Foi xustamente un 29 de novembro de 1924. Exactamente hai cen anos. Principiaba en Galicia o que hoxe chamamos a nosa edición moderna. Leandro Carré Alvarellos e Ánxel Casal Gosenxe poñían en marcha, na rúa Real da Coruña, a editorial Lar, xerme da Editorial Nós que uns anos despois faría historia dende a rúa do Vilar de Santiago de Compostela
Foi xustamente un 29 de novembro de 1924. Exactamente hai cen anos. Principiaba en Galicia o que hoxe chamamos a nosa edición moderna. Leandro Carré Alvarellos e Ánxel Casal Gosenxe poñían en marcha, na rúa Real da Coruña, a editorial Lar, xerme da Editorial Nós que uns anos despois faría historia dende a rúa do Vilar de Santiago de Compostela.
Hai pois un século nacía un proxecto cultural sen precedentes na nosa terra. O primeiro volume daquela nova aventura levaba por título A miña muller, era unha novela de Wenceslao Fernández Flórez. A ela seguirían ata un total de 40 obras en tres anos.
Falamos do primeiro proxecto moderno de edición porque ata ese intre non houbera unha idea de libro galego como a que Carré e Casal poñen en marcha nese 1924. Eles crean, realmente, unha empresa editorial con vocación de negocio, non unha mera acción cultural ou literaria. Velaquí o gran paso.
Eles crean, realmente, unha empresa editorial con vocación de negocio, non unha mera acción cultural ou literaria. Velaquí o gran paso
"Os pobos son grandes pola cultura. Mercade libros galegos"
Desenvolveron unha tripla estratexia. Por unha banda, unha estratexia de contido, mediante a que crearon, por vez primeira, coleccións editoriais, ordenando e estruturando os temas para que chegasen ao público dunha maneira clara. En segundo lugar, unha estratexia estética: os libros como obxectos que deben chamar a atención pola súa beleza. Gran paleta de cores. Deseños innovadores (co dolmen como imaxe corporativa, da editora e do galeguismo, deseñada por Camilo Díaz Baliño). E en terceiro lugar, algo crucial: unha estratexia empresarial, comercial; querían chegar a un amplo público. Idearon campañas de publicidade como a que afirmaba: «Os pobos son grandes pola cultura. Mercade libros galegos».
Carré e Casal inauguraron ademais a literatura de quiosco. Chegaron a imprimir máis de 3.000 exemplares de cada un daqueles primeiros títulos
Carré e Casal inauguraron ademais a literatura de quiosco. Chegaron a imprimir máis de 3.000 exemplares de cada un daqueles primeiros títulos.
En 1927 sepáranse, e Casal funda o selo Nós, xunto á súa compañeira María Miramontes (costureira non só de tecidos senón tamén, e literalmente, de libros). Nós foi a editora máis destacada do galeguismo na República. Na Coruña primeiro, e dende 1931 ata o infausto agosto de 1936, en Compostela, onde Casal publicaría «o conxunto máis importante e definitorio da cultura galega en toda a súa historia», en palabras do seu biógrafo Ernesto Vázquez Souza.
Escribir de todo e para todos
Hoxe, 46 editoras galegas integramos unha Asociación, a AGE, que iniciou a súa andaina en 1983 e que ten sempre na memoria seguir o ronsel das pioneiras
Así definía Ánxel Casal o seu proxecto editorial: «Nós pensa, e así o practica, que hoxe en galego hai que escribir de todo e para todos. O mesmo para os iniciados que para o vulgo. Co desexo de contribuír con todo o noso esforzo á creación dunha gran cultura galega». Afirmaba isto en 1928.
Fanse pois cen anos de todo aquilo. O franquismo non matou, pero case, a nosa edición. Asasinou a Casal e mancou a fondo á familia Carré. Pero a edición galega tería «respiración asistida», sobre todo nos máis duros anos 40, desde Buenos Aires, Montevideo e México. O exilio mantivo unha continuidade (despois tamén no interior) ata o retorno da democracia.
O libro galego en 2024
Son outros os valados cos que agora nos topamos. Con todo o que levamos avanzado (o mundo é outro) é incomprensible que en 2024 o libro galego estea aínda a loitar pola súa dignidade. Manca ver que a nosa cultura escrita non poida aínda definirse como normalizada. Tan premiada fóra e que dentro estea aínda renqueando, cunhas cifras de vendas que non chegan nin ao 10%.
Hoxe, 46 editoras galegas integramos unha Asociación, a AGE, que iniciou a súa andaina en 1983 e que ten sempre na memoria seguir o ronsel das pioneiras.
Mais son outros os valados cos que agora nos topamos. Con todo o que levamos avanzado (o mundo é outro) é incomprensible que en 2024 o libro galego estea aínda a loitar pola súa dignidade. Manca ver que a nosa cultura escrita non poida aínda definirse como «normalizada». Tan premiada fóra e que dentro estea aínda renqueando, cunhas cifras de vendas que non chegan nin ao 10%.
Pero como levamos na estirpe a resistencia –á que sempre debemos engadir a forza invisible de optimismo— os nosos ollos han ver que o libro galego vencerá, ou sexa, que será quen de vivir nunha sociedade normal, orgullosa de seu. Porque por isto turrades cada persoa lectora cada día que abrides, e desfrutades, nas vosas mans, cun libro galego. Revivides a memoria dos Casal, das Miramontes, dos Carré, dos Seoane, dos Díaz Pardo, dos Del Riego... De tantos e tantas.
