"Como temos moito que perder, non facemos nada. E o Estado sábeo e explótao"

Xoán C. Rodríguez CC-BY-NC-SA Praza Pública - Cedida

A procura da liberdade. As identidades difusas. O caos. O límite. A fuxida. A realidade como simulacro. E, por enriba de todo, a vida que estoura por moito que, ás veces, pareza procurarse a fin. Son algunhas das claves nas que se move a poética de Xoán C. Rodríguez, que vén de dar, primeiro en formato dixital en sectoresdefogo.com, a obra ‘Cristal líquido’. O autor, un dos membros do que foi o grupo Ronseltz, tivo e ten unha discreta presenza na cara máis pública do 'sistema literario' galego. Hai uns meses, participou no reencontro de Ronseltz, en Santiago, no festival Alguén que respira!. E nós non quixemos desaproveitar a ocasión para reivindicar a súa obra -autoeditada-. Títulos espaciados no tempo, mais tan salientables na poesía galega das dúas últimas décadas coma ‘Sectores de Fogo’ e, sobre todo, ‘Occidencia’. Falamos con el de todos estes libros.

Hai unha continuidade, ou polo menos moitas conexións, entre ‘Occidencia’, ‘Sectores de fogo’ e ‘Cristal líquido’, e sobre todo entre os dous primeiros. Escribiches o primeiro e a partir del foron xurdindo os outros dous? Ou máis ben son textos que fuches escribindo e que despois decidiches publicar separadamente?

Si que hai unha continuidade. 'Occidencia' é o universo ficcional, desenvólvese en 'Sectores de fogo' e remata con Iris cumprindo condena de prisión en 'Cristal líquido'. Pero cada libro foi escrito dun xeito independente, iso si, tecendo conexións entre eles. Sinto a sensación de estar escribindo sempre o mesmo libro, representando sempre o universo que me fascina. Acabo de rematar 'O' Encantiño', que tamén fun publicando en 'sectoresdefogo.com', e tamén podería enlazar con estes tres…

“Sinto a sensación de estar escribindo sempre o mesmo libro, representando sempre o universo que me fascina”

A Merla aparece moito nos textos, desde o principio, e pode ser moitas cousas. Unha Sociedade. A voz poética mesma, que se deixa levar pola Merla e se confunde con ela. Que é a Merla en ‘Occidencia’ e ‘Sectores de fogo’?

A Merla é quen fala e a quen se dirixen os que falan. As Merlas son un alcume matrilineal de irmás e de tías. A Merla é unha bisavoa e unha avoa en concreto. Son o canto da Nación a piques de desaparecer. Por iso me gusta moito unha definición dela como Sociedade de Socorros Mutuos.

“As Merlas son un alcume matrilineal de irmás e de tías. A Merla é unha bisavoa e unha avoa en concreto. Son o canto da Nación a piques de desaparecer”

Tanto en ‘Occidencia’ como en ‘Sectores de Fogo’ está moi presente a idea da viaxe, que pode ser fuxida, procura… En ‘Occidencia’ é unha viaxe a Occidencia, a Occidente, ao Oeste dun mesmo. En que sentido son, tanto ‘Occidencia’ como ‘Sectores de Fogo’, unha viaxe? É unha viaxe cara a un mesmo, cara nós mesmos?

Os tres libros son unha viaxe de autocoñececemento, de búsqueda da propia identidade que non existe ou é difusa. A fuxida procurando o Oeste dun mesmo é rebelarse contra o non ser, é buscarse a un mesmo para ser. Preocúpame moito a idea da identidade propia, ese buscarse a un mesmo, talvez sen atoparse nunca.

Xoán Carlos Rodríguez CC-BY-NC-SA Praza Pública - Cedida

“Os tres libros son unha viaxe de autocoñececemento, de búsqueda da propia identidade que non existe ou é difusa”

En relación coa idea da viaxe, están os coches, quizais como símbolo. Pero tamén están os coches en si mesmos, coma o que son: coches antigos, (penso), sobre todo. A web sectoresdefogo está chea de fotos de coches, de feito. Por que hai tantos coches en ‘Occidencia’ e ‘Sectores de fogo’? (Moitas veces están asociados á amizade, aos afectos).

Os coches son símbolos de liberdade. Serven para ir onde queiras e con quen queiras e tamén está o pracer de conducilos. Son antigos porque todo este magma vén da infancia e da adolescencia e son os coches daquela época. Que hoxe son moi vellos. E asócianse aos afectos por viaxar neles con persoas queridas. Si que teño unha afección polos coches e por conducir que vén da infancia.

