Despece

• Os pagamentos directos

  As axudas directas ás explotacións forman parte do chamado "primeiro piar" da PAC, ao lado das medidas de mercado. A eliminación da cota láctea é consecuencia directa da tendencia cara á desregulación pública dos mercados agroalimentarios, marcada polos acordos da Organización Mundial do Comercio (OMC). O BNG propón a este respecto que, de seguir adiante co proxecto de eliminación das cotas, se dote un Fondo Lácteo a nivel europeo, destinado a corrixir as situacións de desvantaxe competitiva xeradas polo propio sistema de cotas. De tal modo que os gandeiros galegos podan, ao menos, afrontar a nova situación nunhas condicións de igualdade.

  O BNG propón que de seguir adiante co proxecto de eliminación das cotas, se dote un Fondo Lácteo a nivel europeo

  Nas súas propostas sobre o futuro da PAC, a Comisión Europea incide no proceso de desvinculación das axudas respecto da produción iniciado no 2003 e acentuado no denominado Exame de Saúde da PAC no 2008. A idea é substituír o "réxime de pagamento único" -definido por medio da base histórica de importes recibidos no pasado por cada produtor-, polo "réxime de pagamento básico", no que os dereitos que lle correspondan a cada agricultor dependerán do número de hectáreas "admisibles" da súa explotación: superficie dedicada íntegra ou predominantemente á actividade agrícola. O obxectivo é, ademais, camiñar no horizonte de 2019 cara a un pagamento uniforme por hectárea a nivel estatal ou, no seu caso, rexional.

  O BNG sinalou en varias ocasións que desligar as axudas da produción fomentou os comportamentos rendistas e a redistribución en beneficio dos propietarios das terras. Por iso é especialmente relevante que esas axudas só poidan pagarse aos "agricultores activos". A proposta da Comisión é excluír das mesmas os solicitantes cuxos pagamentos directos con cargo á PAC sexan inferiores ao cinco por cento do total de ingresos procedentes das súas actividades non agrarias. Dese requisito estarían excluídos os que percibisen menos de 5.000 euros de axuda directa.

  A vinculación das axudas ao número de hectáreas -a declarar no 2014-, favorecería as explotacións máis grandes, entre as que as galegas non se encontran

  Mais a vinculación das axudas ao número de hectáreas -a declarar no 2014-, favorecería as explotacións máis grandes, entre as que as galegas non se encontran. A uniformización dos pagamentos no conxunto do Estado iría en beneficio dos produtores xa na actualidade máis subvencionados, como os das zonas cerealistas da Meseta. Por iso, a proposta do BNG é incorporar outros criterios, como o volume de emprego ou nivel de renda. Para evitar que a axuda acabe recaendo nos propietarios máis ricos, -caso dos latifundistas do sur español, por exemplo-, a Comisión propón tamén establecer un límite do importe da axuda que cada explotación pode obter, que ascendería a 300.000 euros anuais. Neste aspecto o BNG defende que ese límite se reduza de forma substancial e que se acompañe dunha redistribución das axudas a favor das pequenas e medianas explotacións.

  O esquema dos tipos de axudas tamén será modificado na nova PAC de xeito que, ademais do pagamento básico, cada explotación recibirá un pagamento por hectárea a condición do cumprimento dunhas condicións ecolóxicas, que consisten no mantemento dos pastos permanentes; a diversificación dos cultivos -o agricultor deberá ter como mínimo tres cultivos distintos-, e a conservación dunha "zona de interese ecolóxico" de polo menos o sete por cento, -por exemplo árbores, setos, ou elementos paisaxísticos-. Os produtores ecolóxicos non terán que someterse a estes requisitos. Para este pagamento, chamado "verde", os Estados destinarán un 30 por certo da súa dotación nacional.

  Ademais os Estados membros poderán conceder un pagamento adicional a favor das zonas con limitacións naturais por un importe non superior ao cinco por cento da súa dotación anual. E incentivarase o comezo da actividade de xóvenes agricultores menores de 40 anos cun 25 por cento adicional do pagamento durante os primeiros cinco anos de instalación. Para pequenos agricultores, a proposta da Comisión contempla a posibilidade de solicitar un réxime simplificado cun pagamento anual de entre 500 e 1.000 euros ligados a requisitos de condicionalidade menos estritos. O coste total deste réxime non poderá superar o 10 por certo da dotación nacional.

  Este mesmo límite do 10 por cento establécese para as axudas non disociadas, -pagamentos vinculados a un produto específico, por exemplo-, cuxo obxectivo é paliar os efectos negativos da redistribución de pagamentos directos cun criterio estatal. Trátase aquí de axudas para determinados tipos de agricultura que estean a sufrir dificultades e que sexan especialmente importantes por motivos económicos, ambientais e/ou sociais. É neste capítulo onde o Estado Español podería establecer uns pagos específicos para as explotacións lácteas.

