O caloroso sábado, 18 de xullo de 1936, a conspiración que alimentou o golpe de Estado contra a II República xa estaba en marcha. Naquela xornada a prensa galega recollía a tensión política xeral que xerara o asasinato de José Calvo Sotelo -"muerto alevosamente en holocausto de la Patria", rezaba unha esquela na primeira páxina de El Progreso de Lugo- e daba conta, por exemplo, de que "el comandante militar de Canarias, general Franco", acudira presidir o enterro do xeneral Balmes, falecido en estrañas circunstancias, en representación do ministro da Guerra. Pero xunto a estas novas figuraba outra: a culminación, pola banda galega, da entrega do Estatuto de Autonomía ás autoridades republicanas para que iniciase o seu trámite final, a aprobación nas Cortes.
Un dos xornais máis abertamente partidarios do proceso estatutario, o vigués El Pueblo Gallego, levaba á súa capa a crónica do último acto solemne protagonizado pola delegación galega que se desprazara a Madrid. Despois de reunírense o día 15 co presidente do lexislativo, Diego Martínez Barrio, o 17 de xullo foi o presidente da República, Manuel Azaña, quen recibiu a comisión encabezada polo presidente do Comité Central da Autonomía, Bibiano Fernández Ossorio-Tafall e o secretario do mesmo, Enrique Rajoy Leloup. Xunto a eles acudiran varios alcaldes, como o compostelán Ánxel Casal, os presidentes das catro deputacións e numerosos deputados como Alfonso Rodríguez Castelao, que falou no nome de todos.
"Galicia autónoma será unha democracia exemplar", aseguroulle Castelao a Azaña, quen retrucou co seu apoio á "necesidade de abrir cauces políticas ás aspiracións rexionais, que xa van abríndose paso". "Espero e desexo que o Estatuto de Galicia sirva para consolidar a República e a democracia, a cal depende en gran parte do esforzo, do fervor e da vontade que poñan no seu empeño os encargados de administrala", dixo o presidente republicano, aproveitando para anunciar unha inminente visita a territorio galego coa fin, dixo, de "compartir a alegría dese pobo ante a boa nova do Estatuto".
Castelao: "Galicia autónoma será unha democracia exemplar"
Xunto ás evolucións do proceso estatutario El Pueblo Gallego aproveitaba para informar os seus lectores de que xa estaba a preparar "unha edición extraordinaria para o próximo 25". "No Día de Galicia este diario estenderá ante os ollos dos seus lectores o panorama de todos os grandes problemas vivos da rexión" a través "das máis insignes plumas e os artistas máis ilustres de Galicia contribuirán a esta obra", sinalaba.
"Inicio do levantamento" e bandos militares
Ao día seguinte o ton do progresista xornal vigués mudou radicalmente. O "inicio dun levantamento en Melilla e Ceuta" ocupaba toda a capa, na que se aseguraba que as autoridades republicanas non ían declarar o estado de guerra. Ossorio-Tafall púñalle agora voz nas mesmas páxinas á versión gobernamental dos feitos: o Goberno estaba a tomar medidas para "dominar as sublevación", acción s"suficientes para restablecer a normalidade", afirmaba. El Pueblo Gallego xa non saíu do prelo o día 20 mentres nas rúas de Vigo os sindicalistas se enfrontaban, con pouco éxito, aos militares sublevados. Dez días despois os franquistas incautaban o xornal, situaban un militar á súa fronte e incorporábano á prensa do 'Movimiento Nacional'.
Quen non atendese as ordes militares "non poderán queixarse se lles acontece algún mal"
Mentres, noutros puntos de Galicia, a prensa que puido seguir sendo publicada recollía os bandos militares que advertían das consecuencias de resistirse ao golpe como tentaban facer, por exemplo, os mineiros de Vilaodriz (A Pontenova) o u os sindicalistas ferroviarios de Monforte. É o caso, por exemplo, do publicado polo comandante Alberto Caso en El Progreso. Nunha cidade intimamente ligada ao agro levar unha fouce pasou a ser considerado portar unha arma, prohibiuse a formación de "grupos" nas rúas "de máis de dúas persoas" e "as persoas de orde" foron instadas a "recluírse" na casa de nove da noite a sete da mañá. Quen non atendese estas e outras ordes "non poderán queixarse se lles acontece algún mal", advertía o documento. Aquel xullo, ao cabo, xa nunca puido ser lembrado como o mes do Estatuto.
