O ‘horror’ polo discurso posmoderno. O impulso de “escribir a verdade” –“creo todo, absolutamente todo, o que escribín”, di. A procura dunha linguaxe denotativa. O humor –e o amor-. Son algún dos piares sobre os que está construído ‘O mundo dos vivos’ (Chan da Pólvora), o novo poemario de Samuel Solleiro. O autor respondeu por correo electrónico as nosas preguntas sobre este libro.

“É igual, o que teñas”, dille Satanás a Solleiro tras pedirlle a alma, que o escritor non dá encontrado. Hai non moito tempo chamoute Chus Nogueira -non Satanás- para pedirche algo para a súa ‘Antoloxía da poesía galega próxima’. E entón tiveches que remexer no que efectivamente “había”. Como nace este libro a partir daquela busca? Ademais da falta de tempo para pensar en editar, non te sentías seguro quizais co que tiñas gardado?

Non me sentía seguro, e con razón, porque era moi malo, pero ademais é que había moi pouco e todo disperso. Ao final nesa antoloxía, que saíu en 2017, acabáronse incluíndo só dous inéditos, cada un do seu pai e da súa nai. Non están mal, creo, pero ningún se parece nada a ‘O mundo dos vivos’; o que este libro lle debe a esa antoloxía é, ante todo, o xesto: o poñerse a teclear con idea de “facer algo”, a fascinación polas cousas, a busca dunha voz e dun lugar de enunciación. O que basicamente vén sendo sentar a escribir un libro, vaia.

Xa o primeiro poema sitúase na relación co tempo, que tamén estaba no teu anterior poemario publicado, ‘Punk’. “Son os anos inmediatamente anteriores ao inicio da vulnerabilidade: a suprema hostia, o lategazo. Facemos ver que todo nos suscita unha certa indiferencia”, di. Neste e noutros poemas parece haber como unha consciencia dun espertar cando, tras un tempo de certo cinismo -falabamos diso na entrevista que fixeramos sobre ‘Punk’, dicíasme que a posmodernidade fora como un finxir estar de volta de todo-, comezan a caer sistematicamente dereitos que parecían conquistados. Pode haber algo disto? 

“Probablemente o meu horror polo discurso posmoderno sexa moito maior agora”

Si, probablemente o meu horror polo discurso posmoderno sexa moito maior agora. Cando ‘Punk’ se publicou, en 2013, xa andaba coa mosca detrás da orella, pero cando o escribira, en 2007, aínda comungaba en boa medida con todas esas trapalladas cínicas e esteticistas. Por iso ‘O mundo dos vivos’ parte dun impulso extremadamente naíf, case cursi, de escribir a verdade.

Entendo por verdade algo a medio camiño entre “o verosímil” de calquera novela medianamente ben escrita e “o real” do xornalismo -no bo sentido da palabra-, pero que tampouco é “o auténtico”, esa idea romántica. É máis como cando dis que unha obra calquera, de calquera xénero, “ten moita verdade”. 

Ten máis que ver con encontrar o que hai de universal en historias individuais e con como, grazas a eses elementos, esas historias dan chegado a todo o mundo ca co feito de que sexa real o que se conta ou non. 

‘O mundo dos vivos’ parte dun impulso extremadamente naíf, case cursi, de escribir a verdade”

Por poñer un exemplo non literario, eu creo que unha canción como ‘Mr. Lonely’, un “hit” de Bobby Vinton de comezos dos 60, contén moita verdade; e créoo porque a min me salta sempre unha lágrima, a pesar de que a experiencia de sentirse só por estar no exército non ten nada que ver -por sorte- co meu contexto. Agora acabo de ver na Wikipedia que Vinton si que escribiu a canción estando no exército. Emocionaríame igual a canción se non fose o caso? Talvez si -e desde logo as cancións emocionan por moitos máis elementos á parte da letra-, pero eu partín da base de que era máis probable lograr unha empatía máis sólida se partía de cousas verdadeiras. Pode haber algunha imaxe, algún detalle, que non pertenza á miña experiencia persoal, si, pero creo todo, absolutamente todo o que escribín. 

“Eu partín da base de que era máis probable lograr unha empatía máis sólida se partía de cousas verdadeiras”

O resultado do proceso de escrita de ‘O mundo dos vivos’, di a contracapa (escrita supoño que por Antón Lopo), é un libro “que loita contra a significación excesiva e as metáforas devoradoras”. Estás de acordo con isto? Como se relaciona con ‘Punk’, ao respecto?