  As decisións finais sobre a nova PAC 2014-2020 van corresponder ao Consello Europeo (os representantes dos Estados membros) e ao Parlamento Europeo, que por primeira vez ten nesta materia poder de decisión e non só consultivo

  Mais todo isto son só propostas da Comisión. As decisións finais sobre a nova PAC 2014-2020 van corresponder ao Consello Europeo (os representantes dos Estados membros) e ao Parlamento Europeo, que por primeira vez ten nesta materia poder de decisión e non só consultivo. E os distintos Estados, ou os diferentes territorios dentro dun mesmo Estado, defenden intereses contrapostos. No seminario celebrado en Bruxelas, o eurodeputado portugués Luis Manuel Capoulas sinalou, por exemplo, que non hai acordo sobre a definición de agricultor activo nin arredor do establecemento do teito máximo de 300.000 euros de axuda, xa que hai Estados que se opoñen ao mesmo.

  Edelmiro López opinou, a respecto disto, que a definición de agricultor activo non debe quedar en mans de cada Estado, e que deben establecerse límites moito máis baixos á axuda por explotación. Ademais subliñou que a tendencia á igualación das axudas por hectárea no Estado español sería prexudicial para as explotacións galegas. En efecto, e segundo o estudo de impacto encargado pola propia Comisión, co novo esquema de axudas por hectárea a media do pagamento de base e verde ascendería a uns 200 euros, que é menos do que cobran de promedio as explotacións lácteas galegas. Por outra banda, a axuda do réxime simplificado para pequenos agricultores -entre 500 e 1000 euros-, semella demasiado baixa.

  Alén diso, a axuda a agricultores mozos resulta tamén, ao ver do BNG, insuficiente, e o criterio para definir agricultor activo é "excesivamente laxo". Ademais, a axuda asociada voluntaria debería "incrementar o seu límite máximo anual dispoñíbel", e ser concedida só a "sectores que viñan contando con axudas acopladas" ou aos "afectados por reformas importante na regulación do mercado" como sucede no leite. Doutra banda, a proposta de teito máximo de axuda achegada pola Comisión "non daría lugar a unha modificación substancial do actual reparto social das axudas", pois os pagamentos para as explotacións que menos reciben non aumentaría.

  Postura diferente á do BNG é a defendida por ASAJA a nivel estatal. Este sindicato avoga por limitar os apoios ao agricultor "como empresario que inviste na súa explotación para facela moderna e competitiva", rexeitando o tratamento distinto aos perceptores de menos de 5.000 euros anuais ou o pagamento uniforme, pois ao seu ver penalizaría os "sectores máis produtivos" como a gandería non ligada á superficie. ASAJA pronunciouse tamén contra a condicionalidade do pagamento verde, na súa opinión negativa para a competitividade, ou contra os recortes progresivos de axuda a partir do importe de 150.000 euros, "por ser contraria ao principio de busca de competitividade e orientación ao mercado". Xóvenes Agricultores amosou en Galicia a súa preocupación pola vinculación das axudas á superficie das explotacións, ou pola supresión dos dereitos históricos ou a definición de agricultor activo, que excluiría a propietarios que non producen alimentos pero coidan das súas terras contribuíndo a cumprir o obxectivo "verde" da PAC.

• O piar do desenvolvemento rural

  A política de desenvolvemento rural está recollida no segundo piar da PAC. Coa reforma manteranse os actuais programas plurianuais concibidos e cofinanciados polos Estados membros, mais en lugar de establecer tres eixos ligados aos aspectos económico, ambiental e social cunhas porcentaxes mínimas de gasto en cada un, na nova PAC o criterio serán unha serie de prioridades como a promoción da transferencia de coñecementos e innovación, o fomento da inclusión social e a redución da pobreza ou a mellora da competitividade e da organización da cadea de distribución de alimentos e da xestión de riscos. A porcentaxe de cofinancimento por parte da UE ascenderá ao 75 por cento nas rexións menos desenvolvidas ou ultraperiféricas, e poderá ser maior en ámbitos como os proxectos Leader. Tamén se poderán establecer subprogramas específicos con porcentaxes de axuda superiores para xóvenes agricultores, pequenas explotacións ou zonas de montaña, o cal podería beneficiar os produtores galegos.

  No caso de Galicia, aínda que deixe de considerarse obxectivo de converxencia, "segue a manter unha posición periférica, cun peso moi grande da agricultura", polo que reivindicou que se lle aplique un "réxime específico para rexións en transición".

