Que hai moita manipulación é algo que xa sabemos. Mais que che digan á cara que o manipulado es ti non é tan habitual. Iso fai, aínda que non guste, 'Presidente', a nova obra de Teatro do Morcego, con dirección e texto de José Prieto. A montaxe, estreada en Narón, vén de pasar polo Galicia Escena Pro. Federico Pérez, Iolanda Muíños, César Goldi e Mercedes Castro interpretan uns personaxes que non deixan de xogar co espectador. Á realidade e á ficción. Ao punto medio entre a risa e a labazada do drama realista. Malia que se manteña certa distancia. Por se acaso salpica onde pode doer. Ou se cadra porque tamén xoga á estereotipia. Á caricatura. Que se cadra non o é tanto. Depende de onde se mire. 

A idea da obra é… que somos moi manipulables. Máis do que pensamos.

Si, pero iso xa o sabe todo o mundo, polo que vamos achegar nada novo. Non fai falta que o digamos nós. A partir desa idea, do que se trata é, precisamente, de xogar co público a ese xogo, á manipulación. Que non saiba moi ben que é realidade e que non…

Non é unha comedia para rir… Ademais, non nos gusta que nos digan que somos tan manipulables. Pensamos que manipulan aos demais.

Neste caso, o encargo que tiña era facer unha comedia. Pero tira máis á farsa. O ton que busca non é a risa. Celso fala de “verismo”. En realidade, non xoga nin ao naturalismo nin ao verismo. É algo intermedio entre a comedia e o drama realista. A xente non acaba de rir nin de deixarse levar por outro tipo de emocións contrarias… Mais xa che digo que non pretendo dicir nada novo no discurso. É algo que xa se dixo moitas veces.

“En realidade, a obra non xoga nin ao naturalismo nin ao verismo. É algo intermedio entre a comedia e o drama realista”

De feito, o público mantén un pouco a distancia á espera de entender o que está a pasar. E aínda cando se entende…

Se se mantén iso, ese certo ton frío, é que conseguín o que quería. A idea é iso, que non acabe de romper. Haberá xente que agarda unha comedia, -ademais son actores coñecidos-, pero o efecto que produce é máis ben unha certa contención. Non busca a resposta inmediata da risa. Pero xorden silencios que son necesarios. Tampouco vou dicir que tente provocar a reflexión porque… eu non son ninguén para facer reflexionar á xente. O que me interesaba era contar a historia do Presidente. O resto é o ambiente no que se move. Como se lle vai das mans a el mesmo a manipulación…

“Tampouco vou dicir que tente provocar a reflexión porque… eu non son ninguén para facer reflexionar á xente” 

O personaxe do Presidente parece que ten inspiracións actuais: Mariano Rajoy, Manuel Fraga…

A idea partiu duns vídeos de Rajoy nos que timbraba nas casas e abríalle a xente a porta… Pero non duraron nada, así que os seus colaboradores deberon decatarse de que non estaban a funcionar. A idea de partida é a dun político populista. Aínda que esa palabra pode significar moitas cousas. É un político que fai calquera cousa por manterse no poder, que ten certa capacidade para conectar coa xente e tamén un certo punto de loucura que o leva a pensar que pode traspasar aínda máis os límites. Séntese capaz de manipular a xente directamente, cara a cara. Digamos que manipula por enriba das súas posibilidades. Pero despois Celso foi creando o personaxe coas referencias que el quixo. E é verdade que nos decatamos, no proceso, de que había parecidos. Ten certos toques de Fraga, de Rajoy queda máis lonxe. Podería ser Baltar…

“O Presidente ten certos toques de Fraga, de Rajoy queda máis lonxe, podería ser Baltar…“

De todas maneiras, o que mostras é a política como espectáculo publicitario e mediático. Os políticos case como monicreques. Que á súa vez tamén manipulan.

Como che dicía, é o ambiente, o contexto, o que me interesa. Aínda que o que fago é mostrar o que está aí, o que é evidente: o marketing superou calquera debate de ideas. Todo o que queda son slogans. O marketing superou a política. Non sei se sempre foi así. Se cadra é que agora hai máis medios para a difusión e isto faise máis evidente. A política quedou reducida a, sobre todo, amarrar a poder. Tamén hai xente que se mete nos partidos porque quere cambiar as cousas, pero son os menos. As maquinarias que conservan o poder non se basean nas ideas, senón no marketing. Os programas de partido fanos as empresas de comunicación.