Estou de acordo, si. N’O mundo dos vivos’ intentei rescatar para a poesía na medida do posible a linguaxe denotativa. Volvendo ao que comentaba antes, o impulso de escribir desde a verdade é algo, en realidade, bastante manido. Pero eu creo que cando unha poética se constrúe coa metáfora como material principal é moito máis difícil que esa verdade se transmita, ou polo menos require unha lectura moito máis especializada para que suceda. Eu escribo frases normais, con suxeito e predicado, e intento que nada signifique moito máis do que di. 

“N’O mundo dos vivos’ intentei rescatar para a poesía na medida do posible a linguaxe denotativa”

Tampouco creo que sexa posible porque iso non o controlo eu, e tamén é o bonito do asunto, pero así está artellado o libro. Metáforas claro que as hai, é imposible evitalas totalmente, pero gústame que haxa sempre as mesmas e que sexan, digamos, as “clásicas”: a luz, o corazón etc., e non tanto construír eu outras. Canto a ‘Punk’, é un libro escrito desde unha voz poética que non “é” a miña, senón a dun personaxe de ficción que ten só algunha cousa de min, case nada. Non é que este libro estea escrito contra ‘Punk’, pero ás súas costas un pouco si.

No poema ‘Claro que existe’ recóllese o título do libro: “O mundo dos vivos e o mundo dos mortos son esferas que orbitan e se aproximan sobre as tres da mañá do horario de inverno”, di. Ese mesmo poema lembra que “o pasado existe” como algo presente e quizais tanxible. En todo o libro hai moitas referencias ao pasado, ao que podería ser a infancia, quizais a memoria. Por que?

Non sei ben. Creo que parte da proposta do libro consiste en recuperar a consciencia do que supón estar aínda sobre a terra. Nese sentido hai unha certa fascinación acerca de como pode ser que houbese xente que estivese aquí unha vez e xa non estea. É unha reflexión algo pueril, parece dun neno de seis anos, pero supoño que só podes falar do que vive contrapoñéndoo ao que non vive. 

“Hai unha certa fascinación acerca de como pode ser que houbese xente que estivese aquí unha vez e xa non estea. É unha reflexión algo pueril, pero supoño que só podes falar do que vive contrapoñéndoo ao que non vive”

Nas presentacións do libro utilizo discos vellos de 7” que compro nos días anteriores en tendas de segunda man por un euro, e seleccionalos tamén é un exercicio de acceso a un pasado que algunha vez estivo vivo. Por exemplo, comprar un disco do trompetista Roy Etzel, que non ten nin entrada na Wikipedia, para recitar por riba, é unha ollada (discretísima, pero unha ollada) a ese momento dos anos 60 en que unha persoa anónima na Coruña decidiu que comprar un 7” do tal Roy Etzel era unha boa idea, e despois a ese momento, talvez dos noventa, en que lle pareceu que o máis sensato era desfacerse del. Ultimamente, non sei por que, estas cousas emociónanme.

Algo que volve estar neste libro, como nos teus libros anteriores, como ‘Gran tiburón branco’, é o humor. Unha ollada ao un pouco patético que é todo. Pero nunca desde unha falsa superioridade. Senón desde o amor, que o libro non deixa de proclamar. Como se relacionan o humor e o amor neste libro?

O humor é un ingrediente da vida e gústame que penetre nos libros nunha proporción similar á que ten na vida. Non son capaz de tomar en serio un libro sen ningunha concesión ao humor, e menos aínda un que sexa unha pura concesión ao humor de principio a fin. Tampouco creo que haxa vidas onde non haxa un mínimo de humor, por amargo que sexa, e se as hai tampouco son as que máis me interesan; nin, líbreme Deus, as opostas. 

“O meu impulso foi precisamente atreverme a volver sacar temas que xa se daban un pouco por esgotados. Pasa tamén co do amor”

Como co da xente que estivo pero xa non está que comentaba antes, son temas que parecen case ridículos por obvios, pero o meu impulso foi precisamente atreverme a volver sacar temas que xa se daban un pouco por esgotados. Pasa tamén co do amor. Cando falo do amor refírome a amor que sinto eu de verdade -xa sexa pola humanidade ou por espécimes concretos dentro da humanidade-, e así sen pensalo moito diría que é un amor que se parece un pouco máis ao da literatura mística ou relixiosa -sendo eu a cousa máis atea que pariu nai- ca ao do romanticismo.

En varios dos poemas está presente o feito de escribir ou máis ben deixar de escribir. Nun deste poemas explicas claramente que, se foses rico e non tiveses que traballar, escribirías. Nos últimos anos, a precarización -ese eufemismo de explotación- laboral aumentou moito. E a cultura, ou o xornalismo por exemplo, foron expulsando ou colocando nunha posición máis marxinal aínda, precisamente, a quen non ten cartos para pode permitirse “comprometerse” coa Cultura. Teñen algo que ver con isto estes poemas teus sobre a non escrita?