Encaixei moi ben no rol coche e non boneca desde o principio. Cando me regalaban un coche o primeiro que facía era desmontalo e volvelo a montar antes de xogar con el. Séguenme gustando moito as miniaturas de coches como os que aparecen na miña web. De pequeno e adolescente encantábame que me levasen a sitios en coche e en canto tiven traballo o primeiro que fixen foi sacar o permiso de conducir. Para min son unhas máquinas enternecedoras que che permiten levar a quen queres ou ir onda eles.

“Os coches son símbolos de liberdade. Serven para ir onde queiras e con quen queiras e tamén está o pracer de conducilos”

Occidencia’ tiña partes moi narrativas: historias que continúan ao longo de varios textos separados entre si, coma a do mariñeiro, e partes máis poéticas. ‘Sectores de Fogo’ é máis narrativo, e contén textos máis longos ca por exemplo ‘Cristal líquido’, que voltan ser máis poéticos. Non é que sexa moi importante porque mesturar xéneros é moi normal mais, houbo algún motivo especial para esa mudanza de formato entre os tres libros?

'Occidencia' ten como base a historia do mariñeiro coxo salpicada de poemas que son cartas dirixidas á Merla. Pero pode suceder que nun mesmo texto narrativo ou poético haxa partes doutro xénero. Mesmo do xénero dramático. Sempre escribo con hibridación de xéneros, penso que o dos xéneros está obsoleto. Nos tres libros hai textos narrativos moi poéticos e á inversa. Mais a miña tendencia natural é a escribir cun toque do que se entende por poesía, teña forma de texto en prosa ou en verso. Non sei, talvez me negue a ser poeta escribindo en prosa.

“Non sei, talvez me negue a ser poeta escribindo en prosa”

Falando das fotografías, a túa é unha poesía moi creadora de imaxes, e seguramente moi ligada a momentos concretos, a sensacións… Como é o teu proceso de escrita, nese sentido? (Se cadra en ‘Sectores de Fogo’ houbo máis intervención posterior nos textos xurdidos en certos momentos ca nos outros dous).

Si que é moi debedora de imaxes e sensacións. Escribo como escenas de películas, todo é un proceso moi visual. O proceso de escrita é un flash que me vén e que logo escribo. É unha visión. En 'Sectores de fogo' o que houbo foi máis intensidade nas sensacións e nas vivencias. Está aquí latente a cuestión do autobiográfico, que inmediatamente se converte en ficción e xa nunca recupera a súa veracidade. Son dos que necesita para escribir que algo lle pase ou lle doa. E despois de filtrar e repousar todo ese material é cando escribo. Quizais por iso a miña escrita ten sido lenta.

“Son dos que necesita para escribir que algo lle pase ou lle doa. E despois de filtrar e repousar todo ese material é cando escribo” 

Un dos motores de ‘Occidencia’ pode ser a dor producida pola perda, consecuencia da morte. E esta, a morte, está en realidade moi presente, de distintas maneiras, tanto en ‘Occidencia’ como en ‘Sectores de Fogo’. Ás veces, como parte da experiencia da fuxida, da procura. Que é a morte nestes dous libros?

A perda fainos sentir vivos e dános identidade. Constrúenos. Cando desaparecen os ancestros xa só ficamos nós. Ficamos sós no mundo e temos que continuar co que eles nos legaron. Mesmo necesitamos unha asasina para manter a estirpe. Asemade aparece a imposibilidade da morte como extremo da presenza da morte no texto. Unha imposibilidade que a desdramatiza e a fai natural, cando non, cómica.

En contraste co anterior, en realidade, os dous libros están tremendamente vivos (cheos dunha vida que se impón por moito que ás veces se pareza procurar a morte, a vertixe, o límite). Tanto, que ás veces (e sobre todo ‘Sectores de Fogo’) resultan autenticamente hilarantes. Non sei se era parte da intención, e non podo evitar relacionalo con Ronseltz mais, cal cres que pode ser a función do humor nestes dous libros?

“Existe unha ansia vertixinosa de vida e liberdade que conduce ao límite”

Existe unha ansia vertixinosa de vida e liberdade que conduce ao límite. As experiencias límite que suceden forman parte dese proceso de autocoñecemento do que falaba ao principio. E dentro dese paroxismo aparece o humor para engadir un grao máis. Pode que teña que ver con Ronseltz, ou que sexa un trazo da miña escrita que me una ao colectivo. O humor, para min, sempre é un xeito de sacarlle ferro aos asuntos ou de gozar eu mesmo e os lectores.

