O pasado 8 de marzo o edificio da Deputación Provincial de Pontevedra en Vigo apareceu cuberto por faixas de gran tamaño compostas por tres mil máscaras, trenzadas e escritas unha a unha coas mensaxes enviadas por centos de mulleres. Tratábase da macroinstalación 'Coidármonos', da artista Luz Darriba, unha chamada de atención dende o feminismo cara aos invisibles traballos de coidados, realizados maioritariamente polas mulleres, e que durante a pandemia se tiveran que multiplicar.

O pasado 8 de marzo o edificio da Deputación de Pontevedra en Vigo apareceu cuberto por faixas de gran tamaño compostas por tres mil máscaras, trenzadas e escritas unha a unha coas mensaxes enviadas por centos de mulleres

Luz Darriba (Montevideo, 1954), Premio da Cultura Galega na modalidade de artes plásticas, leva décadas traballando distintas disciplinas artísticas pero dende hai anos destaca polas súas intervencións de gran formato no espazo público. Un bo exemplo foi CUMULUM, Muralla de Libros, formada por máis de 600.000 libros, coa que cubriu a Muralla de Lugo, que nese momento pelexaba para acadar a súa declaración como patrimonio da Humanidad pola Unesco.

Falamos con ela sobre a instalación realizada por encargo da Deputación de Pontevedra co gallo do 8 de marzo e que se acompañou dunha exposición de máscaras de protección intervidas por un amplo grupo de artistas galegas, ás que convidou a ocupar un espazo expositivo na Sala Rosalía de Castro no propio edificio do ente provincial. Ademais, o proceso de creación do proxecto e os seus obxectivos foron recollidos por un vídeo publicado polo Ateneo Atlántico de Vigo.

A intervención buscaba poñer no centro o traballo de coidados, desenvolvido fundamentalmente polas mulleres. A pandemia fixo aínda máis evidente esta realidade?

"Creo que chegou o momento de reflexionarmos sobre a obriga de compartilo socialmente, para que os coidados non recaian sempre sobre o noso lombo"

É moi difícil negar unha realidade que está aí: as mulleres ocúpanse dende sempre dos coidados, un traballo que non é nin recoñecido nin valorado. É iso é así dentro das casas e fóra, no conxunto da sociedade. Durante a pandemia viuse moi ben, xa que nos centros sanitarios as mulleres eran ampla maioría: médicas, enfermeiras, limpadoras..., as que estiveron na primeira liña da loita contra o virus foron mulleres, o mesmo que as que coidan ás persoas maiores nas residencias. É un traballo que as mulleres fixemos toda a vida e que non está socialmente considerado e en moitos casos non ten remuneración. Creo que chegou o momento de reflexionarmos sobre a obriga de compartilo socialmente, para que os coidados non recaian sempre sobre o noso lombo.

Cres que a pandemia vai mudar algo neste sentido? Vaise prestar máis atención aos coidados e ás persoas que os realizan?

Espero que si. Pero tamén sei que vivimos nunha sociedade moi particular que pasou de aplaudir ás oito da tarde ao persoal sanitario a insultalos nalgúns casos. Porén, si que é certo que nos últimos meses todo o que pasou puxo no centro da axenda os coidados, con todo o que iso significa e co rol que vimos desempeñando as mulleres neles. Penso que moita xente ve isto, cada vez máis.

O elemento central da intervención son as máscaras, que se converteron no elemento máis recoñecible de todo o que pasou nos últimos meses. Sempre tiveches claro que querías traballar coas máscaras, que tiñan que ser o centro da obra?

"O trenzado é un traballo que xa fixen moitas veces noutros traballos e funciona tamén como un símbolo dun labor que temos que desenvolver as mulleres: tecer redes, redes de empatía e de solidariedade"

Non sempre o tiven tan claro e cando estaba desenvolvendo o proxecto, traballei con varias ideas. Ata que un día espertei coa imaxe das máscaras na cabeza, e dixen 'claro, non pode ser outra cousa'. As máscaras son hoxe unha icona perfectamente recoñecible, forman parte das nosas vidas en todo momento, non podemos vivir sen elas. O trenzado é un traballo que xa fixen moitas veces noutros traballos e funciona tamén como un símbolo dun labor que temos que desenvolver as mulleres: tecer redes, redes de empatía e de solidariedade.