Si, tendo en conta que non escribir foi o que máis fixen na última década, non podía non ser un dos temas principais do libro. Gústame, e creo que é honesto, que un libro faga explícitas as condicións materiais da súa propia escrita. No meu caso traballo desde hai anos como tradutor, que por unha banda é moi interesante pero por outro, dado que o xesto é moi similar ao de escribir, tende a quitarche a gana de facelo. Ademais, como autónomo, acabas monetizando o tempo dunha maneira algo desagradable pero case inevitable, e tamén diso falei. 

“Gústame, e creo que é honesto, que un libro faga explícitas as condicións materiais da súa propia escrita”

Creo que é inaceptable que o diñeiro e o traballo non estean moito máis presentes na literatura, ou mesmo que siga vivo o discurso que di que falar de cartos é reaccionario, cando é todo o contrario. Como escribir libros, aquí e agora, moi poucas veces é unha actividade lucrativa, creo que é un ámbito onde se notan moito cousas coma a clase social de toda a vida. Poder dedicarlle moito tempo a escribir depende en boa medida dos ingresos, dos aforros ou das familias. E non pasa nada, pero está ben que se note dalgunha maneira. ‘O mundo dos vivos’ ten só 22 textos porque eu son pobre. Se fose rico igual tiña 50.

Hai varias referencias literarias, que explicitas ao final do libro. Rimbaud, entre elas. Que papel cumpren neste libro, en relación coas referencias de ‘Punk’, por exemplo?

Un momento, son dúas cousas diferentes: o que sae ao final do libro son plaxios. Frases que anotei en cadernos que despois fun reciclando e descontextualizando até facelas miñas. Puxen a listaxe de nomes ao final a modo de agradecemento, pero non creo que fosen referencias detectables, e tampouco funcionan como citas. As referencias que si que hai no libro son poucas, menos ca en ‘Punk’ ou noutros libros, e case todas da cultura popular (Ned Flanders, o Príncipe de Bel-Air...). 

A excepción a isto é Rimbaud, que aparece porque é quizais o caso máis coñecido, e un dos máis radicais, de alguén que deixou de escribir para dedicarse a actividades máis lucrativas. Hai un libro moi interesante que reúne as cartas que lle mandaba á familia desde Abisinia, onde fala de cartos, de enfermidades, de xeografía e de calquera cousa menos de poesía. Eu fixen un dos textos do libro, ‘A forza’, a partir dun anaco dunha delas que traducín, de cando xa está moi enfermo e está intentando volver a Francia. Ao final ese esforzo por “intentar volver” é similar ao que intentei facer eu neste libro e similar ao que todos facemos nun ou noutro ámbito, antes ou despois. 

“Ese esforzo por “intentar volver” é similar ao que intentei facer eu neste libro e similar ao que todos facemos nun ou noutro ámbito, antes ou despois” 

O poema final fala de luz recuperada. E vén despois doutro que fala de que un día se apagará o corazón, e moito antes o ordenador. Quero dicir que, aínda que é un poemario dunha persoa de 35 (supoño que agora máis) anos que axusta un pouco as contas ao que era con 25 -a soberbia, quizais-, a impresión que deixa, polo menos a min, é a de luz e de vida. Para min, é un poemario non sei se dicir optimista. Como o ves ti?

A min é que me custa ver o optimismo e o pesimismo como dúas actitudes opostas. Non sei explicalo ben, pero ambas cousas me resultan compatibles, coma se un enfoque servise para enfrontarse a uns problemas, e outro, a outros. Nas cousas pequenas da vida teño certa tendencia ao pesimismo: se vou facer un trámite xa vou polo camiño pensando que a oficina vai estar pechada, esas cousas. 

“A min é que me custa ver o optimismo e o pesimismo como dúas actitudes opostas”

Pero no importante quero pensar que non son así. Fártame tamén que o imaxinario do escuro e do mísero siga tendo máis capital simbólico ca o do luminoso, cando este é moito máis difícil de lograr de forma sincera. En moitos ámbitos seguimos prostrándonos ante a figura do maldito, do macho sufridor, e en 2019 é de xulgado de garda.

E tamén hai música de fondo, como en ‘Punk’ e supoño que en todo o que escribiches. Cal é e que papel xoga?

Aquí a música foi unha ferramenta para axudarme co ritmo e, en certo modo, tamén co ton. Utilicei dúas cancións en bucle: a obertura da banda sonora de ‘Le mépris’, unha peli de Godard, que logo volvemos usar no tráiler do libro e, en menor medida, a peza new age de Suzanne Ciani ‘The Velocity of Love’. 

