Esfumado: A misteriosa desaparición de Mustafa Ouda, de Ahmed Masoud, é a historia dun neno que trata de atopar a seu pai. Nesa procura descríbese como é a vida en Gaza e o significado da simboloxía palestina e de palabras sempre presentes ao falar de ocupación, mais tamén desoutras que se esvaecen nesa distancia política: amor, amizade, familia e incluso sexo. Moncho Iglesias Míguez

Palestina semella esfumada, desaparecida dos mapas e da historia e agochada nunha cova de lendas e misterios que só auguran morte. Mais o certo é que non é so acubillo de fantasías e fes, senón tamén berce de letras e cancións, de películas, de pinturas e de arte en xeral, ás veces disipada entre o fume das palabras e das balas, e camuflada entre as areas do mar e do deserto. Entre eses lindes serpean as historias de Ahmed Masoud, un escritor palestino que fai actuar os personaxes reais da Gaza ocupada nas súas novelas, algo que xa antes fixeran os poemas de Mahmud Darwix ou os relatos de Ghassan Kanafani.

Ahmed Masoud criouse na faixa de Gaza e por mor diso algunhas das liñas da súa Esfumado: A misteriosa desaparición de Mustafa Ouda, editada por Urutau, plasman a realidade do autor quen, igual que o protagonista da obra, emigrou e, como tantas outras persoas no mundo, namorou. Porque en Palestina, alén do bulicio do conflito, tamén existe o amor e a amizade, e córrese a escola de cando en vez e mesmo hai pelexas e xogos infantís, xuvenís e logo adultos.

O xa mencionado Kanafani reflectiu a realidade do pobo palestino nas súas historias. Tal provocación levou á súa morte, asasinato, mais non á desaparición da súa obra, que permanece viva e de actualidade cincuenta anos despois. Sobre el, sobre a literatura en xeral e sobre Palestina en particular fala Ahmed Masoud nesta conversa.

̶̶̶̶̶ Kanafani morre, mais as súas ideas fican. Telas en conta á hora de escribir?

̶ Non estou seguro de facelo a consciencia, pero creo que están aí de todos os xeitos. A súa escrita influíu na miña en boa medida. Como escritor que soubo dirixirse a Occidente, aspiro constantemente a ser coma el dunha maneira ou doutra. Creo que as súas ideas permanecerán porque son universais, como o presente, o lado humano de Palestina, do que menos se fala nos medios occidentais.

̶ Identifícaste con el?

̶ Claro, por suposto, era un contacontos que quería amosar un lado diferente de Palestina sen deixar de pasar desapercibida a importancia da resistencia e da revolución e do dereito a decidir o propio destino. Os seus personaxes son heroes aos que adoitan traizoar outras persoas ou mesmo as circunstancias que os rodean. Supoño que esa é a principal diferenza entre nós. Eu trato de me afastar dos personaxes heroicos porque non é así como funciona a vida. É un mito. Estamos cheos de faltas e, de ser relixioso, diría que de pecados; pero non o son, así que diría que non existe a heroicidade. Iso é o que intento amosar no meu traballo, personaxes normais que son heroicos e que cometen unha chea de erros tamén.

̶ Nos seus escritos, Kanafani, reflicte a realidade do pobo palestino, intentas facer o mesmo?

̶ Si, o meu traballo consiste en escribir historias que veñen directas, sobre todo, das rúas de Gaza. Quero levar a xente a esa pequena faixa e deixala aí un cacho. Quero que experimente por si propia como é a vida e que teñan a sensación de cheirar, de comer, de coñecer os nomes das rúas e de achegarse a cada recuncho das aldeas e cidades mentres pasa a páxina. Quero que as persoas sintan que coñecen ben a cidade de Gaza.

̶ Kanafanai válese da poesía para perfilar a psicoloxía dos seus personaxes. No teu caso, usas os contos populares para iso?

̶ Tanto a poesía como os contos populares perfilan a psicoloxía dos personaxes, amais de darlles maior profundidade e transcendencia. Aportan un contexto e un marco cultural importante para comprender o que lle pasaba a determinado personaxe. A selección de contos e poemas reflicte os seus medos e esperanzas á vez, polo que pode ser unha mostra do seu pensamento interno. Con todo, o que a min me preocupa é o contexto antropolóxico e cultural nun sentido máis amplo. Talvez sexa un intento de amosar como a narración colectiva pode influír no carácter individual.

̶ Pensas que a tradición oral, moi importante na tradición árabe e palestina, segue viva?