É evidente que hai moitísimo traballo detrás da intervención. Pero ademais creo que o tiveches que facer case en solitario e que mesmo tiveches que rematalo no interior dunha igrexa. Como foi isto?

Si, foi un traballo moi grande. Son tres mil máscaras que tiven que vernizar unha a unha, trenzar entre elas e coser a unha tela para evitar que voasen co vento. Tivemos menos de dous meses para facelo e, ademais, por mor da pandemia non podiamos convocar a máis xente para que nos axudase, así que o fixemos a miña filla e mais eu, traballando unha cantidade inxente de horas ao día. Outra dificultade foi que necesitabamos unha superficie ampla na que traballar, duns 70 metros cadrados. E ao final deixáronos usar o interior dunha igrexa na aldea na que vive a miña filla. Foi unha beizón, nunca mellor dito.

Cada unha das máscaras inclúe mensaxes feministas. Como foi o proceso para incluílas na obra?

"Os meus traballos sempre son colectivos e dependen da vontade e do pensamento de moita xente"

Para as mensaxes que escribimos en cada unha das máscaras fixemos unha convocatoria a través das redes, para conseguir que fose un traballo colectivo. Os meus traballos sempre son colectivos e dependen da vontade e do pensamento de moita xente. Nesa convocatoria fixemos unha pequena introdución pero sen explicar realmente para que ían servir esas palabras, porque dende a Deputación nos pediran que non adiantásemos o contido da obra ata o mesmo 8 de marzo. Recibimos milleiros de mensaxes.

Aínda que o elemento máis visible son esas faixas formadas por máscaras trenzadas, o proxecto ten outros elementos...

Si, hai tamén un traballo de son, composto por audios de 5 minutos enviados por mulleres moi representativas da cultura galega. A peza total dura máis dunha hora e púidose escoitar na Sala de Exposición do edificio da Deputación, que acolleu a mostra de máscaras intervidas, que é a terceira pata do proxecto. Convocamos a varias artistas para que interviñesen dez máscaras cada unha e que compoñen unha mostra que se pode ver durante todo este mes.

As grandes intervención no espazo público son habituais na túa obra. Que importancia ten o feito de que a arte ocupe o espazo público? É máis importante aínda se falamos de obras feministas, pola necesidade de que as mulleres reclamen estes espazos, que moitas veces lles son vedados?

"Paréceme importante levar a arte contemporánea ao espazo público, interrompendo o paso e interpelando á xente. Ademais, xa sabemos que o espazo público nunca é o espazo das mulleres, polo que é aínda máis importante que este tipo de intervencións feministas estean alí"

Aínda que nun comezo as miñas obras eran máis convencionais, sempre me gustou traballar neste tipo de intervencións de gran tamaño e en espazos públicos. Xa o fixera en Arxentina, traballando coas nais da Praza de Maio nos anos 80, e fixábame moito nas obras de Marta Minujín e de Christo. Durante algún tempo presentaba proxectos para facer este tipo de intervencións, pero non me facían caso. Ata que un día fixen a proposta para cubrir de libros a Muralla de Lugo e dende aí fixen moitas máis accións en Madrid, París e outras cidades. Paréceme importante levar a arte contemporánea ao espazo público, interrompendo o paso e interpelando á xente. Ademais, xa sabemos que o espazo público nunca é o espazo das mulleres, polo que é aínda máis importante que este tipo de intervencións feministas estean alí. É a miña maneira de poñer un gran de area para cambiar as cousas.

E abrir debates?

Si. Por exemplo, penso nunha obra que fixen con outra das miñas fillas consistiu na intervención dos semáforos do centro de Bos Aires, cambiando as iconas empregadas por outras femininas. Moita xente dicía 'que parvada', pero a cuestión é esa: que o que non se nomea non existe e que ata agora o que se dá por asumido como 'normal' é sempre o masculino. Creou moita polémica e foi replicada en moitos lugares de todo o mundo e mesmo hai cidades que incorporaron as figuras femininas de xeito permanente.