Hai un malestar que percorre o noso tempo e que ten nome clínico: ansiedade. Pero a súa dimensión vai moito máis alá dun trastorno individual. A ansiedade converteuse no síntoma xeracional dunha sociedade que vive entre a hiperconexión e o baleiro, entre o exceso de estímulos e a falta de sentido
Hai un malestar que percorre o noso tempo e que ten nome clínico: ansiedade. Pero a súa dimensión vai moito máis alá dun trastorno individual. A ansiedade converteuse no síntoma xeracional dunha sociedade que vive entre a hiperconexión e o baleiro, entre o exceso de estímulos e a falta de sentido. Non é unha doenza persoal: é a resposta psíquica a un sistema que nos esixe estar sempre dispoñibles, visibles e produtivos.
Vivimos en sociedades de control, como advertira Deleuze, nas que a vixilancia xa non se exerce desde fóra, senón desde dentro. Cada quen é o seu propio supervisor: mídese, xestiona o tempo, conta pasos, followers e likes. O desexo —esa forza vital que nos move cara ao mundo— converteuse na última fronteira: un territorio que o capitalismo tamén aprendeu a colonizar. A través do consumo, o sistema ofrece pequenas doses de satisfacción para encher un baleiro que el mesmo produce. A economía actual xa non vende obxectos, senón sensacións, estados de ánimo, identidades efémeras.
A sociedade do espectáculo, como dicía Debord, substituíu a experiencia pola imaxe. O consumo e a produción de imaxes son xa unha mesma cousa: consumimos o que somos e producimos o que queremos parecer. Iso xera un imperativo emocional: ser felices, interesantes, visibles, performativos. Cando a felicidade é unha obriga moral, a ansiedade é a reacción lóxica de quen non pode cumprila. E cando o malestar é privatizado —como explicaba Mark Fisher—, cada un carga coa culpa do seu propio fracaso adaptativo. Non é o sistema o que enferma: somos nós.
Herbert Marcuse chamaba a isto desublimación represiva: o sistema autoriza o pracer, pero só aquel que non o ameaza. Permítesenos desexar, sempre que ese desexo alimente o ciclo produtivo. O resultado é unha excitación continua, unha estimulación sen descanso que nunca se converte en satisfacción. A ansiedade é, así, o mecanismo de defensa fronte a un malestar que nunca se calma. O síntoma dunha sociedade que perdeu a capacidade de esperar.
Os adolescentes medran nun mundo que os interpela constantemente, que lles ofrece un menú identitario infinito e ao tempo lles rouba o silencio necesario para pensarse. Esta xeración ansiosa tamén é a máis medicada da historia recente.
Esta aceleración tamén marca ás xeracións máis novas. Os adolescentes medran nun mundo que os interpela constantemente, que lles ofrece un menú identitario infinito e ao tempo lles rouba o silencio necesario para pensarse. A súa angustia non é só biográfica, é epocal: responde á sobreexposición, á performatividade constante, á colonización emocional das redes. A cultura emo foi, no seu momento, unha das primeiras expresións deste malestar: unha estetización da tristeza, unha forma de transformar o “estou triste” no “son triste”. Aquela identificación coa dor resultaba tranquilizadora, porque pechaba a incerteza. Hoxe o fenómeno é outro, pero o fondo é o mesmo: a dor, o medo, a soidade e a ansiedade como materia prima de contido.
Os datos non deixan lugar a dúbida: esta xeración ansiosa tamén é a máis medicada da historia recente. En España, o consumo de antidepresivos alcanzou en 2022 as 98,4 doses diarias definidas por cada 1.000 habitantes, só superado por Portugal e Suecia na UE. Un 27 % da poboación recoñece tomar somníferos, ansiolíticos ou antidepresivos. Entre adolescentes de 14 a 18 anos, o uso de ansiolíticos e hipnosedantes non deixou de aumentar na última década, e entre os mozos de 12-17 anos o consumo de antidepresivos medrou un 130 % tras a pandemia, mentres que entre os de 18-25 o fixo nun 60 %. Estes números falan de moito máis que de sufrimento individual: son un síntoma social.
En Mil cosas, o último libro de Juan Tallón, aparece unha idea que resoa con todo isto: a acumulación como forma de existencia. Acumulamos obxectos, experiencias, pantallas, emocións… e esa saturación acaba por deixarnos exhaustos, imposibilitados para atender á vida. O depresivo, neste contexto, pode ser entendido como quen se retira do mundo hiperprodutivo, quen decide non competir, non exhibirse, non producir máis imaxes de si mesmo. A depresión, igual que a ansiedade, convértese nun xesto político: unha renuncia á lóxica da rendibilidade emocional.
Quizais o primeiro paso non sexa medicalizar o síntoma, senón escoitalo Medicalizar o síntoma pode ser unha solución temporal para un suxeito, pero non é resposta para un problema que ten unha clara base sociocultura
Non é casual que as taxas de ansiedade e depresión se disparen nas xeracións máis novas. A súa vida transcorre entre a sobreexposición e o illamento, entre a demanda permanente e a imposibilidade de estar á altura. As súas emocións están mercantilizadas, igual ca o seu tempo e a súa imaxe. Vivimos nun réxime afectivo que premia o entusiasmo e castiga o silencio. Por iso, a ansiedade é o síntoma dunha época que perdeu a capacidade de estar en paz consigo mesma.
Quizais o primeiro paso non sexa medicalizar o síntoma, senón escoitalo. Porque a ansiedade non fala só de nós: fala do noso tempo, da nosa cultura e das nosas pantallas. É o corpo dicíndonos que o ritmo é inhumano, que a velocidade e o ruído non poden encher o baleiro. Medicalizar o síntoma pode ser unha solución temporal para un suxeito, pero non é resposta para un problema que ten unha clara base sociocultural. O desexo —aínda o máis pequeno— é o último lugar onde pode resistir o humano.