̶ Claro que si. Aínda está moi viva e coleando. Perdura o hakawati, que conta historias nos cafés. Se viaxas por Exipto, Palestina e o norte de África, hai moitos cafés nos que continúa a haber alguén a contar historias. En certo sentido, toda relixión, tanto a cristiá como a musulmá, está composta por narracións orais. A tradición de sentar e escoitar un conto ocorre todos os venres na mesquita ou os domingos na igrexa.

̶ Foron motivos relixiosos os que levaron a que algunha compilación de contos populares palestinos chegase a estar prohibida. Pensas que tamén as túas novelas poderían chegar a estar prohibidas?

̶ No meu caso, Israel xa me prohibiu a entrada a Xerusalén e a Cisxordania. O único motivo é que son de Gaza. Malia a ter pasaporte británico, non podo viaxar a Cisxordania nin a ningunha outra parte de Palestina sen solicitar unha chea de permisos e documentos que non son fáciles de conseguir e que requiren moito tempo. Iso significa que non poderei conseguilo xamais, porque non vivo alí e tería que esperar moito tempo para chegar. Xa en 2017, cando viaxaba cun grupo de escritores internacionais a Cisxordania, a través de Xordania, quedei fóra, mentres o resto entraba. Se o feito de viaxar está prohibido, isto significa que as miñas historias tamén o están, pois non podo estar aí para contalas.

̶ Non puideches entrar ao Palfest, festival de literatura que se celebra en Palestina, malia ser palestino…

̶ O apartheid é opresivo.

̶ Israel sabe da literatura palestina e ás veces trata de censurala, como fixo con Mahmud Darwix. A pesar diso, pensas que as túas novelas serán traducidas ao hebreo nalgún momento?

̶ Pode que si, pode que non. A verdade é que non me importa moito. Escribo para un público amplo e fágoo en inglés, lingua á que ten acceso moita xente. Os lectores israelís poden acceder aos meus libros dun xeito fácil se así o desexan.

̶ No caso da literatura israelí en hebreo, hai traducións ao árabe. Pensas que iso é un xeito de normalizar a situación ou un xeito de silenciala?

̶ Creo que tamén a tradución é poderosa e todos deberiamos traballala. Foi só cando os árabes traduciron os gregos que xurdiu o Renacemento en Europa, como moitas outras civilizacións anteriores que traduciron outras. Non penso que traducir do hebreo ao árabe sexa un proceso de normalización, é máis ben un xeito de entender os demais e de coñecer as persoas que están detrás do réxime do apartheid que está a controlalas.

̶ Escribes para eses nenos da futura Palestina? Cal é esa futura Palestina?

̶ Son optimista e por iso estou convencido de que a solución ha chegar, máis tarde ou más cedo, e todo se resolverá cun único estado. Escribo estas historias para que quede constancia, para os futuros nenos de Palestina, de que é o apartheid. 

̶ O protagonista de Esfumado é precisamente un neno. Ese rapaz que viaxa ao estranxeiro ten algunha semellanza contigo?

̶ Si e non. Si, no sentido de que sei o que é viaxar, mentres moitos dos meus amigos palestinos de Gaza non, pois nunca se lles permitiu viaxar. Non, porque Omar é un personaxe de ficción.

̶ Hai unha literatura palestina no exilio?

̶ Depende de como definas iso. Eu persoalmente penso que non, aínda que si hai diversas narrativas que proveñen do exilio: a evocadora, a analítica, a esperanzadora, a pesimista. Todas elas teñen puntos de vista diferentes.

̶ Esfumado é unha novela que tamén valería como guía de viaxe, por como amosas Gaza e a súa vida. Estás de acordo?

̶ Totalmente. E na nova novela Pase o que pase aínda máis. Quero que a xente coñeza os nomes das rúas e todo sobre elas. Quero que Gaza estea nos mapas das guías de viaxe cando remate o apartheid.

̶ Esa declaración ten certa tintura política, como os poemas de Rafeef Ziadah ou a túa novela. Con todo, a túa non é unha obra sobre política, malia estar sempre presente en Palestina. Ou si é unha historia política?

̶ Non é unha historia política, non. Pero hai algo que non sexa político no mundo e sobre todo en Palestina?

̶ Xa para rematar. En Esfumado hai tamén espazo para o teatro e a música. Tes algunha recomendación musical palestina actual?

̶ Si. Hai unha boa lista de reprodución en Spotify: Palestine Sound, cuns artistas incribles nela. Depende do xénero que che guste, pero 47Soul son dos meus preferidos. E tamén Faraj Sulaiman, Trio Joubran e moitos outros.