A protagonista de ¡Yo vivo! afirma na recta final do libro que converteu a súa vida nunha autoficción para ser quen de tragar con ela, "cullerada a cullerada". Neste punto, quen le xa non se sorprende, pois sente que coñece a esta muller aínda que non exista na realidade. Lúa Mosquetera (Miño, 1988), poeta e escritora, bordadora, artista, gañadora do premio aRi[t]mar á mellor poesía do 2021 con Anorak de pel de caribú e campioa do Poetry Slam galego o mesmo ano non é a protagonista da súa primeira novela, pero coñece moi ben a historia que conta. ¡Yo vivo! (2022), editado por La Moderna, é a súa entrada na narrativa tras dous poemarios autoeditados Aunque seas rara y seas pájaro (2020) e Rasrás (2018), e mais Espíderman (2022), publicado por Galaxia. Unha novela que precisaba para contar como afecta a precariedade á nosa vida e como, para ela, todo mudou o día que morreu súa nai.
Paréceche raro se che digo que rin moito lendo o libro?
Non me parece raro porque non es a primeira persoa que mo di, pero por intencionalidade miña á hora de escribilo si que me parece raro. Non o fixen querendo. Pero creo que demostra que é un libro bastante verdadeiro, que ten moito de min, dentro de que conteña unhas cousas un pouco máxicas ou distintas. Eu pretendía que fose natural e coido que o que dis ten moito que ver comigo porque a xente ri moito con cousas que non digo con esa intención, penso que garda relación con non ser explicitamente intensa no literario. O humor é unha ferramenta súper valiosa na arte para falar de dor, xa o dixo Mark Twain, e Castelao, que debaixo do humorismo hai sempre unha gran dor. Neste caso creo que o humor é unha forma intelixente, ou polo menos amable, de achegarse a toda a dor que contén a novela.
"A autoficción para min, paradoxalmente, é verdadeira, é unha forma moi auténtica de narrar sentimentos"
Falamos dunha autoficción que contén un aviso antes de comezar: case nada do que se conta pasou, porén, todo é verdade. Como é isto?
Non hai moito que me acheguei á autoficción como lectora –son mellor lectora que escritora porque leo máis que escribo– e pareceume que era moi interesante, non só polas posibilidades que che brinda como escritora para fantasiar... Eu sempre pensara que ficcionar non era para min, mais con isto descubrín que ás veces unha mentira agocha toda a verdade que ti precisas. Entón, que a ficción pode ser a forma, non máis sinxela, quizá máis cómoda, para que unha lectora ou lector comprendan un sentimento. Por exemplo, na pasaxe do enterramento, que é algo que xa tratei no poema O enterro da sardiña que forma parte de Espíderman, onde conto que o enterro da miña nai se converteu nunha comparsa do entroido. E isto non é certo, evidentemente, pero miña nai morreu no entroido e si lembro como nos días posteriores había xente disfrazada cando saía á rúa; se xa a vida en xeral ofende moitísimo despois dunha perda, imaxina aquilo con xente vestida de Spiderman... É todo tan absurdo, tan cómico e tan doloroso que me parecía que este xeito de esaxerar o que pasara explicaba moito mellor o que eu sentira aqueles días. A autoficción para min, paradoxalmente, é verdadeira, é unha forma moi auténtica de narrar sentimentos.
"Hai intencionalidade en falar da precariedade porque aínda que ao principio o agochaba, con moito 'postureo', o único que desexo agora é desmontar todo iso"
Na novela fálase moi abertamente da precariedade que experimenta a xente nova hoxe e do que che aporta ter unha rede de seguridade, se é que a tes. A protagonista di: "Me cabrea que el dinero me desestabilice, es tan mediocre". Querías falar disto de maneira intencionada?
