Lucio Urtubia.
Cando recibiu a chamada de Txalaparta para ser o autor deste libro, Belatz (Mikel Santos), non tivo que pensalo. Lucio Urtubia é unha figura ben coñecida no País Vasco e Navarra, e a súa popularidade aumentou ademais co documental Lucio, estreado no Festival de Cinema de San Sebastián e nomeado nos Goya. “Coñecíao, si, cando me chamaron, pero a trazos xerais. Sabía, sobre todo, da súa grande xesta de conseguir facer axeonllarse ao City Bank”, explica. Mais, a pouco que afondes, -engade-, decátaste de que aí “había unha historia moi importante”. Como para preguntarse por que non se contara antes -en banda deseñada, polo menos-.
"Sabía, sobre todo, da súa grande xesta de conseguir facer axeonllarse ao City Bank"
Ademais de ver e rever o documental, Belatz comezou a documentarse coas dúas autobiografías de Lucio e coa que lle fixo Bernard Thomas, Lucio Urtubia, o anarquista irredutible. Pero o máis importante foi coñecelo en persoa, e irse metendo máis na súa historia e -e entendendo a súa personalidade- a través de varias entrevistas realizadas en distintos lugares, como Cascante, a localidade navarra de nacemento de Lucio, ou París, onde se exiliou nos anos 50 e entrou en contacto con grupos anarquistas. “Quedabamos en persoa e falabamos moito por teléfono. Eu facíalle, pensando no aspecto gráfico da novela, preguntas que nunca lle fixera ninguén: se se afeitaba, como ía ao traballo, se escoitaba na radio, que almorzaba…”, indicou Belatz.
Na novela gráfica ten, en efecto, un peso importante a vida cotiá de Lucio -e non só as partes máis épicas da súa biografía-. Así como a súa personalidade. Porque se trataba -di Belatz-, de achegarse ao personaxe e á persoa. Un home “con moita forza, con moita enerxía, moi optimista”..., asegura. Foi abraiante, -subliña-, “con todo o que fixo, atoparme con que é un paisano con boina e caxato que podería ser o avó de calquera de nós”. A partir desta impresión, e da información que reunira, Belatz quixo contar a historia de Lucio tendo en conta dous criterios: “que quen non o coñecese, o coñeza”, e “deixar clara a súa mensaxe: que non nos podemos durmir, que temos que actuar…”.
"Foi abraiante -subliña Belatz- con todo o que fixo, atoparme con que é un paisano con boina e caxato que podería ser o avó de calquera de nós”
Mais o obxectivo non era, tampouco, facer unha haxiografía, aínda que o libro si reivindique e louve a súa figura. Por iso vemos, en O tesouro de Lucio, un permanente activista, ás veces afouto demais, que non foi sempre, por exemplo, o mellor pai. “Eu non quixen magnificar máis o que fixo, senón presentalo como un home de a pé. E penso que iso aínda lle dá máis valor. Porque significa que el fixo o que fixo, podería facelo calquera”, sinala Belatz. Mais tamén “tiña que buscar tamén as sombras, e atopeinas no lado máis persoal: nas relacións familiares… É un ser humano imperfecto, mais eu non quixen negar as sombras. Aínda que dea máis importancia ás luces”, di.
"Eu non quixen magnificar máis o que fixo, senón presentalo como un home de a pé. E penso que iso aínda lle dá máis valor. Porque significa que el fixo o que fixo, podería facelo calquera"
O tesouro de Lucio non é, por outra banda, en canto á súa estrutura, un relato lineal. A historia é contada a través dunha entrevista de Lucio cunha moza, Amaia. Unha veciña do seu pobo de orixe á que lle vai contando, nunha viaxe en tren, a súa vida, porque ela está a facer un traballo para a Universidade sobre o movemento anarquista. As distintas fases da vida de Lucio van, así, desenvolvéndose a través de flashbacks. “A infancia está ao final e é o que xustifica todo o que o lector leu anteriormente”, comenta Belatz.
