Xosé Manuel Pereiro asina xunto a Xurxo Martínez o libro 'Reboiras. O camiño da rebeldía' no que falan con preto de cincuenta persoas que coñeceron a Moncho Reboiras para descubrir "cousas por unha parte moi serias e tráxicas, pero por outra moi divertidas"

Xosé Ramón Reboiras Noia, natural da aldea de Imo, no concello de Dodro, morreu asasinado pola policía franquista con tres tiros pola espalda en Ferrol, cando tiña 25 anos. Soñaba cunha Galicia que hoxe non existe. E facíao nun contexto que tampouco existe xa. Sobre o mito de Moncho Reboiras hai moito dito, porén, o libro Reboiras. O camiño da rebeldía (Aira editorial), escrito polo xornalista Xosé Manuel Pereiro e polo filólogo Xurxo Martínez González vén profundar na persoa detrás do mito.

Por que era preciso fuxir do mito de Moncho Reboiras para facer este libro?

Porque o mito está moi consolidado en paredes, e en publicacións, e o que se fixo durante estes case cincuenta anos –que se fan dentro de catro– foi falar do mito. Pero debaixo do mito había unha persoa, un rapaz, porque morreu aos 25 anos. Decidimos falar tamén da súa xeración e dos seus amigos, o que resultou ser unha descuberta. Quixemos contar o proceso humano de alguén que escolle unha militancia, que é o caso de Reboiras e tamén dos seus compañeiros, e como a desenvolven.

O libro comeza coa historia familiar, o pai emigrado para traballar en Euskadi, o traslado da aldea á cidade para que os nenos estuden... Realmente, faise unha radiografía do que eran moitas familias galegas naqueles anos desde finais dos cincuenta e na década dos sesenta.

Imaxino que si. Eu non vivía en Vigo nin en sitio industrial ningún, e aínda que vivira tampouco me ía enterar de nada porque aínda nin fixera a primeira comuñón. Pero si que está máis ou menos analizado o que era a emigración á cidade, e queda bastante, ou polo menos ata hai dez anos quedaba bastante de todo isto. Contamos isto porque tivemos a sorte de falar co irmán de Reboiras e tamén cun veciño de Teis que comezou con el os tinglados, que foron eles dous un pouco os paus do galiñeiro do que foi a UPG.

"Decidimos onde parar de contar, porque se paramos cando a morte quédanos algo tan importante como é a represión"

No libro están as testemuñas de moitas persoas que compartiron experiencias con Reboiras, desde Margarita Ledo ou Camilo Nogueira a Xosé González Martínez (Pepe de Teis) ou Manolo Fernández Rodríguez (Manolo de Remesar), entre outros moitos. Como foi facerlles lembrar aqueles anos?

Foi bastante interesante e moi divertido. Ao principio, por parte de algúns había reticencias. Falamos con case cincuenta persoas e nalgúns casos había problemas de memoria, pero foi moi instrutivo porque estás a falar con xente maior contando as súas batallas xuvenís. Descubrimos cousas por unha parte moi serias e tráxicas, pero por outra moi divertidas. O paso de Margarita Ledo do río Miño a Portugal, é que nos descojonabamos da risa cando o contaba.

Quedou xente coa que poderiamos ter falado porque chegou un punto no que como uns empezan a tirar dos outros... hai que escoller onde paras. E nós decidimos tamén onde parar de contar, porque se paramos cando a morte quédanos algo tan importante como é a represión e o episodio do cárcere con ese intento de fuga que non é demasiado coñecido. Pero seguir máis alá e contar un pouco o Consello de forzas políticas e as escisións serias da UPG –porque ata entón o que había eran as purgas propias da época e da esquerda naquel momento– xa non nos interesaba porque tiña pouco que ver con Reboiras.