Si, sabía que quería tratar este tema en especial. Todo o mundo pensa que esta é a novela definitiva sobre a miña nai, que é un tema ao que lle veño dando voltas os últimos anos na maioría dos meus textos: a morte da miña nai, a relación coa nai, a maternidade en si... Este é un texto que si, fala da maternidade, pero realmente fala da precariedade e dese destino no que te mergullas se che deixas levar, sen escollelo. Unha cousa que é moi de mulleres ademais.
Non sei cando comecei escribir abertamente da precariedade económica na que eu vivín, ou na que vivo, pero unha vez que o fixen decateime de que iso era o que tiña que facer. Levaba toda a vida disimulando esta precariedade. Paréceme que é moi fácil empoderarse con cousas positivas como o valente que fun porque cando morreu miña nai púxenme a traballar e autoediteime e agora as editoriais chaman na miña porta... Pero na miña opinión ten moita máis valía empoderarse con sinceridade, falando do que viviches, aínda que só sexa para que lle sirva de referente ou de apoio emocional para outras persoas. E serve, porque recibo mensaxes de xente que me coñecía da época universitaria en Compostela e lembra que traballaba como camareira en Ruta ou cando tiñamos a marca de roupa, e cando len este libro ou len algunha publicación que ten que ver coa precariedade no meu Instagram, sempre me escriben e din 'é que dabas unha imaxe tan distinta'. Unha rapaza que se me achegou hai pouco comentoume que ía a Ruta coas amigas e dicían 'queremos ser coma ela'. E realmente elas tiñan unha vida que eu levo envexando desde sempre, cos seus pais na súa casa, cos seus estudos pagados... Eu odiaba traballar de camareira.
Hai intencionalidade en falar da precariedade porque aínda que ao principio o agochaba, con moito postureo, o único que desexo agora é desmontar todo iso. A novela ten moito que ver con vivir de maneira consciente e valorar a nosa vida, os nosos privilexios e o que nós temos, e desenganarnos de todo o que hai ao noso redor.
"Non precisamos que ninguén nos diga que somos boas, somos boas sen que ninguén nolo diga, isto está claro"
A narración é tan verídica e confesional que podería ser case como unha publicación de Instagram, como conseguiches dar con ese ton na escrita?
É que non teño outro. Ao principio desde un complexo de inferioridade moi grande, e agora desde outra perspectiva, pero sempre intento ser pouco pretensiosa no que eu escribo. Hai quen me critica e di que está mal escrito, que é moi vulgar, que non ten nada de artificio nin de literario... Ao principio pensaba que o facía así porque non me atrevía a facer outra cousa, pero co paso do tempo vas descubrindo que claro que sabes. Non é que eu non saiba escribir como Pérez Reverte –que non quero, prefiro morrer– pero claro que sei escribir de maneira moito máis elaborada, son unha persoa cunha carreira de Filoloxía que le moitísimo. Pero defendo o que creo, que o literario –o artístico en xeral– está no cotiá. Todo ten que ver coa miña forma de ser, escribo como falo.
O sistema literario púxoche fácil publicar esta novela?
Pois con La Moderna, que é unha editorial independente e pequena, non tiven ningún problema. Imaxino, polo que coñezo, que noutra editorial sería outra historia. Mais tiven bastante sorte porque respectaron moitísimo o meu traballo, non houbo versións da novela, é o que eu escribín, non houbo nada que quitar. Si creo que no sistema literario, en xeral, habería atrancos para unha novela deste tipo, pero nesta experiencia en concreto sentinme como se autoeditara. Esta foi a primeira experiencia que tiven de editar con alguén man a man e a comunicación co meu editor foi moi fermosa durante todo o proceso. Sigo defendendo a autoedición, sobre todo por razóns económicas –que veñen ao caso falando de precariedade– pero aceptei este contrato, en parte, porque as condicións económicas non eran tan malas como noutras editoriais. Pero si que é certo que nos tempos nos que estamos, coa síndrome da impostora enriba sempre, que unha editorial confíe na túa obra porque cre que vai vender e prosperar é importante. Non precisamos que ninguén nos diga que somos boas, somos boas sen que ninguén nolo diga, isto está claro, pero que cho digan de cando en vez tampouco está mal.