Ver a Federico Pérez facer de fascista non ten prezo… Pero, en xeneral, tanto os personaxes que representan a dereita como a esquerda están caricaturizados. Non é só porque os actores estean interpretando a actores.

Si, o de Federico, como o dos demais, é como un personaxe dentro dun personaxe. Pero ademais é verdade que os personaxes están levados aos extremos. Aínda que, se cadra, tampouco tanto. Creo que foi Iolanda Muíños quen levou aos ensaios un vídeo dunha señora falanxista. Pois comparados con ela aínda quedamos curtos. Si que é verdade que tiro do lugar común, pero se cadra non é só caricatura. É que hai xente así. Tamén o retrato que facemos da esquerda, do personaxe de Iolanda, está caricaturizado. Pero eu creo que o que di é recoñecible: a teoría da conspiración...

O que me interesaba era situar o Presidente nun campo de xogo claro no que el ten que desenvolverse. E o campo é o do marketing. O das catro ideas que escoitamos e repetimos. Porque parece que non hai matices. Ou es facha ou es bolivariano. Non hai debate de ideas, entón acabamos converténdonos todos en estereotipos. Tes que ser do Madrid ou do Barça, de dereitas ou de esquerdas… Hai pouco estiven vendo La Clave, o programa de debate dos 80. Pois custábame seguilo polo nivel que tiña. Agora non hai nada diso. Só un espectáculo para manter a audiencia.

“É verdade que tiro do lugar común, pero se cadra non é só caricatura. É que hai xente así”

O personaxe de Goldi é, en realidade, o que move toda a historia. E ten ese punto interpretativo tan reflexo do actor… O de Mercedes Castro é como contrapunto del, nalgunhas cousas. Iolanda e Federico interpretan varios personaxes, ademais. Non é nada fácil.

O personaxe de Goldi representa o marketing. El é quen marca as pautas a seguir. O Presidente ás veces tenta írselle das mans, pero el recondúceo. A figura que representa paréceme moi interesante. O asesor, que é quen escribe os discursos, quen planifica todo… Eles teñen o poder, realmente. O contrapunto é o personaxe de Mercedes, que é unha muller do partido que se fía a medias dos métodos do asesor, pero que acepta o que lle parece que vai dar votos. 

En realidade a política e o tipo de “democracia” na que o suposto pobo soberano só é levado dun lado para outro xa era tema doutros textos teus como ‘Oh! Que facer cando non sei quen son’, ‘Cometa, cometa’ ou, de xeito máis indirecto, ‘Curtis e Teixeiro’, por exemplo.

Non o pensara pero é verdade, si. Ao ir evolucionando, ou involucionando, non sei, hai cousas que permanecen no que escribes. Na política hai esa fronteira entre a xente que se implica para tentar organizar a xente e que todos vivamos mellor, e xente que comeza a esquecer iso e a pensar que a prioridade é “a ver se non perdemos” porque, claro, se perdemos “a ver que fago da miña vida”. E na dereita iso é moi común, sobre todo cando o de dedicarse á política xa vén de familia. Levan o poder nos xenes. Para eles é un xeito de estar colocados na sociedade no lugar que pensan que lles corresponde.

E a min gustaríame estar na cabeza dos que deciden e ver canto tempo pensan realmente nos problemas importantes que non se resolven. Claro que hai xente que entra na política coa ilusión de mudar as cousas, pero acaban marchando ou pasando para o outro lado da fronteira. E nós quedamos no medio. Nunca tiven moita fe nisto, non. Por iso pode notarse certa actitude escéptica nos textos. Aínda que eu o que tento é simplemente contar a historia que me toca cada vez. E ao escribir xorde o que pensas e o que nin sabías que pensabas.

“Claro que hai xente que entra na política coa ilusión de mudar as cousas, pero acaban marchando ou pasando para o outro lado da fronteira”

Algo que teñen en común os teus textos é o humor. Por que?