"Aos Sex Pistols faltáballes un ano para saír e aquí había uns tipos que lle pegaban tiros á xente pola rúa... Son mundos paralelos e a nós tocounos o chungo"

Sinalades na introdución: ″Hai cousas que poden ser contemporáneas, e mesmo conterráneas, pero acontecen en mundos moi distintos, que non teñen máis relación ca o calendario″. Dicimos moitas veces que non se pode xulgar aquel momento coa mirada de hoxe, pero é que, ademais, para as novas xeracións é un mundo que queda moito máis lonxe do que marca o propio calendario.

Claro é que aparece o Volkswagen Polo nesa época, os Beatles incluso xa se separaran, estaban os Sex Pistols non digo que ensaiando porque non creo que ensaiaran moito... Desde un punto de vista non só dun rapaz, senón desde o meu, son tempos epistemoloxicamente distintos. É que aos Sex Pistols lles faltaba un ano para saír e aquí había uns tipos que lle pegaban tiros á xente pola rúa... Son mundos paralelos e a nós tocounos o chungo. Non tiña nada que ver o desenvolvemento da Historia, falando nun contexto de Europa; en Brunei quizais seguían queimando xente pero nun marco continental e europeo, da civilización occidental e cristiá, eran cousas completamente distintas.

Falar da loita armada –se é que lle podemos chamar así naquel punto– foi a parte máis difícil do proceso do libro?

Unha cousa que queda confirmada no libro é que na UPG ían facer un grupo armado, imaxino que de autodefensa, non para andarlle pegando tiros á xente, pero si un grupo armado. É un saír un pouco do armario do que é a historia oficial.

Din que cando o de Ferrol Reboiras se resistiu, pero Lois Ríos, que estaba alí con el, di que nunca lle viu unha pistola. Quere dicir que a levaba, posiblemente, pero non está claro que chegara a disparar ningún tiro. Para a Policía o conto foi outro.

"Unha cousa que queda confirmada no libro é que na UPG ían facer un grupo armado, imaxino que de autodefensa"

Foi esta parte armada a que fixo que a figura de Reboiras sexa reivindicada fundamentalmente pola UPG?

Reboiras levaba pistola, si, pero claramente había outros que a sacaban moito máis que el. O que era fundamentalmente é un organizador, foi o que máis deu de si para que houbera un sindicato. A min o que me estraña é que daquela se crearon un montón de partidos, e o único que permanece é a UPG. E o sindicato que axudou a crear Reboiras é o maioritario hoxe en Galicia. Penso que está claro que Reboiras tivo moito máis que ver no eido sindical ou na fundación do Frente Cultural, que no rollo armado. Pero claro, o pouco que queda é o do tío coa pistola.

E o da pistola é o máis difícil de ver desde hoxe.

Claro, pero estabamos nunha ditadura e Enrique Ruano acababa de caer por unha ventá, non sabemos se despois de que lle pegaran un tiro en comisaría. Non era cousa baladí. E no 72 mataron a dous tíos por manifestarse na ponte da Pías, e nas folgas de Vigo carretaban xente para as comisarías. Estamos falando dunha ditadura cunha barra libre da Policía e da extrema dereita brutal, como se demostrou despois na Transición, cando houbo case tantos mortos como con ETA. Non se pode mirar coa visión de hoxe.

"Estamos falando dunha ditadura cunha barra libre da Policía e da extrema dereita brutal, como se demostrou despois na Transición"

Contades que detrás do libro hai un proceso de dez anos, como foi escribilo a catro mans con Xurxo Martínez?

Foi unha encarga que me fixeron da Comisión 35º Aniversario Moncho Reboiras, na que estaba o propio Xurxo, e despois pasáronme dúas cousas: unha o Día das Letras a meu irmán e a creación de Luzes. Entón pensei que se quería rematar o libro precisaba algún compañeiro de baile sólido, e quen máis sólido que Xurxo, que ademais é historiador.

Con que quedas despois de escribir o libro?

Gustaríame ser un deses xornalistas americanos aos que lle dan cinco anos para investigar algo, en lugar de estar así, digamos, no tempo libre. Pero gústame ter sacado unha historia coñecida e facer o que para min é fundamentalmente un relato periodístico moi arraigado na Historia.