"Axudámosche a poñelo, non te preocupes". "Non me preocupo... A ver. Espera, creo que se porá así pero non é da miña talla". É venres e o médico de medicina intensiva do hospital madrileño La Paz, B.C, conta como esta mañá puxo un traxe amarelo rodeado de 10 compañeiros nun despacho do hospital madrileño. Dentro de tres horas irá ao hospital Carlos III a coidar a auxiliar de enfermaría contaxiada de ébola, Teresa Romero, e vixiar os casos sospeitosos. Nunca puxo un traxe antes e quen lle axuda a poñelo -a parte máis fácil pois está acompañado, o pánico chega cando teñen que quitalo só nun par de metros cadrados- é un médico, E. F, que xa se vestiu varias veces para tratar os pacientes infectados de ébola no centro madrileño.
Ela tampouco recibiu ningunha formación pero ten práctica e máis de dez anos de experiencia atendendo a pacientes críticos. Acóugao e dille que é o que hai que facer para tentar non fallar ao quitar as luvas e o resto do traxe no mínimo cuarto que está habilitado para iso -nin sequera se duchan, só quítan o traxe antes de saír da zona de illamento- no Carlos III. "É coma se estiveses no mar, sensación de mergullo, tes que gardar a calma, controlar a mente". Suando sen parar, ten embazadas as lentes, contesta cunha risa nerviosa: "Mergullarse? Isto é un inferno! Necesito outra talla... unha XXXL."
Nun par de horas B.C buscará -"a ver se hai sorte"- un traxe da súa talla na sexta planta do Carlos III. Alí o esperan os enfermos. Mentres, en La Paz, os seus compañeiros seguirán, un por un, probando o traxe. Simulan estar na pequena "esclusa" -así definen os médicos o minúsculo sitio onde se teñen que cambiar sós tras ver aos pacientes contaxiados- do Carlos III. A maioría non terán problemas coa talla pero si para controlar os seus nervios ao quitar os tres pares de luvas, o traxe e a máscara, sabendo que o mínimo fallo, un simple esvarón ou levar a man á cara, pode ser mortal. Mortal para eles e para moitísimas persoas máis ás que poden contaxiar. "Garda o equilibrio ao quitar as calzas e se tes mala sorte e ves que vas caer, apóiaste na parede". "Engánchaseme a última luva... Que fago? "Sobre todo gardar a calma e tirar ata que saian, faino amodo, respira tranquila". "Isto é peor que a carreira de medicamento", protestan os médicos, que o que menos atesoura unha década de experiencia.
A maioría non ten problemas coa talla pero si para controlar os seus nervios ao quitar o traxe sabendo que o mínimo fallo pode ser mortal
Unha esclusa de apenas dous metros
Angustia escoitar como contan a dificultade que teñen ao quitar o traxe amarelo nun cuarto grande e rodeado de compañeiros. Non é difícil imaxinar a angustia que deben de sentir ao quedar sós tras ver o paciente e tentar seguir todos os pasos marcados para non contaxiarse ao desposuírse do traxe, nunha "esclusa" mínima de apenas dous metros.
"Agora facémolo nun cuarto grande rodeado de compañeiros, pero despois hai que quitar o traxe só. O incrible é que non houbese máis contaxios. Non recibimos ningunha formación. Isto é unha tolemia.", explica E.H, outra dos médicos que estiveron no Carlos III e con máis de dez anos de experiencia. Durante toda a mañá e parte da tarde, os médicos, un grupo de elite, compaxinarán a posta do traxe coa atención aos pacientes -"as gardas multiplícanse pois ninguén quere vir traballar aquí"-, ingresados no Servizo de Medicina Intensivo da Paz.
"O incrible é que non houbese máis contaxios. Non recibimos información ningunha, isto é unha tolemia"
"Esiximos formación, para os médicos e para todo o persoal. Levámolo pedindo desde hai seis meses e mira como estamos, dámonos consellos os uns aos outros da mellor forma que cremos, de como hai que vestirse e desvestirse, isto é un calvario", recalca outra intensivista, E.P.