  A profesora de Economía Aplicada da USC María do Mar Pérez Fra salientou en Bruxelas que o borrador presentado pola Comisión non establece "grandes cambios" en termos de desenvolvemento rural. Aínda que se amosou contraria á transferencia de fondos entre piares, -en concreto a posibilidade de detraer recursos do desenvolvemento rural para incrementar as axudas directas do primeiro piar-, e denunciou o perigo dunha redución importante dos fondos europeos destinados aos programas de desenvolvemento rural, "que xa eran insuficientes". Ademais sinalou que eses montantes "deben distribuírse entre os Estados con criterios de cohesión", e, no caso de Galicia, aínda que deixe de considerarse obxectivo de converxencia, "segue a manter unha posición periférica, cun peso moi grande da agricultura", polo que reivindicou que se lle aplique un "réxime específico para rexións en transición".

  O BNG reclama, por este motivo, que Galicia sexa obxecto de consideración específica á hora de asignar os recursos do FEADER (o fondo europeo de desenvolvemento rural), e que a aplicación da política de desenvolvemento rural se realice a nivel rexional e non estatal. E oponse, por outra banda, á inclusión no segundo piar de mecanismos privados para facer fronte á inestabilidade dos mercados como os seguros. En relación con isto, outro membro da Dirección Xeral de Agricultura da Comisión Europea, Ricard Ramon i Sumoy, subliñou en Bruxelas a importancia da Reserva de crise para situacións graves, aínda que sinalou que varios xefes de Estado e de goberno prefiren que sexa parte do orzamento da propia PAC e non unha cantidade aparte.

  Ricard Ramon respondeu, ademais, ás críticas de Manuel Dacal, da Federación Rural Galega (Fruga) arredor do "sometemento da agricultura aos intereses da OMC", asegurando que a nova política é máis "respectuosa cos pequenos agricultores" e que a "solución perfecta á volatilidade dos prezos non existe". Dacal retrucoulle que "si hai variña máxica, que é a intervención" no mercado. Quedou sen resposta, porén, a dúbida do presidente da Fruga, Xurxo Álvarez, sobre se se ía indemnizar aos produtores que se endebedaron para mercar cota láctea. "Esa é unha pregunta retórica", afirmou Luis Carazo, da Dirección Xeral de Agricultura da Comisión. "Hai estados que queren adiantar o fin das cotas", asegurou, mais "que non haxa cotas non significa que non poida haber intervención".

  O paquete lácteo europeo supón, ao ver de Carazo, unha oportunidade para que os produtores participen na toma de decisións que lles afectan, -a sinatura dun contrato entre produtores e industria tórnase obrigatoria-. O ex-director xeral de Produción, Industrias e Calidade Agroalimentaria da Xunta Antonio Oca retrucoulle que esta medida podía ser unha "gran oportunidade", pero difícil de poñer en práctica dado que os produtores representan a elo feble da cadea e non teñen poder de negociación. Amosouse de acordo, porén, con Carazo, ao sinalar o problema da dependencia das explotacións galegas da importación de produtos para alimentar o gando. Para mobilizar as terras abandonadas para a produción de forraxes tomáronse no período 2005/2009, -sinalou-, dous tipos de medidas, o Banco de Terras e o Contrato de Explotación Sustentable. "Nun Estado normal, o sector lácteo galego lideraría as políticas" do sector, asegurou. Mais "non é así".

  "Nun Estado normal, o sector lácteo galego lideraría as políticas" do sector, asegurou. Mais "non é así"

  A Consellaría de Medio Rural e do Mar da Xunta admite que "será imprescindible fomentar sistemas que reforcen a capacidade de negociación dos agricultores, favorecendo un equilibrio de forzas entre produción primaria, transformación e distribución". Defende, deste xeito, unha axuda básica á agricultura "non necesariamente determinada por unha contía única por unidade de superficie", con pagamentos compensatorios ligados ao ofrecemento de bens e servizos públicos como a preservación da natureza ou a restauración forestal, xunto á protección para sectores vulnerables como o lácteo o de vacún de carne.

  ASAJA lamentou tamén que "as tímidas propostas da Comisión Europea por equilibrar a cadea alimentaria queden nunha mera declaración de intencións

  ASAJA lamentou tamén que "as tímidas propostas da Comisión Europea por equilibrar a cadea alimentaria queden nunha mera declaración de intencións se non se procede de forma urxente á modificación substancial das normas do dereito da competencia que permitan aos agricultores e as súas organizacións ter a seguridade xurídica suficiente para afrontar as necesidades do elo máis feble da cadea". O propio Ministerio español de Medio Ambiente e Medio Rural e Mariño admite que "se deben continuar realizando accións" para "equilibrar os distintos axentes da cadea alimentaria". A este respecto, diversas organizacións de produtores denunciaron que o contrato lácteo non lles garante que vaian percibir uns prezos por enriba dos custos de produción.