“Aquí a música foi unha ferramenta para axudarme co ritmo e, en certo modo, tamén co ton”

Non é que sexan as miñas músicas preferidas nin nada, pero eran as que funcionaban para o efecto concreto que quería lograr e que non sei ben como explicar. En realidade tampouco recordo unha gran presenza da música en ‘Punk’, salvo polo título, que aludía máis á actitude ou á estética dese movemento ca á música. Supoño que isto se debe á miña impopular opinión de que a poesía e a escrita de cancións teñen bastante menos que ver entre elas do que se di.

A construción da masculinidade atravesa todos os teus libros, e era tema central en ‘dz ou o libro do esperma’. Como te levas hoxe con ese libro, en concreto, en relación con ese tema? (Dígoo porque dalgunha maneira meteuse nun terreo daquela non moi común e que hoxe está moito máis presente na sociedade, na literatura…

Co tema, ben. Co libro, peor. Segue parecéndome un tema necesario e pouco traballado -máis ca en 2006, pero pouco-. O problema é que ‘dz’ era un libro onde se confundía pretender transmitir unha idea con transmitir efectivamente esa idea. Aí estaba a trampa. Que a contracapa dun libro diga que fala de x non quere dicir que o libro fale de x. Todo aí era superficial, ultraenxeñoso, iso que en inglés chaman smartass. 

“O problema é que ‘dz’ era un libro onde se confundía pretender transmitir unha idea con transmitir efectivamente esa idea. Aí estaba a trampa”

Eu era o autor e xogaba cos personaxes coma se fosen indios e vaqueiros. E cos lectores, de paso. Ao mellor construía unhas personaxes femininas que eran totalmente planas, e daba igual porque todo era irónico e si, escribía así, pero “en realidade” era para parodiar os que escribían así de verdade e eu estaba por riba de todo. Unha trapallada: escribía así porque seguramente coxeaba do mesmo que dicía criticar. Agora doume conta. 

“Eu era o autor e xogaba cos personaxes coma se fosen indios e vaqueiros. E cos lectores, de paso”

Onte, sen ir máis lonxe, rematei de ler un libro –‘My Father, the Pornographer’, de Chris Offutt -na tradución española de Ce Santiago-, que é un “memoir” pero podería ser perfectamente unha novela, e é basicamente unha aproximación ao mesmo tema pero escrita desde a empatía e o respecto por lectores e personaxes, con pouso e complexidade. Non lle chega á cintura ao de Offutt, pero estou máis satisfeito coa abordaxe -menos cacarexada- do mesmo tema de ‘Gran tiburón branco’, que a día de hoxe é, xunto c’O mundo dos vivos’, o único libro meu que salvo da queima.

’Punk’ xa se atopaba, quizais, coma ‘O mundo dos vivos’, entre a narrativa e a poesía. E ‘Gran tiburón branco’, que é narrativa, ten partes bastante líricas. Mesturar xéneros non é ningunha novidade que precise explicación mais, ‘O mundo dos vivos’ funcionaría igual se estivese publicado nunha colección de narrativa? Na entrevista sobre ‘Punk’ dicíasme que hai cousas que podes facer con máis facilidade ou liberdade se o marco é “poesía”, porque doutra maneira poderían resultar medio ridículas…

Neste caso nin sequera creo que sexa unha mestura de xéneros: é poesía escrita en prosa como xa se facía no século XIX. A razón é ante todo formal, rítmica: os puntos, as comas e os puntos e comas xa me daban todo o abano de pausas necesario e non precisaba engadirlles o salto entre versos, que sería un cuarto tipo de pausa. Quizais en textos máis abstractos sexa útil ese salto, pero non nestes. 

“Neste caso nin sequera creo que sexa unha mestura de xéneros: é poesía escrita en prosa como xa se facía no século XIX”

Pero si, se un valor teñen os xéneros é xestionar as expectativas. O mesmo libro punto por punto pero coas capas rosas da colección de narrativa de Xerais, por exemplo, sería un libro de narrativa horrible, pero supoño que simplemente porque non se corresponde coas expectativas de quen le un libro de narrativa. Tampouco digo que as expectativas estean para respectar todas, ollo, pero si que cómpre saber cales se queren respectar e cales non e xogar un pouco con elas.

Algo máis que queiras comentar? 

Non. Ou si. No momento en que sae esta entrevista, segundo Antón Lopo -que non ha ter motivos para mentir- xa só quedan os exemplares d’O mundo dos vivos’ que están distribuídos nas tendas, por iso se alguén o quixese comprar non debería esperar moito. Non sei se pode soar arrogante aclarar isto, pero seguramente soe menos arrogante se engado que a edición foi moi pequeniña. E está ben que así sexa, para que non acaben os libros dun ciscados polo mundo adiante coma eses 7” de Julio Iglesias que, de tanto publicarse, están hoxe tirados de prezo aínda que sexan os de cancións tan bonitas como ‘Abrázame’ ou ‘Gwendolyne’.