De Rosalía de Castro ao movemento libertario habería varios capítulos polo medio, porén, no festival Abride a fiestra que a Fundación Rosalía organiza na Casa da Matanza estableceuse un fío condutor, aínda que fose só durante unha hora, que foi de Padrón a Barcelona para que Diego Ameixeiras debullase a súa última novela, publicada esta primavera en Xerais, titulada Un anarquista. Unha historia sobre como construímos a nosa identidade que se acubilla nun tempo real, aqueles anos do final da década dos setenta, da Transición española, e un episodio deses que aínda son segredo de Estado: o coñecido como caso Scala, que acabou co auxe do anarquismo naquela sociedade ansiosa por pasar páxina.

Esta entrevista sucedeu nun ateigado auditorio da Casa de Rosalía o domingo 14 de xullo, antes de que a choiva protagonizase todas as conversas. De camiño, no coche, pregunteille a Ameixeiras se vivira algunha vez en Barcelona porque cando comecei Un anarquista pensei se habería nesas liñas algo de morriña da capital catalá, pero non, quizá a morriña puxéralla eu. O que si había –hai– nesas páxinas é a presentación dunha sociedade ávida de experiencias, disposta a lanzarse á rúa para reclamar os seus dereitos e liberdades. E un protagonista, Miguel Duarte, un galego casualmente de Ourense como o autor, que chega como tantos emigrados tratando de gañar a vida.

“Sempre tiven curiosidade pola época da Transición e coñecía o caso Scala de ouvidas, polo que se contaba daqueles anos sobre o movemento anarquista en Catalunya, concretamente en Barcelona. Supoño que se mesturou esa curiosidade coas ganas que tiña de facer unha novela un pouco diferente das anteriores porque esta é unha historia que ten unha parte máis xornalística –ou máis de crónica– e outra de ficción”, explica Ameixeiras, para incidir en que quería escribir unha novela de ficción cun pano histórico real e “con esa breve primavera libertaria que remata abruptamente co caso Scala, porque non hai que esquecer que houbo catro mortos que se lle puxeron enriba da mesa aos anarquistas, que saíron bastante tocados dese suceso e nunca volver recuperar a forza que tiñan daquela”.

Un anarquista ten uns paralelismos inevitables co presente. “Todos sabemos que a man negra do Estado está detrás de moitas historias, só fai falta ver a actualidade política diaria ou escoitar falar a certos comisarios de Policía. O que pasa é que é unha historia que moitas veces non apetece ser escoitada”, sinala o escritor ourensán, que busca captar o espírito do momento nas páxinas da novela: Franco acaba de morrer, están a piques de asinarse os Pactos da Moncloa, os anarquistas están apostando á carta máis alta e organízanse as primeiras manifestacións en defensa dos dereitos das persoas transexuais. Para coller o pulso das rúas de Barcelona naqueles anos setenta acudiu á ficción de autores como Vázquez Montalbán, González Ledesma, Juan Marsé, Montserrat Roig... así como o libro co que comezou a picarlle a curiosidade por esta historia: El Caso Scala. Terrorismo de Estado y algo más, de Xavier Cañadas. 

"O único personaxe real que aparece na novela é Joaquín Gambín, alias o Grillo, que era un informante da Policía e chegou a Barcelona coa misión de infiltrarse dentro do movemento libertario"

“A Transición, tal e como nola contaron, non incluía episodios coma este. Eu mesmo, ata que non investiguei no asunto, lin todas as informacións e falei con xente que viviu aqueles anos, pois simplemente sabía que o 15 de xaneiro do 1978 houbo unha manifestación en Barcelona, convocada pola CNT e outros grupos, e ao rematala uns manifestantes lanzaron uns cócteis molotov contra unha sala de festas –que era a Scala, que daquela estaba moi de moda e incluso se facía alí un programa de TVE– e hai catro mortes. Posteriormente desátase todo un proceso represivo, non só sobre os que participaron no suceso en si, senón sobre gran parte do movemento anarquista. Que ocorre, que aí había un infiltrado da Policía. O único personaxe real que aparece na novela é Joaquín Gambín, alias o Grillo, que era un informante da Policía e chegou a Barcelona coa misión de infiltrarse dentro do movemento libertario e exercer xa non só de informante, senón de instigador de sucesos como este. Quen ideou o atentado da Scala foi este personaxe escuro, que merecería varias novelas”, debulla Diego Ameixeiras.