Nuns libros nos que é tan importante a idea da viaxe, tamén o son os espazos que constrúes (e aquí volta a importancia da imaxe como figura literaria). Espazos que me facían pensar no rural (ás veces mariñeiro) de Galicia… ou no de Texas, por exemplo. Non penso que pretendas situar os libros nun lugar concreto, mais creo que si hai pegadas, referencias, de algún lugar que pode vir da memoria da infancia e da adolescencia. É así? Por que?

Na idea de viaxe está implícito a onde vas, pero ás veces non vas a ningún sitio, vas por ir. Polo pracer de viaxar ou fuxir. Como me gusta conducir, moitos dos espazos pertencen a trazos mesturados do rural galego. Moitas veces, ao volver, soño con quilómetros e quilómetros de estradas e lugares que se farán máxicos nos textos. Tamén saen sitios concretos (míticos, para min, como o límite interprovincial entre Lugo e A Coruña) e sitios da infancia e adolescencia, como ti dis. Por outra parte, os tres libros amosan unha tensión co paso ao mundo adulto e a perda (afastamento) deses espazos.

“Os tres libros amosan unha tensión co paso ao mundo adulto e a perda (afastamento) deses espazos”

Porque a realidade non existe. É un punto de referencia só”, din uns dos versos de ‘Occidencia’. Esta mesma idea: a irrealidade, a realidade como construción, a realidade como performance, como quizais simulacro, está moi presente tanto en ‘Occidencia’ como en ‘Sectores de Fogo’. Por que? Tamén hai un certo sentido de procura da realidade no límite, no extremo, no que se sae da norma ou do “normal”. Por que?

Falas moi ben de realidade como performance, como simulacro. Trátase da dúbida de onde se está operando e quen é un. É a loucura. A dúbida extrema no límite máis extremo. Procurar no límite do real é outra das teimas que percorre ambos libros. Existe a realidade? Que realidade? Está un na realidade? Onde empeza a ficción? Son preguntas que me preocupan e que se manifestan nos textos.

“Procurar no límite do real é outra das teimas que percorre ambos libros. Existe a realidade? Que realidade? Está un na realidade?”

A terra. O útero. A ambulancia. Son algúns dos elementos que se repiten máis. Podes explicar por que? É como se fose un percorrido entre a orixe (o nacemento) e o final (a ambulancia pode relacionarse coa enfermidade, coa morte…), relacionados coa idea de xinea…, que non ten principio nin fin. Coma un camiño en espiral…

A terra é a xinea que pasa a través de nós. Vivimos de e na terra. Mesmo na Terra, que é unha construción política. Somos o legado dos nosos antepasados. Un legado en extinción ('a terra éche o útero máis furibundo que hai'), por iso é tan poderoso. A Merla está enraizada na terra e dela recolle a súa enerxía. As ambulancias van e veñen con doentes, non teñen que ver con nada disto.

“A terra é a xinea que pasa a través de nós. Vivimos de e na terra. Mesmo na Terra, que é unha construción política. Somos o legado dos nosos antepasados”

Occidencia’ contén versos potentísimos, moi bos, moi contundentes e moi redondos, no aspecto estilístico, na lingua empregada… Foi publicado hai xa bastante tempo, no 2014. Como o ves, nese aspecto, desde a perspectiva de agora? 

Ségueme gustando moito e tivo o mérito de recuperarme para a escrita grazas á súa publicación. Recoñézome nel como o día que abrín o paquete no que viñan os primeiros exemplares. E grazas a el escribín 'Sectores de fogo'.

Xoán C. Rodríguez CC-BY-NC-SA Praza Pública - Cedida

Se en ‘Occidencia’ había fragmentariedade, (como historias que se intercalaban e aparecían a reaparecían), en ‘Sectores de Fogo’ iso vai a máis. E parece tamén que ou ben se multiplican as voces narrativas, ou unha voz narrativa se desdobra en varias. De feito, un dos temas máis presentes é a identidade. A voz poética non sabe quen é, como para explicarllo aos demais. En que sentido ‘Sectores de Fogo’ (e tamén ‘Occidencia’) é un libro, tamén, sobre a identidade? Que nos din sobre a mesma?

A fragmentaridade tamén é un recurso para enganchar ao lector. Para que o lector quede prendido e vaia seguindo a historia. Pero si que hai un caos identitario. Quen fala non sabe moi ben quen é. De aí as multiplicacións e os desdobramentos que apuntas. Son libros sobre a identidade e a liberdade. E por iso os límites, as fuxidas, os úteros e todo o que vimos comentando.