• A problemática do sector do viño

  A proposta da Comisión Europea inclúe unha medida que causou unha fonda preocupación no sector vinícola galego, que é a supresión dos dereitos de plantación. O sindicato Unións Agrarias pronunciouse en contra desta liberalización, e "considerando a importancia económica e social do viñedo en España, primeiro país non só europeo senón mundial en superficie de viñedo (con case 1 millón de hectáreas produtivas), os esforzos dos viticultores respecto á calidade da produción, a sustentabilidade ambiental e paisaxística, e a creación de valor dos nosos produtos vitivinícolas", demandou o mantemento do sistema actualmente vixente.

  No seminario organizado no Parlamento Europeo polo BNG como membro do grupo Os Verdes/Alianza Libre Europea, o presidente da cooperativa Condes de Albarei, Guillermo Rodríguez, expresou as inquietudes do sector respecto a este tema, relacionadas coa posible entrada no territorio galego de multinacionais que virían ocupar o lugar das empresas familiares galegas, especializadas na produción de viño de calidade. "Estamos en contra da mal chamada liberalización dos dereitos de plantación", explicou Rodríguez, que rexeitou tamén a aplicación ao viño do réxime de pagamento único tal como se entende noutros sectores e reclamou apoios para a mellora da promoción e a comercialización exterior.

  Retrucoulle o xefe da unidade de viño da dirección xeral de agricultura da Comisión Europea, Jesús Zorrilla, quen defendeu que non se impida plantar máis viñedos para atender a unha demanda que, "de non cubrirse con viño producido en Europa, cubrirase con viño chileno ou chinés". Ao seu ver, as empresas galegas dedicadas á produción dun caldo de calidade poden convivir con multinacionais produtoras dun viño peor, que ademais crearían postos de traballo. Mais a deputada do BNG Tereixa Paz lembroulle, ao respecto, que as promesas de creación de emprego por parte das multinacionais non só non se cumpren moitas veces, senón que o resultado á a destrución de postos de traballo.

  Tamén a Fruga defende a prioridade das medidas destinadas á axuda á promoción exterior, reconversión e reestruturación das viñas fronte ás de financiamento de medidas de mercado e do pagamento único. "Os nosos caldos teñen en xeral un bo comportamento en mercados de alto valor engadido, malia a desvantaxe propia do noso modelo na estrutura de custes de produción", sinala este sindicato no seu documento de propostas sobre a reformulación da PAC.

  O momento é, pois, crucial, para que os galegos se fagan oír no deseño das políticas agrarias que se implementarán entre o 2014 e o 2020, no contexto dun modelo de construción da Unión Europea liberal e sometido aos imperativos da liberalización do comercio da OMC

  En xeral, os custes de produción medraron nos últimos anos a un ritmo moito maior que os prezos percibidos por agricultores e gandeiros. Enerxía, fertilizantes, lubricantes e pensos encarecéronse de xeito que en sectores como o leiteiro o custe de produción por litro, de 33 a 37 céntimos no primeiro cuadrimestre do 2012, se situou por enriba do prezo percibido polo produtor, o máis baixo de Europa con só 28 céntimos. Unións Agrarias presentou, por isto, unha proposta que recolle medidas como unha maior transparencia na formación dos prezos dos insumos, eliminando "as barreiras antidumping que restrinxen a entrada de fertilizantes de terceiros países e que fan que os prezos da UE sexan os máis altos dos mercados internacionais"; un control "exhaustivo das prácticas levadas a cabo por empresas petroleiras, eléctricas ou fábricas de penso" para evitar "as prácticas abusivas e de concertación de prezos que levan a cabo estas empresas"; a "revisión do marco regulatorio de subministro eléctrico ás explotacións agrarias" para "pagar pola enerxía que realmente consumimos nos momentos na que a consumimos e non uns termos de potencia que pagamos durante todo o ano" e a "posta en marcha de medidas fiscais de apoio ás explotacións agrícolas e gandeiras".

  A cuestión de fondo é, segundo recalcou en Bruxelas a eurodeputada do BNG Ana Miranda, a aposta por unha agricultura sustentábel desde o punto de vista económico, social e ambiental, cunha distribución máis xusta das rendas agrarias, que permita afondar no desenvolvemento rural e contribuír deste xeito a fixar poboación neste medio. O momento é, pois, crucial, para que os galegos se fagan oír no deseño das políticas agrarias que se implementarán entre o 2014 e o 2020, no contexto dun modelo de construción da Unión Europea liberal e sometido aos imperativos da liberalización do comercio da OMC.