A UE pide a España un recorte de 3,6 puntos porcentuais do PIB de 2025 a 2028, a metade do que tivo que facer durante o peor da crise financeira

A débeda pública española baixou ata o 104,4% do PIB no terceiro trimestre do ano, tres puntos menos que no mesmo período de 2023, pero segue batendo récords se se mide o seu volume en termos absolutos, 1,63 billóns de euros. O repunte foi de 57.304 millóns, un 3,6%. Hai uns días, a Comisión Europea validou o plan fiscal que o Goberno español enviáralle en outubro, porque considera que establece unha senda "crible" para garantir que a débeda pública baixará ou se situará en niveis "prudentes". E é que, tras a entrada en vigor o pasado abril das novas regras fiscais da UE e tendo en conta o débil crecemento económico europeo –lastrado pola mala saúde dos seus dous principais motores: Alemaña e Francia–, a consolidación fiscal, como a chaman os economistas, e a austeridade, como se bautizou na penúltima crise, volven ao centro de atención de expertos e políticos, e ocupa titulares.

A época en que os gobernos puxeron en marcha grandes plans de gasto para loitar contra a parálise económica causada pola COVID-19 e para afrontar a crise enerxética provocada pola guerra en Ucraína quedou atrás. Daquela Bruxelas suspendeu as regras fiscais europeas, fixadas nun 3% de déficit e un 60% do PIB para a débeda pública. Agora, os ventos sopran do lado contrario. Segundo calcula Bruxelas, de 2025 a 2028 a eurozona deberá aplicar un axuste fiscal de 1,9 puntos porcentuais de PIB. O país que máis terá que apertar o cinto é Finlandia, 4,8 puntos porcentuais, mentres que a Alemaña só lle sobran 0,4 puntos e a Irlanda, ningún. O axuste español debe ser de 3,6 puntos porcentuais de PIB, só unha décima menos que o francés.

Para facerse unha idea da profundidade do recorte, pódese comparar cos case sete puntos porcentuais do axuste sufrido pola economía española entre 2011 e 2013, os anos da gran crise financeira e da austeridade imposta por Bruxelas tras o rescate á banca. É dicir, o esforzo fiscal que se lle pide a España é a metade do que tivo que facer unha década atrás. Ademais, esta vez "a senda que mandou o Goberno a Bruxelas está ben dosificada no tempo", polo que o axuste debería ser moito menos doloroso, apunta Diego Martínez, catedrático de Economía da Universidade Pablo de Olavide e investigador de Fedea. A incógnita, engade, é que o Goberno aínda non concretou como vai levalo a cabo.

O impacto

Para reducir a débeda só hai dous camiños: recortar o gasto público e subir os impostos. Tras a crise financeira, a maior parte do axuste fiscal levouse a cabo mediante recortes do gasto público, un 56%; o resto foron subas de impostos. O FMI, no seu máis recente Monitor Fiscal, aprema os gobernos a "reconstruír os colchóns fiscais" e a conter a débeda pública "agora e non máis tarde". Di que atrasalo só aumentará a necesidade de facer "unha corrección maior" máis adiante. Xustifica a oportunidade do momento no feito de que a inflación se está moderando e os bancos centrais baixaron os tipos de interese, polo que as economías atópanse "en mellores condicións para absorber o efecto económico do endurecemento da política fiscal".

Porque do que non hai dúbida é de que eses axustes teñen un inevitable impacto na economía e nos fogares, como o mesmo FMI recoñece. Os recortes nas transferencias de diñeiro público afectan os cidadáns, en especial aos de rendas máis baixas. Haberá menos subsidios e prestacións ou estes serán de menor contía, por exemplo, se se recorta o gasto social. O resultado inmediato é unha redución do consumo dos fogares. E un aumento da desigualdade. Outro tanto ocorre se baixan os salarios dos funcionarios. Finalmente, se se recorta o investimento público, inevitablemente caerá a actividade económica.