É que non hai nada demasiado serio, demasiado importante, como para que non poida tratarse desde o humor. Creo que pode ser a mellor maneira de ver o mundo. Cando comezo a traballar, sexa por encargo ou a partir dunha idea miña, acabo normalmente no humor. É que ademais penso que xa está todo dito, que é moi difícil achegar algo novo. E penso que desde o humor se cadra si podo achegar algo. Talvez porque a min paréceme que as cousas son, no fondo, bastante simples. En vez de desmiuzalas por dentro, prefiro levalas para fóra. E así podo mostrar o ridículas que son as cousas. O ridículos que somos. Non hai nada que non sexa digno de ridiculizar. Faime graza o debate sobre os límites do humor. Creo que só o receptor pode poñer límites. E tratar as cousas con humor non significa que non teñas empatía. É máis ben situarse noutro plano da realidade.

En ‘Life is a paripé’ hai unha estrutura de sketchs. En ‘Presidente’ non é exactamente así, pero si está composta de fragmentos. E non estou a dicir que fas posdrama nin nada semellante. Pero é habitual que contes así as historias.

É verdade que teño tendencia a escribir por bloques. Non sei por que. Pode que sexa a influencia da televisión, do cinema. Primeiro estruturo os bloques para ordenar e despois xa me ocupo dos detalles. As primeiras obras que escribín xa eran así. Gústame moito facer cancións, e de feito teño un grupo de música. Pois as cancións son microhistorias. Como escribo letras desde pequeno… pois igual tamén por iso.

“Gústame moito facer cancións e de feito teño un grupo de música”

Comezaches na Escola de Teatro de Narón… Canta culpa ten de que acabaras dedicándote ao teatro?

Pois foi claramente por iso, porque había unha Escola de Teatro. Estabamos Mos, Xabier Deive e eu, nun punto das nosas vidas no que non sabiamos moi ben que facer. Decidimos apuntarnos a clase de guitarra pero non había prazas. Só quedaban en debuxo e teatro e escollemos teatro. Non tiñamos vocación, que souberamos. E acabamos dedicándonos a isto. Montamos unha compañía, coñecemos a outra xente, coma Iolanda... Está claro que nos dedicamos a isto porque había unha Escola de Teatro. E estou moi orgulloso de que en Narón haxa unha escola así, unha programación teatral estable… Cando comezaron coa programación case non había público. O fácil sería abandonar. Pero apostaron e todos vimos como foi medrando o público e o interese. Ademais de todos os profesionais que se formaron aquí.

En ‘Bye, bye, honey’ o personaxe de Iolanda aprende a ser quen quere ser. O de Josito Porto en ‘As mil vidas de Matías Houseman’ ten algunha conexión con ela. Son “perdedores” que fan o que poden por ser o que queren.

É un tema que me interesa. É a esencia de vivir. Como ser quen queremos ser. Só que o personaxe de Iolanda sitúase na vida real. Enfróntase á realidade, nun contexto moi duro. Matías vive o que quere ser na súa imaxinación. O personaxe de ‘Bye, bye, honey’ é un dos meus favoritos. Vive nun mundo de homes, sometida a moita presión…

“É a esencia de vivir. Como ser quen queremos ser”

É verdade que houbo programadores que rexeitaron ‘Bye, bye, honey’ por ser unha historia das marxes, nun contexto de drogas, prostitución? Parece esaxerado, a estas alturas.

Esa obra tivo moi pouca distribución e iso creounos unha frustración grande, é verdade. Nunca sabes por que te rexeitan. Pero despois chega aos teus ouvidos que tal programador non a quixo porque os personaxes din tacos, saen putas, dous personaxes falan de poñer unha bomba… Hai programadores que pensan en termos de “o meu público”, e se cadra o que pasa é que son eles o problema. ‘Bye, bye, honey’ fala dun ambiente que non está moi tocado. Os dramaturgos falan do que coñecen. E a xente que se dedica ao teatro adoitar ter outra orixe. Eu nun fun á Universidade. Son dun barrio de Narón. E sei como eran os barrios de Narón e de Ferrol nos 80. Sentinme moi ben falando diso. A obra conectou co público que puido vela, pero non funcionou ben en distribución.

Se falamos de textos teus premiados, temos que recordar ‘Fobias’ e ‘Monólogo do imbécil’. Tamén ‘Amor en 3D’, parodia das películas románticas, pode ter algo que ver con ‘Fobias’.