Unha vida miserenta, nunha sociedade fondamente desigual e clasista na que se agarda, da clase obreira, que se deixe explotar e cale. Que non se atreva a pensar que ten dereitos. Unha familia pobre e represaliada tras o golpe do 1936. Un pai que morre enfermo, na cama, entre dores, sen poder nin pensar en mercar menciñas para aliviarlle o sufrimento. Un dominio absoluto, sobre as vidas dos demais, das “forzas vivas” da vila sobre aqueles aos que consideran inferiores. Os curas que pegan aos nenos por se acaso e porque si. Os señoritos que desprezan os seus compañeiros por non seren adiñeirados coma eles. Un pai que é quen de expatriar a súa filla para evitar que se relacione cun obreiro. Lucio chega a París nos 50 e, por fin, todo aquilo que intuíra comeza a encaixarlle. Entra en contacto con grupos anarquistas. Coñece a Quico Sabaté, a quen acolle na súa casa. E o resto xa só podía, quizais, ser como aconteceu.
Belatz conta a historia da estafa ao City Bank, ou a do famoso “tesouro” de Lucio, -un cheque que ten gardado e non chega a utilizar-, mais tamén outras moitas accións protagonizadas por Lucio e os seus compañeiros moito menos coñecidas. Así como o seu sentido. “Recuperar” diñeiro non só para seguir financiando as súas actividades, senón para distribuír entre grupos dedicados a distintas causas sociais. “Eu non quería repetir o que xa di o documental, replicar o que xa se sabía. Quería mostrar quen era, como vivía, como se relacionaba… pero tamén o que el repetía sempre, as frases que el repetía e que amosan que tiña claro por que loitaba: que somos o que facemos, que non se goberna sen crime…”, di Belatz.
Capa d'O tesouro de Lucio / Demo Editorial
Lucio traballou, toda a súa vida, de albanel, chegando a ter unha pequena empresa. Nunca foi unha persoa de grande formación intelectual, se por iso se comprende a de carácter académico. Nun momento da novela, Amaia di que, de non ser unha persoa ignorante, nese sentido, e imperfecta, ou se tivese sido máis sosegado, non faría o que fixo. “A reflexión é do personaxe, pero podo facela miña: se non fose un ser imperfecto, coa súa impaciencia e a súa paixón, -e se non tivese sorte na vida-, se non fose un louco, un Quixote, non faría o que fixo”, sostén Belatz.
"Se non fose un ser imperfecto, coa súa impaciencia e a súa paixón, -e se non tivese sorte na vida-, se non fose un louco, un Quixote, non faría o que fixo”, sostén Belatz"
Porque Lucio cometeu, a ollos da lei, moitos delitos. E estivo no cárcere. Mais, se fose hoxe, por moito menos, e coa súa ideoloxía, probablemente non sairía máis. “Tivo axudas moi importantes. Era outro país e outra época, pero ademais soubo relacionarse con esquerdistas con influencia e axudáronlle avogados de esquerdas”, indica Belatz. A novela cita a Roland Dumas, Thierry Fagart e Louis Joinet, neste sentido. Co City Bank chegou a un trato, malia ser penalmente condenado de igual maneira. “Tivo moitas agallas, e sorte tamén”, pensa Belatz. “Decidiu ter un papel activo, non pasivo. Pasar á acción directa. Dicía el que somos o que facemos. E el queda ben definido polas súas propias accións”.
Canto ao seu estilo, O tesouro de Lucio é banda deseñada de debuxo bastante clásico. “Quería que o tipo de trazo, as cores, os recursos gráficos en xeral, cadrasen coa época na que se desenvolve a historia”, asegura Belatz. Que usou “a técnica de toda a vida”: primeiro o debuxo a man, despois o tintado e despois a cor. O estilo é diferente ao das súas obras anteriores, sendo esta a máis “ambiciosa”. Mais non buscou innovacións a nivel formal, senón facer unha narración áxil, con ritmo, que fluíse cadriño a cadriño.
"En definitiva, somos o que facemos e nada nos vai caer do ceo”
Remata a novela con palabras do propio Lucio. “As cousas pequenas non existen, todo medra e se fai grande: un encontro, un libro, un ser humano. E unha soa pinga de auga desborda entón o vaso. Lembro unha das miñas últimas expropiacións. Foi unha imprenta offset que pesaba máis que unha lavadora e tiven que sacala como puiden, de madrugada, nunha institución moi vixiada. Na furgoneta esperábame a miña muller, coa porta corrediza aberta. Pedinlle que me acompañase porque era xa a segunda ocasión que un amigo meu me traizoaba ao non acudir á cita. Aínda así, levamos aquel artefacto. Que pracer saber que esa máquina puido seguir imprimindo periódicos prohibidos e servindo á causa en vez de enferruxarse naquel grande edificio. Esa é a nosa sorte e a nosa loita. En definitiva, somos o que facemos e nada nos vai caer do ceo”.