Como lembra Philipp Heimberger, economista do Vienna Institute for International Economic Studies, en Consolidación fiscal e os seus efectos sobre o crecemento na eurozona, os axustes fiscais sempre frean a actividade económica no curto prazo. Así, un recorte do 1% do PIB tradúcese nunha perda de crecemento do 1% os dous primeiros anos e do 3,5% en cinco anos. De feito, explica, entre 2011 e 2013, no peor da anterior crise, as ratios de débeda pública respecto ao PIB dos países do sur de Europa empeoraron coa austeridade porque as súas economías entraron en recesión e reduciuse o denominador da fórmula.

O Banco de España cifra nun 0,5% o que caerá o PIB se a tesoira se aplica ao investimento público e un 0,3% se se reduce o gasto corrente

O Banco de España xa cuantificou o impacto que o axuste previsto pode ter na economía. Nas proxeccións económicas que publicou a semana pasada, cifra nun 3,9% o que crecerá o gasto de media entre 2025 e 2027, catro décimas porcentuais máis do que prevé o Goberno no Plan Fiscal enviado a Bruxelas. A Autoridade Independente de Responsabilidade Fiscal (AIReF), pola súa banda, tamén cre que o gasto se desviará só un pouco menos: tres décimas. Tras sinalar que o Goberno non concretou suficientemente como vai levar a cabo o axuste fiscal ao que se comprometeu, o Banco de España expón dous posibles escenarios, dependendo de como se debuxe ese recorte. O primeiro, reducindo o investimento público, freará o crecemento do PIB un 0,5%. O segundo, rebaixando o resto das partidas de gasto pero protexendo o investimento público, rebaixará un 0,3% o PIB en 2027.

Como se recorta

Por iso é polo que o FMI pida un "deseño coidadoso" do axuste fiscal, para evitar que os países terminen no que denomina como "crecemento anémico". Pero tamén recomenda como medida paliativa un aumento dos impostos progresivos que, ao seu xuízo, afectará menos á actividade económica que o recorte do gasto público, considerando que as rendas máis altas –as que máis impostos pagarán– reducen menos o seu consumo porque contan cun maior colchón patrimonial. "O problema que teñen as subidas de impostos nos tramos superiores é que xera un aumento da recadación pouco relevante", precisa Diego Martínez. O mesmo ocorre cos impostos ás enerxéticas ou a banca, por cuxo mantemento loita o Goberno no Congreso.

Para Carlos Martín Urriza, profesor de Economía da Universidade de Alcalá de Henares e portavoz de Economía do Grupo Parlamentario de Sumar, a austeridade non é o camiño. No seu lugar, avoga por "canalizar o capital cara a investimentos máis produtivos". Refírese tanto aos Fondos Next Generation da UE para a transición dixital e a ecolóxica, como ao capital humano, conseguindo "un mercado de traballo o máis amplo posible". Martín Urriza cre que é a receita adecuada para un país que ten infrautilizados os seus recursos laborais, cunha taxa de paro elevadísima, unha alta porcentaxe de contratos a tempo parcial indeseados ou demasiados traballadores subempleados. Polo que propón "elevar os estándares laborais", subindo o Salario Mínimo Interprofesional ou mellorando o cumprimento da xornada de traballo, para que prevalezan as empresas máis produtivas.

Baixando ao detalle, o FMI recomenda eliminar as subvencións aos combustibles, que nos países en desenvolvemento "favorecen desproporcionadamente" aos máis ricos, mentres que nos países máis avanzados os seus beneficios recaen en gran medida nas rendas medias. A España, en concreto, suxírelle que "mellore a eficiencia" dos beneficios fiscais; é dicir, das deducións, exencións e bonificacións das que gozan determinados contribuíntes, actividades ou investimentos. Nos últimos Orzamentos do Estado, a súa contía ascendía a 45.268 millóns de euros. "É unha gran fonte de ingresos aos que se está renunciando", admite Diego Martínez. Carlos Martín coincide en que hai que "redefenir" o catálogo de exencións e deducións, sobre todo no imposto de sociedades, pois as súas deficiencias de deseño permiten á empresas o "escaqueo fiscal".