‘Fobias’ foi un encargo de Lagarta, Lagarta. Tiña que ser para catro actores e un morto. É unha comedia con intriga sobre quen matara o morto. Foi unha boa “encerrona”, un traballo bonito. Pero eu o dos premios… tampouco sei. ‘Fobias’ era un texto máis de entretemento. ‘Bye, bye, honey’ deixoume moito máis baleiro, polo que tiven que dar no aspecto creativo. Por fin fixera algo do que estaba ben orgulloso… pero nada. ‘Monólogo do imbécil’ si que é outro texto especial para min. Fíxeno para Santi Prego como actor. Agora vou retomalo, con outro actor. É sobre alguén que non sabe relacionarse co medio no que vive. Xa desde que é espermatozoide. Acaba facéndose pallaso… ‘Amor en 3D’ é un xogo de películas de amor que, si, fai parodia.

“Bye, bye, honey’ deixoume moito máis baleiro, polo que tiven que dar no aspecto creativo. Por fin fixera algo do que estaba ben orgulloso… pero nada”

Tes sorte. A moitos dramaturgos galegos non lles leva ninguén as obras a escena. Será tamén porque as montas ti, ao ser director e dramaturgo.

Teño 60 e pico obras escrita. Cada ano hai catro, cinco ou seis espectáculos meus por aí. Teño moitas encargas, os meus textos son representados… estou contento. Pero hai algo que falla. Non sei, debería ser un dramaturgo de éxito, ou algo. (Ri). Artisticamente si que estou moi contento. Escribimos para confrontar as obras co público.

Algunha outra obra que consideres especial?

‘Bonecas’. Foi en encargo de dúas actrices catalás. Ten humor, pero é unha historia dura de maltrato. ‘Bonecas’ e ‘Bye, bye, honey’ podía telas escrito nunha semana, se me deixase levar, porque as tiña todo o día na cabeza. E iso que escribir teatro, normalmente, é aburrido. O mellor é cando estás imaxinando a historia. E cando a ves rematada. E ‘Bonecas’ e ‘Bye, bye, honey’ fluían moi ben. A verdade é que podería vivir sen escribir teatro. Pero sen escribir non. Outra cousa que teñen en común os meus textos, se cadra, é que non pretendo falar de min, da miña vida. Claro que se as fago eu a miña personalidade vai estar nelas.

“A verdade é que podería vivir sen escribir teatro. Pero sen escribir non”

Por meterme un pouco contigo… Hai desequilibrio entre as obras. Tes cousas moi interesantes… e outras que non o parecen. Os críticos din que tes textos moi bos e moi malos.

Claro. É que teño máis de 60 obras. Delas, estou moi orgulloso de catro ou cinco. Hai 10 ou 20 que non están mal. E outras 10 ou 20 que as vexo agora e penso, pero que fixen aquí? Teño sona de autor comercial e superficial. Dígoo eu, xa que non o dis ti. (Ri). E estou de acordo. O teatro é o meu medio de vida. Pídenme comedias que fagan rir e eu fágoas. E cobro. E estou orgulloso. E non sempre teño algo profundo que dicir. Ademais, como che dixen, eu creo que as cousas son bastante simples. Non vexo tan complicado o ser humano e a vida. Gran parte da miña obra a min tampouco me gusta. Ademais, non hai dramaturgo que non teña ese desequilibrio que dis. E sobre todo cando, coma min, escribes catro ou cinco textos cada ano. É cerebralmente imposible desfondar en todos.

“Gran parte da miña obra a min tampouco me gusta. É cerebralmente imposible desfondar en todos os textos que escribes”

E vaise aprendendo o oficio co tempo? Se cadra gústanche menos os textos máis vellos.

Co tempo aprendes e desaprendes. O oficio axuda a resolver cousas, pero tamén te acomoda. Cando comecei era máis creativo. Despois caín na rutina, decateime de que tiña que reciclarme… Cada certo tempo sinto esa necesidade de resetear, para non repetir esquemas. Ademais, moitas veces os encargos tes que facelos rápido, sen tempo para investigar. Non foi así con Matías Houseman. Josito díxome que escribise como eu quixese… Cando non tes oficio non sabes facer as cousas e buscas como facelas. E non tes límites. Despois poste límites. E tes que rompelos. E eu sinto cada cinco ou seis anos esa necesidade de romper as barreiras.