Malia a angustia conservan o bo humor, e animan o compañeiro. E cando se lles pregunta como se puido chegar a unha situación tan disparatada, comezan a contar a historia dun "caos", así o definen, que se remonta ao mes de abril de 2014.
"A finais do mes de abril, concretamente o día 25, reúnennos nesta mesma sala e coméntannos, a subxerente do hospital, Mercedes Fernández de Castro e a responsable de Saúde Pública, Mercedes Vinuesa e a responsable de Riscos Laborais do hospital madrileño, que desde agora somos o hospital español de referencia para o diagnóstico e tratamento dos posibles casos de virus de ébola que poidan darse, sospeitosos ou confirmados", conta a médico intensivista B.G. , con tres décadas de experiencia. "Quedamos xeados pois non entendemos nada. Nin nos explican quen e porque tomou esa decisión. La Paz non é un hospital preparado para unha infección do virus ébola, que ten un nivel 4 de Bioseguridade".
Os médicos escribiron cinco cartas á dirección do hospital esixindo unha formación axeitada para non por en risco a saúde deles e da poboación
Catro días máis tarde, o 29 de abril, os médicos escriben unha carta á dirección do hospital a través do rexistro do centro. É a primeira das cinco cartas que enviará o equipo encargado dos pacientes de ébola en España. Neste seis meses, só reciben unha resposta xenérica. En toda a correspondencia os médicos esixen unha formación adecuada xa que non só se pon en risco a súa saúde senón sobre todo a da poboación. En todas as cartas enviadas á dirección os facultativos reiteran a súa plena disposición a tratar os pacientes.
"O Hospital de La Paz non dispón da infraestrutura adecuada que garanta non só o manexo adecuado do paciente que require ingreso nunha unidade de críticos senón tamén a seguridade do persoal especializado (...) non podemos asumir o risco de tratar a este tipo de pacientes, polo perigo que iso supón non só para nós senón tamén para o resto da poboación coa que teñamos contacto a posteriori", pódese ler na primeira carta. Nela, os propios médicos achegan os protocolos de actuación e o material necesario para o coidado dunha paciente con ébola.
"Pedímoslles que nos formasen, pero nunca contestaron a esta carta", explican os médicos
"Pedímoslles que nos formasen, pero nunca contestaron a esta carta, non fixeron ningunha obra no Carlos III nin en La Paz. Igual pensaron que nunca chegaría ningún paciente. Pasaron as semanas e nada. Se preguntabamos dicíannos que non nos preocupásemos, que seguramente non pasaría nada".
Falta de preparación ante a chegada do cura Pajares
Pero o paciente enfermo de ébola chegou. Os facultativos encargados da unidade decátanse pola prensa que o cura Miguel Pajares está contaxiado de ébola e sospéitase que a relixiosa Juliana Bonoha tamén pode estar infectada. O día 6 de agosto os médicos escriben unha segunda carta na que realizan peticións concretas ante a falta de infraestrutura. "Habitación con presión negativa; separación entre casos confirmados e sospeitas; equipos de protección persoal do máximo nivel (monos ventilados) coa instalación das tomas de aire necesarias para o persoal que atende ao enfermo en caso ou, na súa falta, monos autónomos". Nesa lista volven recalcar: "Formación e adestramento urxente para o persoal que vai atender aos pacientes".
"Non entendiamos nada, seguiamos como tres meses atrás, sen infraestrutura e sen recibir unha mínima formación"
Os médicos transmiten na carta que o hospital de La Paz, o primeiro destino que se pensou para atender as dous enfermos, non reúne as condicións adecuadas. "Non entendiamos nada, seguiamos como tres meses atrás, sen infraestrutura e sen recibir unha mínima formación", lembra B.G.
As reiteradas queixas e a presión dos médicos logran que o paciente contaxiado de ébola e o caso sospeitoso non sexan trasladados á sétima planta do hospital, "unha zona vip" reservada a personalidades en caso de enfermar. " O día 6 dixéronnos que os ían a levar alí. Subimos. Vimos un par de obreiros traballando. Inmediatamente baixamos e dixémoslle á subgxerente que alí non cabían dous pacientes, que non había esclusa para cambiarse, que non podiamos expor aos demais enfermos de La Paz...".