A Estados Unidos, o FMI recoméndalle en cambio que suba os impostos indirectos e aumente de forma progresiva o imposto sobre a renda, mentres que a Reino Unido pídelle que elimine exencións ao IVE. Con Francia é máis expeditivo e aconséllalle que redefina as súas prioridades de gasto “dentro dun recorte xeral do gasto público”.

Recortes sociais en Francia

A razón de tanta dureza estriba en que a débeda pública francesa escalou ata o 112% do PIB, e está case oito puntos por encima da española. Tal é así que a prima de risco gala igualou a grega e superou a española. Algo impensable nos peores anos da crise financeira cando o diferencial da débeda española coa alemá disparouse ata case os 500 puntos básicos e a grega superou os 1.000. Agora a prima de risco de España sitúase por baixo dos 70 puntos básicos. A de Francia chegou a exceder os 90. Merece a pena lembrar tamén que o déficit público francés superará este ano o 6%, mentres que o español quedará no 3%.

A alarma é de tal envergadura que o ex economista xefe do FMI Olivier Blanchard urxiu a semana pasada a abordar en Francia un recorte do gasto público e un aumento dos ingresos que sume 150.000 millóns de euros “a longo prazo”. Ao seu xuízo, a maior parte do axuste debería realizarse no lado do gasto, pero sen comprometer o investimento público. “A menos que lle pidamos a Elon Musk que faga o traballo, non podemos solucionar o problema reducindo os gastos operativos [da Administración]”, advirte Blanchard en referencia aos recortes masivos de funcionarios que anunciou o multimillonario elixido por Donald Trump para encabezar o Departamento de Eficiencia Gobernamental.

Con todo, nun artigo publicado no xornal Le Point e asinado xunto con François Ecalle, asesor honorario do Tribunal de Contas francés, Blanchard non dubida en propoñer recortes nas prestacións sociais. E non lle bastan as pensións, tamén expón pasar a tesoira ás prestacións de desemprego e familiares, ao reembolso dos medicamentos ou mesmo ao equivalente francés do Ingreso Mínimo Vital, alí chamado Ingreso de Solidariedade Activa (RSA). Tamén avoga por aumentar a taxa de emprego dos traballadores de máis idade. En resumo, un programa de recortes sociais que non satisfará precisamente á esquerda gala, mobilizada en pleno contra a reforma das pensións propulsada por Emmanuel Macron.

Crecemento, o amortecedor

Polo que a España se refire, o plan fiscal recentemente validado por Bruxelas prevé que a ratio de débeda pública respecto do PIB siga baixando ata o 102,5% este ano e mesmo chegue ao 98,4% en 2027 e ao 90,6% en 2031. O ministro de Economía, Carlos Cuerpo, fía esa senda ao crecemento español –Bruxelas elevouno ao 3% este ano–, que permitirá “protexer o Estado do benestar de fronte ao futuro” á vez que soster os investimentos, segundo asegurou na súa conta de X.

“O crecemento económico, en efecto, amortece o axuste fiscal, pero ese esforzo pídeo Bruxelas en termos estruturais, é dicir, descontando o efecto do ciclo económico sobre os ingresos”, detalla Diego Martínez. De forma que iso permítelle ao Goberno “comportarse un pouco como o doutor Jeckyll e Míster Hyde”, engade, “e iso é bo: pode meter mellor o coitelo en decisións estruturais se ten un ciclo económico que lle axuda a xerar ingresos de forma automática, co vento a favor”.

Con todo, Philipp Heimberger advirte de que a Comisión Europea subestima os efectos negativos sobre o crecemento económico do axuste fiscal que esixe. “As ratios de débeda pública da zona euro probablemente non se reducirán a medio prazo tanto como se espera”, explica, “de feito, a consolidación fiscal durante o período de axuste ben pode desacelerar a economía ou polo menos conducir a un estancamento”. De feito, calcula que a Comisión Europea infravalorou en 3,1 puntos porcentuais a previsión para 2033 do peso da débeda pública sobre o PIB español e aínda máis, 3,9 puntos porcentuais, a de Francia.