As polémicas sentenzas iniciais do caso de 'La Manada' fixeron que unha comisión de expertos propuxese modificar o Código Penal nesa liña, pero o adianto electoral deixouno aparcado
A maior parte de países de Europa non definen a violación nas súas lexislacións como sexo sen consentimento. A pesar das recomendacións internacionais, aínda son só dez os estados que o fan, mentres que o resto seguen baseando as súas definicións en función da violencia, a intimidación, a forza física utilizada ou a coacción. Así ocorre en España, onde o Código Penal vincula a agresión sexual á existencia de violencia ou intimidación e a diferencia así do abuso sexual. Precisamente nesta distinción radica o fundamental da interpretación xudicial do caso de La Manada, que este venres foi condenada polo Tribunal Supremo a 15 anos de cárcere por agresión sexual.
Portugal desde principios deste ano, Suecia, Reino Unido, Irlanda, Luxemburgo, Alemaña, Chipre, Islandia, Bélxica e, hai só unhas semanas, Grecia, son os países de Europa que si contan con leis que regulan a violación en base á falta de consentimento, segundo o reconto de Amnistía Internacional. En España, a sentenza de La Manada ditada pola Audiencia Provincial de Navarra en abril de 2017 motivou a revisión do Código Penal para facer o mesmo, pero o adianto electoral deixou a reforma no tinteiro. A proposta acababa coa distinción entre agresión e abuso e inauguraría un só tipo penal de violación sobre o eixo da ausencia de consentimento.
As activistas portuguesas argumentaron que a lei anterior esixía que se demostrase que existira violencia no ataque, polo que deixaba máis desprotexidas a persoas que fosen coaccionadas para manter relacións sexuais
O último país en engadirse á lista foi Grecia, cuxo Parlamento aprobou a principios de xuño unha reforma do Código Penal neste sentido. O cambio non estaba así previsto na idea de modificación inicial, pero a presión do movemento feminista logrou a súa incorporación. Varias organizacións e deputadas cualificaran a versión inicial de "inaceptable", debido a que definía a violación en base á existencia de violencia física, polo que minutos antes da votación, o ministro de Xustiza grego anunciou o cambio.
Portugal, pola súa banda, fíxoo no principio do ano. As activistas portuguesas argumentaron que a lei anterior esixía que se demostrase que existira violencia no ataque, polo que deixaba máis desprotexidas a persoas que fosen coaccionadas para manter relacións sexuais.
"A ausencia de recoñecemento legal de que as relacións sexuais sen consentimento constitúen violación fomenta a idea de que recae en nós como mulleres a responsabilidade de protexernos da violación", denuncia Amnistía Internacional
"A ausencia de recoñecemento legal de que as relacións sexuais sen consentimento constitúen violación fomenta a idea de que recae en nós como mulleres a responsabilidade de protexernos da violación", denuncia Amnistía Internacional sobre a maioría das regulacións europeas. A organización iniciou unha campaña europea para esixir aos estados que apliquen o Convenio do Consello de Europa sobre prevención e loita contra a violencia contra a muller e a violencia doméstica, coñecido como o Convenio de Istambul.
Este instrumento internacional, aprobado en 2011 e ratificado por 20 países europeos –entre eles España en 2014– obriga aos países a modificar as lexislacións neste sentido. Doutra banda, e aínda que non existe ningún convenio internacional que defina especificamente o que é o consentimento, explica Amnistía Internacional, o Convenio de Istambul si fai un achegamento e no seu artigo 36.2 alude a que "debe prestarse voluntariamente como manifestación do libre arbitrio da persoa considerado no contexto das condicións circundantes".
A organización de dereitos humanos fai fincapé en que as definicións baseadas na violencia, a forza física ou a intimidación teñen repercusións tanto xudiciais, como no caso de La Manada, como sociais: "Por unha banda, en relación á capacidade para procesar con éxito os delitos, e tamén nos termos de como a sociedade percibe a violación".
Amnistía Internacional esixe a implementación de marcos integrais de prevención e sensibilización que axuden a desterrar "os prexuízos, a culpabilización das vítimas e os estereotipos e mitos xeneralizados"
Amnistía Internacional analizou profundamente o tema no seu recente informe Tempo de cambio. Xustiza para as sobreviventes de violación dos países nórdicos, no que examina os sistemas de xustiza respecto á violencia sexual nestes estados. Deles, só Suecia define a violación en base á falta de consentimento e mesmo introduciu recentemente no seu Código Penal o concepto de "participación voluntaria", polo que a clave é determinar se a participación da muller no acto sexual foino ou non.
No outro extremo, Noruega segue definindo penalmente a violación como calquera actividade sexual que se realice a través "da violencia ou dunha conduta ameazadora". Aínda que en marzo de 2017 o Parlamento ratificou o Convenio de Istambul, aproximadamente un ano despois a cámara rexeitou a proposta do Partido da Esquerda Socialista de seguir as indicacións do mesmo en canto á definición da violación. Ese mesmo día, o 5 de abril de 2018, o Comité de Dereitos Humanos da ONU publicou algunhas recomendacións para o país nesta materia entre as que incluía a necesidade desta modificación.
Aínda así, e xunto á esixencia de reformar as lexislacións, Amnistía Internacional pon o foco como parte da súa campaña en que iso por si só non será suficiente porque mesmo en xurisdicións que si o fixeron, "segue habendo numerosos obstáculos para o acceso das mulleres á xustiza cando sofren unha violación". Por iso, esixe a implementación de marcos integrais de prevención e sensibilización que axuden a desterrar "os prexuízos, a culpabilización das vítimas e os estereotipos e mitos xeneralizados" respecto diso.
