Durante o experimento pandémico do ensino dixital xeneralizado, atopámonos con nenos, nenas e adolescentes desconectados da experiencia relacional fundamental que supón o encontro corpo a corpo entre o alumnado e os adultos que traballan nun centro escolar

Unha das ensinanzas que nos deixou a pandemia da COVID-19 foi que a dixitalización do ensino está lonxe de ser unha opción desexable. Por unha banda, porque o alumnado, no seu proceso de aprendizaxe, benefíciase da presenza de docentes que, no canto de pantallas, sexan corpos que sosteñen o desexo dunha vida posible. Por outra, porque a escola é un lugar fundamental para a detección temperá de dificultades persoais e para facilitar a abordaxe destas. Así, durante o experimento pandémico do ensino dixital xeneralizado, atopámonos con nenos, nenas e adolescentes desconectados da experiencia relacional fundamental que supón o encontro corpo a corpo entre o alumnado e os adultos que traballan nun centro escolar. Ademais, tamén perdemos moita da información sobre as situacións de vulnerabilidade e experiencias adversas que condicionan o futuro da mocidade, así como a oportunidade de intervir sobre elas.

Freud, nun artigo chamado “Contribucións ao simposio sobre o suicidio” de 1910, afirmaba que a escola, ademais de facerse cargo do proceso de ensino de contidos académicos, debe infundir o pracer de vivir, o amor pola vida —que non é un ideal de felicidade—, e dar puntos de ancoraxe ás persoas mozas. Atribuía, deste xeito, unha función compensatoria e igualadora ao ensino que deberiamos ter sempre en conta; cada quen ten o contexto familiar, cultural, económico e social que ten, e a escola debería ser un espazo que nos iguala a través da transmisión de coñecementos e valores fundamentais na nosa socialización. Debe ser, deste xeito, un espazo esperanzador, aberto a futuros desexables e posibles.

A escola debe ser un espazo que favoreza a educación de cidadáns maduros, con pensamento crítico, rebeldes fronte ás opresións, sensibles coa súa comunidade, respectuosos coa diversidade e orientados a un futuro esperanzador

çÉ relevante lembrar que Freud facía estas reflexións no contexto duns encontros sobre o suicidio en persoas mozas, o que as fai moi pertinentes para a nosa actualidade. Se analizamos os datos oficiais de consumo de substancias en estudantes de educación secundaria nas últimas décadas, observaremos que o único que subiu de forma significativa é o dos hipnosedantes, con e sen receita. De feito, o 23% da mocidade de 16 a 24 anos consome algún tipo de medicación psiquiátrica, principalmente ansiolíticos, hipnóticos e antidepresivos. Este incremento está relacionado co aumento de problemas de saúde mental como a ansiedade, a depresión e os trastornos do sono. Máis do 50% do estudantado universitario ten consultado algunha vez con profesionais sanitarios por un problema de saúde mental. A prevalencia de ansiedade moderada ou grave é de aproximadamente un de cada dous estudantes. As consultas clínicas relacionadas con ideación suicida e autolesións creceron exponencialmente.

As causas detrás destas cifras só poden ser múltiples e complexas. Ás variables individuais únense factores psicosociais como: a abusiva dixitalización dos espazos de relación; as novas formas en que se manifesta a esixencia a través dun temperán imperativo de produtividade, popularidade e felicidade; a infantilización das persoas adultas, especialmente na esfera pública; a erotización da infancia; a desesperanza respecto ao futuro, etc. A todo iso súmase a clara correlación entre baixo nivel socioeconómico e alto sufrimento psíquico.

O futuro da mocidade non pode construírse sen garantirlles espazos de coidado, acompañamento e esperanza. É tempo de asumir responsabilidades colectivas e poñer a saúde mental no centro das políticas educativas

De ningunha maneira podemos pedirlle ao sistema educativo que solucione por si só toda esta cuestión. Pero se a pregunta é se este mesmo sistema debe facer algo para afrontar esta realidade e colaborar na prevención, detección e acompañamento das dificultades de saúde mental da mocidade, a resposta só pode ser que si. A escola debe ser un espazo que favoreza a educación de cidadáns maduros, con pensamento crítico, rebeldes fronte ás opresións, sensibles coa súa comunidade, respectuosos coa diversidade e orientados a un futuro esperanzador. Tamén pode ser, como se dicía na vella canción Another brick in the wall, un instrumento despersonalizador nunha sociedade hipercompetitiva orientada ao consumo de suxeitos obxectualizados.

Toda a comunidade educativa, incluíndo familias, profesorado, administracións e a sociedade no seu conxunto, está interpelada por este dilema. O futuro da mocidade non pode construírse sen garantirlles espazos de coidado, acompañamento e esperanza. É tempo de asumir responsabilidades colectivas e poñer a saúde mental no centro das políticas educativas.