Dá a sensación, por moito que como comentabas non sexa a primeira vez que falas do falecemento da túa nai e de como o viviches, de que che faltaba contar esta historia para rematar de sacalo de dentro.
Si. Esta novela para min foi relevante, e deixoume triste, porque con ela decidín pechar unha etapa creativa. O tema da miña nai e da miña relación con ela leva dando voltas por un montón de poemas e de textos que escribín ao longo dos últimos anos, pero esta novela era o peche final para este gran tema. Aínda que non é un peche definitivo, hai moitísimos autores que escriben sobre o mesmo tema todo o tempo. Eu son unha persoa que escribe autoficción, tanto en poesía como en prosa, e falo de min e da miña vida. Non podo borrar o que forma parte de min, miña nai morreu cando eu tiña 17 anos e marcou a miña vida para sempre. E non só iso. Eu, persoalmente, sería diferente se miña nai seguira viva, por moitísimas razóns. É algo que me vai acompañar sempre, que pertence á miña forma de ser e, loxicamente, á miña forma de escribir. Hai algo que rematou con esta novela, pero non lle digo adeus á temática da morte porque aprendín a convivir con ela, con este sentimento que foi evolucionando, grazas á escrita.
Á parte de que a aprendizaxe de como enfrontarse á perda é permanente.
Claro, totalmente. A perda, ou o dó, non ten que ver só coa morte. Perdemos todo o tempo, case todos os días hai algo que perdemos ou que escapa de nós dalgunha maneira. É un sentimento moi galego, ademais, ese tipo de saudade, de estar triste pero ao mesmo tempo satisfeita. O que eu sinto agora mesmo coa morte da miña nai é tristeza, evidentemente, pero tamén tranquilidade. Xa hai 19 anos que morreu, xa levo máis tempo sen ela que con ela, porén, é curioso porque a min o tempo que estiven con ela pareceume que foi tan longo tan longo e o que pasou desde que ela morreu pareceume tan curto tan curto. É algo co que vives e que forma parte dos meus textos, e a quen non lle guste, pois que non os lea.
"Estou descubrindo quen son neste mundo da música e estou satisfeita porque vou afastándome cada vez máis do recital de poesía para achegarme ao concerto"
Paralelamente á escrita, segues vinculada á moda dalgunha maneira a través do bordado, que che aporta?
O club de bordado naceu en 2015 e é unha comunidade que estou orgullosa de crear e que ademais é sustento económico para min xunto coa escrita. O bordado ten moito que ver coa meditación, coa abstracción da realidade; podes pasar horas tan centrada en onde ten que ir o punto que de verdade que che esqueces de todo. No grupo falamos dos problemas que temos, do que nos pasa... Eu teño un traballo que é precario pero no que son dona do meu tempo, e iso é ser rica para min, pero a maioría da xente ten un horario e entra nunha dinámica de traballo-casa que cando atopa un sitio coma este, que é refuxio, é unha marabilla.
E estás a levar a túa poesía a máis escenarios, case nun híbrido entre concertos e recitais non?
A verdade é que non o paso moi ben recitando, dáme moitos nervios. Pero estou descubrindo quen son neste mundo dos bolos e da música e estou satisfeita porque vou afastándome cada vez máis do recital de poesía para achegarme ao concerto, que é o que buscaba. Agora estou traballando en temas novos a nivel musical e rítmico, estou buscando outras cousas, que seguen sendo spoken word (palabra falada) pero tratando de achegarme máis ao urbano, máis rapeado, cunha intencionalidade máis musical. A raíz do festival Tándem da Coruña xurdiume o proxecto con Bala, que irei con elas ao Osa do Mar de Burela, e estou moi orgullosa. Vou seguir intentando ir sempre un paso máis alá.