“Son libros sobre a identidade e a liberdade. E por iso os límites, as fuxidas, os úteros e todo o que vimos comentando”

Sectores de Fogo’ ten unha primeira parte centrada no trastorno mental, no trato moitas veces non bo recibido polos pacientes dos hospitais psiquiátricos e nunha especie de condena a estar internado no propio corpo-manicomio. Non sei se a intención era máis tirar unha reflexión sobre a psiquiatría (e os psicofármacos) ou máis ben sobre o transtorno mental. Como autor -sen confundirte coa voz narradora- que quixeches subliñar sobre os transtornos mentais e a Psiquiatría? (Penso que ten que ver co poder, o dominio, o sometemento.)

A voz que conta achégase ao transtorno mental case como unha anamnese de informe psiquiátrico, a parte que recolle os antecedentes con vistas a un diagnóstico. Esta posíbel lectura de 'Sectores de fogo' podería ser o contido que un paciente lle conta a un psiquiatra nunha entrevista terapéutica. Desde logo, como ti ben dis, a loucura está moi presente e con ela a psiquiatría e os psicofármacos. A miña intención como autor era reflexionar sobre os campos de internamento psiquiátricos, tanto físicos como corporais. Quixen subliñar o atraso que leva a atención psiquiátrica e o sufrimento dos doentes, que se traduce en dominio e desesperación.

“A miña intención como autor era reflexionar sobre os campos de internamento psiquiátricos, tanto físicos como corporais. Quixen subliñar o atraso que leva a atención psiquiátrica e o sufrimento dos doentes, que se traduce en dominio e desesperación”

En relación con iso, o corpo xa estaba moi presente en ‘Occidencia’, de distintas maneiras, e tamén o está en ‘Sectores de Fogo’, ás veces coma unha especie de cárcere. Como cambia a idea do corpo entre ‘Occidencia’ e ‘Sectores de Fogo’? (Entre outras cousas, en ‘Sectores de Fogo’ hai un corpo trans, e aquí volve a idea de estrema, de procura, de liminaridade...)

En ambos libros o corpo está sometido a transformacións constantes, que son moi do meu agrado. Hai corpos mortos, por suposto. Corpos gozosos. E corpos-cárcere, suicidas tamén. Case hai unha aversión ao corpo moitas veces en 'Sectores de fogo'. A diferenza é que a tal asasina está no corpo dun home e leva a cabo o proceso de transexualidade porque A Merla (que é ela) é unha xinea matriarcal.

Un dos personaxes (voulles chamar así) de ‘Sectores de Fogo’ (que penso que é unha das caras que adopta a mesma voz narradora) é un asasino que se move cunha identidade falsa, tras perderse todos os seus documentos. Resucita, pois, sendo outro. Na súa fuxida, hai un encontro: Iris. Que podería representar os afectos, as persoas que nos sosteñen. Que representan Iris e o asasino? (O asasino parece dominado por unha forza que non controla ás veces e outras si. Por algo que o atrae e o repele á vez).

Iris, o asasino, a Merla son a mesma persoa e si, o amor é o catalizador de todo 'Sectores de fogo'. No penúltimo texto chégase mesmo a dicir que só hai un corpo que se multiplica e se anula a través de divisións. O Asasino/Iris está ligado coa continuidade do clan e coa loita pola utopía.

A revolta ten que ser realizada por mercenarios. Por asasinos profesionais. A xente do común ten moito que perder na loita contra o estado opresor”. Aquí si que vou atreverme a ver un pensamento do autor, e non só da voz narradora. Estás de acordo con estas frases? Por que? (Ao mesmo tempo, o estado opresor tamén pode ser encarnado polo sistema psiquiátrico. E aquí xa me aparece Foucault e non sei cantos mortos máis).

Como autor fixéronme moita graza cando se me ocorreron. Penso que, como temos moito que perder, non facemos nada. E o Estado sábeo e explótao. Estaría máis de acordo con outra frase dese texto que di que ten que haber xente que faga a revolución por quen lle paga. No sistema psiquiátrico xa non hai opresión, só prescrición.

“Penso que, como temos moito que perder, non facemos nada. E o Estado sábeo e explótao”

A eliminación selectiva de quen especula coas nosas vidas correspóndelle a sicarios especializados”, dise en ‘Sectores de Fogo’, un pouco máis adiante. Antes, citárase o Fondo Monetario Internacional como axente xerador de violencia. É como se o libro chamase por unha xustiza que fose quen de acabar coa violencia contras as distintas formas de subalternidade. Ao mesmo tempo que proclama que a utopía é alucinación, delirio. Nese sentido, é como se todo o libro fose iso: viaxe, fuxida, cara á utopía, que se acaba dando unha e outra vez cabezadas no cristal, porque só somos avatares aos que mellor lles sería transformarse en vacas. Se tiveses que resumir en poucas palabras o que é ‘Sectores de Fogo’, podería achegarse a isto?

