Boyanka Kostova sacaron hai uns poucos días un tema con DKTC, O.G., que está arrasando en internet. E non é a primeira vez que o conseguen. Fixérono con Muinheira de interior e con outras cancións nas que fan trap a partir das experiencias duns rapaces coma eles. Criados en Santiago e con conexión co rural. Desacomplexados. Retranqueiros. Divertidos. Representantes de certas actitudes -cara a identidade galega, as institucións, o mercado, o feminismo, etc- da súa xeración que son, polo menos, diferentes, sen entrar en se peores ou mellores. Con confianza no seu propio traballo e cunha lexión de seguidores que son xente nova coma eles. Falamos con Cibrán e Chicho aproveitando que estiveron tocando na Quintana nas festas da súa cidade.

Había moita xente no concerto da Quintana. Como foi para vós?

Cibrán: Pois foi marabilloso. Nós somos de Santiago e levamos toda a vida, desde pequenos, indo a concertos á Quintana. De pequeno imaxinábaste alí tocando… Fíxonos moita ilusión. Chicho xa estivera na Quintana con Ortiga pero para min foi o primeiro concerto enteiro. E ademais creo que saíu moi ben. Así que estamos contentísimos.

E que pensades cando escoitades que a xente nova non escoita música en galego? A Quintana estaba chea de xente nova. 

Cibrán: Pois eu nunca escoitei iso, a verdade. Nós o que pensamos é que a música é música e que se trata de tentar facer boa música. Se hai dous tipos que fan boa música é probable que a xente vaia escoitala. E se ademais es de aquí e está en galego, pois é un plus.

Quizais dependa do tipo de música. Pero si é certo que non se escoita rock, por exemplo, como nos anos 90. Os gustos da xente nova mudaron. Como o fixeron sempre. 

Cibrán: Eu o que vexo é que si hai un movemento de xente, que nos inclúe a nós, que está facendo cousas novas. E que iso se engade ao que xa había, como o rock, por exemplo, que citas. Penso que se vai deixando atrás do autoodio.

De autoodio, precisamente, fala o tema O.G., que fixestes con Dios Ke Te Crew, que está a ter un éxito moi grande. En que notas que se avanzou niso?

Cibrán: Pois penso que se miras a todos os ámbitos culturais, desde a música ao cine ou as series, algo está cambiando. Agora hai, por exemplo, series en galego en Netflix. Penso que hai interese polo que está facendo desde Galicia.

“Pois penso que se miras a todos os ámbitos culturais, desde a música ao cine ou as series, algo está cambiando. Agora hai, por exemplo, series en galego en Netflix”

Como estades vós de concertos para o verán? Estaredes, por exemplo, no Sons da Canteira. 

Cibrán: Penso que o ben que podemos estar dentro da situación na que estamos. Tal como está a cousa, aínda non hai queixa. Estamos no Sons da Canteira, no Revenidas… E temos algunha cousa máis por aí. Acabamos de estar en Madrid…

Dicías antes que de pequenos imaxinabades tocar na Quintana. Que tocabades?

Cibrán: Os dous empezamos moi novos, si. Eu con sete anos: sempre me foi a marcha… A Quintana entón parecíanos un escenario xigantesco… Os dous tivemos ademais outros grupos. E para alguén de Santiago é moito que che digan que vas tocar na Quintana.

Nas vosas letras hai humor, retranca. Non se sabe se rides dos estereotipos sobre o rural, dos clixés sobre o trap, de vós mesmos… Que papel xoga o humor no que facedes? Sempre dicides que non queredes dar un mitin… 

Cibrán: A verdade é que moitas veces facemos cancións con algo que nos fai graza. Rimos moito e acabamos facendo unha canción con iso. E no que facemos non é que haxa unha reivindicación en si porque iso non é o noso obxectivo. Non nos gusta dar discursos. Se alguén quere ir a un mitin pode ir a un dun partido político. Nós facemos música para pasalo ben, divertirnos e botar unhas risas.

“A verdade é que esa do costumismo foi unha etiqueta que nos puxemos nós a nós mesmos”

E que é iso do “costumismo” das vosas letras? Digo porque se se fala dunha churrasquería do centro de Santiago non diríamos “costumismo”, pero se é no rural si. Unha cousa é falar da cultura rural con naturalidade e outra folclorizala… 

Cibrán: A verdade é que esa foi unha etiqueta que nos puxemos nós a nós mesmos. Xa sabes como é: hai que desmarcarse dor resto e para iso serven as etiquetas. Hoxe se cadra xa esa etiqueta sobra un pouco porque, se se escoita a nosa música, hai iso e outras cousas. E é certo que non falariamos de costumismo se é unha churrasquería do centro… Pero esas cousas quedan e vanse repetindo.