Decide contar a historia desde o punto de vista dos anarquistas e, a pesar de que adoita escribir novela negra, neste caso faino dunha maneira un tanto diferente. “Pero si que é novela negra porque no xénero clásico o gran malvado sempre é o Estado”, di Ameixeiras. A estrutura racha con todo o escrito antes polo ourensán. El mesmo explica que “está escrita sen diálogos, en tres capítulos que non teñen puntos e á parte, con todo o que iso implica (sobre todo para corrixir a historia: é como unha especie de bosque no que te metes e, ás veces, resultaba complicado saír)”.

"Non nos falaron nin a metade de veces da revista Ajoblanco, das xornadas libertarias e de todo este fervedoiro que era Barcelona nesa época, e faláronnos a fartar da movida madrileña"

“Interesábame esa parte un pouco tráxica que ten o movemento libertario, que sempre aparece ou desaparece na Historia. Como esa canción de Leo Ferré que di que os anarquistas son un de cada cen, sempre hai un. Son como unha presencia constante: ao final da novela digo que o anarquismo é unha das perseveranzas máis fortes da natureza. Poderán ter máis ou menos forza, pero sempre están aí. E neste momento histórico estaban non só facendo política, tamén producindo un movemento cultural moi potente. Non nos falaron nin a metade de veces da revista Ajoblanco, das xornadas libertarias e de todo este fervedoiro que era Barcelona nesa época, e faláronnos a fartar da movida madrileña, como se iso fose o summun da rebeldía cando realmente estamos vendo como acabaron –e como están aí– moitos dos seus protagonistas con Jiménez Losantos todos os días na radio. Eu non digo que moitos dos anarquistas non acabasen domesticados tamén... A cada un a vida lévao por moitos sitios, pero creo que esta época de Barcelona ou o fenómeno de rock radical vasco foron moito menos asimilados pola cultura do Estado que a movida madrileña, pois aínda seguimos vendo por aí a Alaska e compañía dándonos leccións de contracultura, cando realmente estaban moi ben subvencionados”, argumenta.

Trátase dunha novela breve, pero non por iso menos laboriosa, aínda que o resultado sexa unha lectura moi fluída. Na conversa, Ameixeiras confesa que as primeiras versións do libro tiñan facilmente o dobre de páxinas, que foi pulindo e resumindo ata quedar coa versión final. “Quería escribir sobre como é cando tes vinte anos e estás construíndo a túa identidade, ata o punto de que moitas veces te ves metido en política realmente cando o único que querías –en principio– era ter un lugar onde recoñecerte cos amigos, ou deixarte arrastrar por un amor –como o que vive o protagonista–”, conta.

Ameixeiras escribe “intentando descubrir algo, iso que só se revela no momento de escribir”. “Eu sempre planifico todo cando escribo –conta–, cando me poño escribir un artigo sei exactamente do que vou falar, que vou citar... e cando escribo unha novela tamén. Pero no momento no que te pos en marcha para escribir hai algo que aparece aí e que hai que deixar que flúa”.

"Rematas unha novela cando sentes que quedas baleiro por dentro"

Así, cando dá por rematada unha novela? “Non o sei, creo que non remato nunca de escribila –asegura–. O que fago é mandala á editorial para que a cabeza me quede descansada un pouco e que a empecen a corrixir. Rematas unha novela cando sentes que quedas baleiro por dentro. Como cando empezas a correr, xa vas estando canso e chega un punto no que dis: ata aquí. Pois cunha novela é algo parecido. Hai unha parte física, quedas como farto da historia. Despois, obviamente, tes que defender esa novela, presentala e demais. Pero creo que rematas a novela cando empezas a odiala un pouco, cando queres desfacerte dela”.

Nunca para de escribir, e esta semana coñeceu que é un dos finalistas do Premio Afundación de Xornalismo Fernández del Riego. Di que agora está escribindo un novela que non ten nada que ver con Un anarquista, pero non sae do xénero negro. “Gústanme moito os clásicos da novela negra norteamericana e quería escribir unha historia parecida a estes triángulos amorosos tan fatais que aparecen nas escenas do cine negro dos anos corenta, e darlle un pouco a volta ao tópico desde personaxe que chega e, de repente, desfai unha parella. Son moi mitómano, entón, déixome guiar por iso de querer vivir dentro das historias que me gustan moito. No fondo, tamén querería ser un pouco Miguel Duarte nesta novela e ter vinte anos en plena Transición. Tivo que ser moi divertido participar daquelas xornadas libertarias porque a xente coa que falei viviu grandes noites de descuberta, debeu ser moi emocionante”, conclúe Ameixeiras.