Podería achegarse perfectamente ao que afirmas. Outra das lecturas de 'Sectores de fogo' podería ser o delirio de xustiza universal de alguén que está tolo. Un delirio de grandeza e de utopía.

“Outra das lecturas de 'Sectores de fogo' podería ser o delirio de xustiza universal de alguén que está tolo. Un delirio de grandeza e de utopía”

A nosa única resistencia é procurar e compartirmos a máxima felicidade posible”, di ‘Sectores de Fogo’. E aquí parecen volver os afectos. Como nas últimas páxinas, que apelan a un vós que poderían ser as amigas que nos coidan. Como as amigas que fixeron posible a publicación de ‘Sectores de Fogo’ por crowdfunding. Queiras ou non, esa é a sensación final que pode deixar o libro: unha viaxe compartida, chea de momentos intensos e vivos. É un pouco o que queres?

Ese xeito de resistencia é a derrota da utopía, pero é o único que nos queda. Son pesimista cos movementos sociais. Todo está atado e ben atado. Só procuro amor sostíbel e de proximidade. Escribir un libro intenso e vivo foi o que pretendín. Como dixen antes, os afectos e o amor son o seu catalizador.

“Son pesimista cos movementos sociais. Todo está atado e ben atado. Só procuro amor sostíbel e de proximidade. Escribir un libro intenso e vivo foi o que pretendín”

Participaches en varias exposicións colectivas, parte delas con artistas plásticos. A túa web está chea de fotografías coas que parecen dialogar os textos. Que relevancia teñen as fotografías en ‘Cristal líquido’?

Son o complemento íntimo do texto. O texto ten sentido sen elas, pero están coidadosamente escollidas para que funcionen ao unísono. Divírteme moito o contacto coas artes plásticas.

Obras de Xoán C. Rodríguez © Xoán C. Rodríguez

Cristal líquido’, publicado entre 2016 e 2018, podería publicarse en papel, segundo di a túa web. Que é ‘Cristal líquido’, en relación con ‘Sectores de Fogo’?

'Cristal líquido' está maquetado e practicamente preparado para ir á imprenta, só falta financiamento, que non sabemos se algún día chegará. En relación a 'Sectores de fogo', representa a captura e condena de Iris por parte do Estado opresor. A trama parte de que por casualidade atopei un corazón debuxado, coa palabra Iris no seu interior, nun castiñeiro que serviu de poste da luz nun lugar que non vou revelar. Iso deulle pulo a outra historia de amor pensada para a rede polas súas características formais.

“En relación a 'Sectores de fogo', ‘Cristal líquido’ representa a captura e condena de Iris por parte do Estado opresor”

Xa os dous libros anteriores tiñan un toque, ás veces, absurdo, non sei se dicir surreal, que me facía pensar en certa literatura experimental, ás veces nas vangardas… Penso que en ‘Cristal líquido’ iso está máis presente… Que pensas ti?

Concordo coa túa apreciación. 'Cristal líquido' pola brevidade dos seus textos e pola necesidade de atraer aos lectores, requeríao. Era necesario un plus para intentar destacar no maremagnum da rede. Paseino moi ben escribíndoo e creo que ficaron textos moi puídos.

E tampouco podo evitar pensar en Ronseltz cando digo o anterior. Que queda de Ronseltz na túa escrita? Como ves desde agora o seu papel, o seu lugar, na literatura galega das últimas décadas?

Non son quen de valorar o impacto de Ronseltz se é que tivo algún. En todo caso, correspóndelle á crítica facelo. Na miña escrita penso que de Ronseltz fica unha certa visión da literatura e o gusto polo humor.

“Na miña escrita penso que de Ronseltz fica unha certa visión da literatura e o gusto polo humor”


Algo máis que queiras comentar?

Gustaríame comentar o proceso de publicación de 'Sectores de fogo'. A insistencia para que se publicase de Xoán Torres, os amigos e o alento que aportou Claudio Pato para conseguir a "xunta de accionistas". O Traballo finísimo de Alejandro Caporale na maquetación e ilustración. E toda a xente accionista ou non que puxo o seu amor neste libro. Quero que quede constancia aquí e agradecerche tamén a ti esta entrevista e a túa certeira lectura.

Grazas ás socias e socios editamos un xornal plural

As socias e socios de Praza.gal son esenciais para editarmos cada día un xornal plural. Dende moi pouco a túa achega económica pode axudarnos a soster e ampliar a nosa redacción e, así, a contarmos máis, mellor e sen cancelas.