Supoño que cando empezastes nin pensabades que o iades petar tanto. 

Cibrán: Hai cinco anos que empezamos. Nun principio non pensabamos que o iamos petar nin nada, simplemente pensabamos en pasalo ben, en divertirnos. Ademais xa faciamos música desde hai dez anos. Os outros grupos polos que pasamos fóronse desfacendo e empezamos a facer cousas nós. Ao final a cousa empezouse a poñer seria e fomos profesionalizándonos.

Xa que falas diso, nalgunha entrevista diciades que vos gustaría que vos chamasen non só do circuíto Galicia-Cataluña-País Vasco, pois a música en galego pode escoitarse en Madrid ou en calquera parte do mundo. Iso foi cambiando, non si?

Cibrán: Si. Chamáronnos para Madrid, Sevilla, Salamanca… Volvo ao de antes: a música é música e se está feita con cariño e ben traballada a xente vaina apreciar. Se vén calquera outro grupo que cante en inglés e é bo, á xente non lle vai importar se non entende. Pois nós tamén facemos música no noso idioma. Non hai máis.

Pasastes do rap ao trap. Pesou algo nesa decisión o feito de que houbese pouco trap en galego?

Cibrán: Non, realmente non foi por iso. Foi un momento en que o trap estaba empezando a desenvolverse en España, porque en Estados Unidos xa levaba tempo. Nós empezamos a escoitar trap, despois decidimos probar e, ao ver que si nos saía, seguimos.

“Nós empezamos a escoitar trap, despois decidimos probar e, ao ver que si nos saía, seguimos” 

Pois chámanvos pioneiros do trap en Galicia. Algunha xente máis había por aí. 

Cibrán: Esa foi outra das etiquetas que nós buscamos. Se falamos de pioneiros, dos primeiros que fan algo, é máis fácil recordalo. Si que había máis xente pero nós fomos espabilados para coller a etiqueta. Cada filón hai que aproveitalo.

Mesturar a música máis moderna nese momento coa tradición propia é algo que se fai e teñen feito outras xeracións. Ás veces, para explicar o que sodes, fálase do que foron Os Resentidos. Xurxo Souto sempre explica que os Diplomáticos querían facer música de Berlín aproveitando o que había aquí, do canto de taberna ás orquestras, e lembra a Los Tamara… Sodes conscientes de formar parte dun movemento nese sentido?

Cibrán: Nós en realidade, como che dicía, non lle damos tantas voltas ás cousas. Non é algo tan estudado, tan premeditado. Pero si que nos damos conta de que a nosa é unha fórmula que xa se experimentou máis veces, só que nós dámoslle outra forma. Para nós foi, simplemente, o que xurdiu. Probamos co trap, eu sempre toquei a gaita… E ao final sempre acaba saíndo o que es, o que escoitaches e o que fuches aprendendo. Polo que era inevitable que se fusionasen trap a gaita.

“Si que nos damos conta de que a nosa é unha fórmula que xa se experimentou máis veces, só que nós dámoslle outra forma”

Para dar cancións como Muinheira do interior, un dos vosos éxitos. Que tedes que ver con Ana Kiro?

Cibrán: Pois que parte da letra é de Ana Kiro…

Por que chamastes a un dos vosos discos Nova Canción Galega? Porque volvendo ao que falabamos antes, a Nova Canción Galega foi un movemento de renovación da música galega nos anos 70… 

Cibrán: Tiñamos un traballo anterior que se chamaba Vella Canción Galega e quixemos que houbese continuidade nos títulos. Son títulos relacionados co que facemos: Galicia, a nosa relación co tradicional…

Por certo, outro dos tópicos que se escoitan sobre vós. Que é o twerking rural? Móvese a cadeira distinto que na cidade? E vós, por certo, sabedes bailalo?

Cibrán: Iso do twerking rural non foi unha etiqueta que creamos nós. Creo que foi algo que alguén puxo nun titular. E a xente repíteo. E supoño que si, que o twerking se baila igual no rural. Nós tentámolo: o importante é a actitude.

Ti segues traballando noutra cousa. Estades profesionalizados pero, aínda non dá para vivir?

Cibrán: O momento está complicado pero aí seguimos. Loitamos por iso.