Nese día frenético, onde as decisións cambian cada hora, os médicos conseguen que Pajares e Bonoha sexan trasladados ao Carlos III, antigo hospital de referencia para este tipo de patoloxías pero desmantelado en xuño pasado para este uso polo Goberno da Comunidade de Madrid e integrado en La Paz. "Traer aos enfermos non tiña ningunha lóxica pois para iso requiríase unhas instalacións de bioseguridad que non existen neste país. O hospital Carlos III, que meses atrás pasou a formar parte de La Paz, era o hospital de referencia para patoloxías infecciosas pero non estaba actualizado. Non é unha instalación de bioseguridade de nivel 4. Era incrible. Se queren traer pacientes, primeiro hai que montar un hospital en condicións e despois traelos", recalca B.G., unha das veteranas do equipo.
"Se queren traer pacientes, primeiro hai que montar un hospital en condicións e despois traelos"
A formación insistentemente requirida polos especialistas non chegaba. O 6 de agosto un médico do equipo, a iniciativa propia, chama a un amigo do Samur para que lles explique como poñer os traxes. Reúnese todo o persoal de urxencias e faise unha demostración. "Ese día e unha charla anterior foi toda a formación que recibimos. Desde Riscos Laborais mirábase cara a outro lado. Non se facía nada. Era desesperante. Cos primeiros traxes utilizabamos bolsas de lixo no canto de calzas", explica B.G.
O 7 de agosto un Airbus A310 do 45 Grupo do Exército do Aire trae aos dous enfermos españois desde Liberia. Aterran na base aérea de Torrexón de Ardoz e son trasladados ao hospital Carlos III. "Os mesmos médicos comezan a buscar en Internet para informarse dos traxes que hai que usar", segundo contan. O día 12 de agosto e tras ser tratado co soro experimental Zmapp, falece Miguel Pajares. Primeira vítima de ébola en Europa
Tras a morte do cura, a xerencia do hospital asegúralles que están a acondicionar o hospital militar Gómez Ulla para atender futuros casos, segundo asegura o equipo médico.
"Un mínimo erro condénate"
Un mes despois a historia repítese case co mesmo guión. O persoal médico segue sen recibir adestramento, as esclusas para cambiarse despois de estar co enfermo seguen sendo as mesmas -as medidas son ridículas-, e desde a xerencia non se responde ás reiteradas esixencias tanto verbais como por carta. O 21 de setembro o Goberno decide repatriar desde Serra Leona ao sacerdote Manuel García Vello que chega a Madrid o día 22 e morre o 25 de setembro. A segunda vítima mortal por ébola en Europa. Unha das auxiliares que o atendeu, Teresa Romero, contáxiase.
"Ao igual que todos nós, Teresa non recibiu ningunha formación para quitar o traxe; é moi difícil facelo e un mínimo erro condénate"
Os médicos non saben como se puido contaxiar a auxiliar. "Do mesmo xeito que todos nós non recibiu ningunha formación para quitar o traxe. É moi difícil facelo. Un mínimo erro condénate", recalcan case á vez. En tres cartas consecutivas, os días 8, 9 e 10 de outubro, volven esixir " un curso de formación acreditado que inclúa o persoal que está implicado no coidado do paciente ". Na última mostran a súa desesperación e reclaman en maiúscula "CON CARÁCTER URXENTE un curso de formación ACREDITADO [sic]". E tamén anuncian accións legais contra o hospital ante "a falta de formación".
A alerta sanitaria é xa tamén unha crise política que afecta os gobernos de España e a Comunidade de Madrid. E hoxe, mentres os médicos adestran de novo cos traxes no seu cuarto da Paz, os obreiros apuran para terminar, seis meses despois de ser designado como hospital de referencia, tres habitacións no Carlos III con medios e esclusas máis grandes que garantan o coidado e a seguridade de pacientes e persoal facultativo.