(Continúa a conversa horas despois con Chicho). Como vos repartides o traballo? Compoñedes entre os dous?

Chicho: Cibrán desfruta moito facendo letras e eu controlo máis de música así que complementámonos ben. Sempre chegamos a algunha idea en común, eu interveño nas letras dando a miña opinión externa… Vamos así facendo entre os dous.

No momento en que pasades do rap ao trap, que estabades escoitando?

Chicho: Sempre escoitamos moito rap e hip-hop. Era unha época na que as principais bandas de rap de España estaban levando músicos aos concertos… Ademais despois, cada un de nós ten os seus gustos ademais do rap e o hip hop. Eu sempre fun bastante rockeiro, de punk, de heavy, de música latina…

Pero as vosas letras afástanse dos estereotipos do trap, por exemplo a través da presenza do rural. Queriades fuxir deses tópicos do trap desa maneira? Varias das vosas letras falan, simplemente, de comer e de beber. Por exemplo. 

Chicho: Máis ben é que, ao final, nós falamos do que somos, da nosa cultura. E somos, máis que nada, dous rapaces de Santiago. E temos iso moi presente cando facemos música. Comemos e bebemos, vamos de tapas… É parte da nosa vida.

Tamén tedes cancións de amor e de sexo, que ese si é un dos estereotipos do trap. Paxara non pode ser máis explícita: é a linguaxe da rúa do trap, do reggeaton, do rap… Outras saíronvos máis románticas…

Chicho: É que levamos moito tempo facendo música xuntos e o que pasa é que un día sáeche unha cousa e outro día outra. Hai días en que che apetece facer unha letra máis explícita e outros días estás máis sensible. E outros estás de broma extrema. O normal. Por iso coa mesma temática poden saírche temas moi distintos. Depende do estado de ánimo que teñas.

“Hai días en que che apetece facer unha letra máis explícita e outros días estás máis sensible. E outros estás de broma extrema”

Tamén falades de política, pero niso sodes menos explícitos. Outro dos vosos éxitos, Abel the Knight, fala con moito humor de Abel Caballero. Sen dicir ningunha burrada, fai un retrato do que é. 

Chicho: Nós temos claro que non temos un grupo para facer política. Nin nos interesa nin nos gusta. O que nós queremos é pasalo ben e estar co público, pero dentro do ton cómico que temos, as letras din cousas. Abel é un personaxe da nosa sociedade e pareceunos interesante expoñer iso. Sempre dicimos que é unha canción obxectiva. Non dicimos nada que non sexa verdade. Non é necesario.

Seguindo cos temas sociais, Profesional, de Nova Canción Galega, fala de tentar facer un traballo profesional e bater con xente que non quere pagar. E Sito, de Vella Canción Galega, fala de andar sen un peso. 

“Hai xente que se aproveita da ilusión das persoas que están comezando para tratalas mal”

Chicho: Profesional escribímola hai moito tempo. Está no disco Nova Canción Galega, do 2019, pero xa a tiñamos gravada a primeiros do 2018. É dunha etapa distinta nosa. Agora temos un selo, estamos profesionalizados. Daquela buscábaste a vida e vías que xente que en principio che podía axudar, para mover concertos, para pagarche… non se acordaba de ti. Non nos pasaba só a nós, claro. Hai xente que se aproveita da ilusión das persoas que están comezando para tratalas mal. Sito fala de que pode pasarlle a calquera xoven galego. Non tes cartos, tes que sacar adiante os teus proxectos sen ningún tipo de axuda… Pero non dicimos nada diso nun ton de queixa.

Tamén falades de fútbol: Diego Tristán, Ronaldinho… E falades do que é ser ou crerse estrela.

Chicho: Diego Tristán xurdiu como unha homenaxe a un tipo que nos parece un personaxe que a merece. Ronaldinho naceu cunha actitude distinta. En realidade non falamos del, senón de outras cousas, si.

No es ti debe ser a vosa canción máis existencial. Loita polo que queres pero tampouco agardes que vas ser o centro do universo. Ten relación co de ir de estrela...

Chicho: O que di é que, ao final, cada un ten que tirar do seu, polo que non podes esperar a que veña a xente axudarche. Cada un ten que xestionar o seu. E non este rollo de estar esperando pola axuda das institucións. As institucións non axudaron a ninguén nunca. Así que mellor que chorar é tirar para adiante tentando facer as cousas ben. E aquí volve o de non reivindicar, pero si tentar ser donos da nosa vida sen agardar a que veña ninguén salvarnos.

“As institucións non axudaron a ninguén nunca. Así que mellor que chorar é tirar para adiante tentando facer as cousas ben”

Decátaste de que, con respecto a unha cultura como a galega, hai aí un cambio quizais xeracional? Moita xente podería contestarche que hai cultura -e máis en galego- que non move masas e por iso precisa axudas. 

Chicho: A ver, a min dinme que si, que movo moita xente. Pero é que levo cinco anos traballando os 365 días e iso acabou dando resultados. Eu toquei moitas veces para cero persoas. Porque empezas facendo as cousas para ti, porque o pasas ben, porque che gusta. E na miña xeración quizais si temos unha mentalidade positiva respecto a isto. Non serve moito pensar: estou aquí en Galicia, ninguén me vai axudar, non vou poder… Fai as cousas ben, para pasalo ben, e entón é moi probable que a xente se una e que a cousa acabe medrando.

De drogas, outro dos temas do trap, tamén falades. Pero neste caso tamén de xeito máis indirecto. 

Chicho: Tentamos manter o equilibrio entre contar o que pasa e que poidan escoitalo os nosos pais e nais… Nós somos novos, saímos de festa e ás veces pasa. Tampouco escondemos a realidade. Pero non somos uns cafres nin levamos iso como bandeira.

Pois entón trap rural, ou máis ben galego, debe ser iso. Falar da realidade duns rapaces galegos. 

Chicho: Dicían os de Siniestro Total que non podían falar de saír en Berlín se saían en Porriño. As historias do trap das xoias, as festas de luxo e os cochazos non teñen nada que ver con nós. Nós somos dous rapaces de Santiago que fan o que poden por pagar o aluguer. Eu teño unha avoa da aldea e ía á feira do gando con ela. E non é só que todos eses tópicos non teñan nada que ver coa nosa vida.

“As historias do trap das xoias, as festas de luxo e os cochazos non teñen nada que ver con nós”

É que a min paréceme unha merda, unha superlativización do capitalismo máis escuro. Unha forma de dicirlle a unha xuventude que non ten un peso que ten que aforrar para unha cadea de ouro en vez de para que a súa nai estea orgullosa. Creo que temos que ser conscientes da realidade. O que nós facemos funciona porque é honesto. Se falásemos do rural e fose impostado tampouco funcionaría. Nós temos os nosos referentes, fórmulas sónicas que nos gustan, pero dámoslles outro contido. E tampouco estamos para dicirlle a ninguén o que debe facer. Que cadaquén faga o que queira. Pero o noso rollo é este.

Faime pensar no rap de Dios Ke Te Crew. Historias de aquí (e non só de aquí) que tamén foxen de certos tópicos. Xa falei con Cibrán do novo vídeo…

Chicho: Para nós foi un honor. Son referentes nosos desde que eramos pequenos. Cando nós estabamos no instituto, con 12 anos, eles xa estaban alí.

“O que nos preguntamos é que farían dous pavos falando no lugar das mulleres, poñéndose no centro. Nós temos que estar a un lado e caladiños”

E precisamente para saír dos tópicos do xénero, por que non vos animades por exemplo a facer unha canción feminista? 

Chicho: Sen desmarcanos diso, o que nos preguntamos é que farían dous pavos falando no lugar das mulleres, poñéndose no centro. Nós temos que estar a un lado e caladiños. Apoiar, pero sen pretender ser a voz de ninguén. Esa é a nosa postura e entendemos que pode haber outras. E sempre dicimos que os non son os xéneros os machistas, senón as persoas, e que as persoas son un reflexo da sociedade. Quero dicir, entendo que facer críticas polo trap machista non é desacertado.

Pero só hai que mirar o rock. No que tamén hai moita letra machista, cousificadora, agresiva. E o que non ten sentido é que os que cantan Carolina (de M-Clan) nos veñan dicindo a nós que facemos música machista. Se Carolina no tiene edad para hacer el amor, deixa en paz a Carolina. Está moi claro. É un exemplo. E fódeme que haxa xente que veña cunha sorte de superioridade moral porque pensan que eles saben tocar instrumentos e nós non sabemos facer música ou que as súas letras son unha marabilla. E nós, como somos explícitos, din que somos uns gañáns. E igual hai algo de verdade, pero tamén hai sensibilidades nas nosas letras que se cadra eles non teñen. O que non vamos facer nós é, poñernos, por enésima vez, como homes, a falar no nome das mulleres. E despois que tamén pasa que é fácil meterse cos grupos pequenos.