Unha sentenza en primeira instancia de hai un mes deu a razón á familia Franco no xuízo no que o Concello de Santiago reclamaba a propiedade das estatuas do Mestre Mateo. A xuíza baseou a súa desestimación da demanda en diferentes aspectos e tirou do principio de usucapión, xa que logo, da posesión pacífica, pública, continuada e non interrompida dun ben. No ditame, xa recorrido, argumenta que o desleixo do Consistorio á hora de demandar as figuras, en plena ditadura, é motivo dabondo para xustificar outorgárllelas aos herdeiros do xeneral fascista, ademais de pór en dúbida a identificación das mesmas e que fosen entregadas á administración local nalgún momento. O escrito, ademais, obvia calquera excepcionalidade do réxime autoritario no que ten que ver co feito xulgado, establece unha continuidade entre o franquismo e a democracia e dá unha visión edulcorada da época. Os evidentes vínculos familiares coa xerarquía fascista da maxistrada Adelaida Medrano foron debullados polos investigadores e historiadores Lourenzo Fernández Prieto e Antonio Míguez Macho, que analizaron tamén o relato “monstruoso” que supón esta sentenza. Falamos con eles tras analizaren con detalle o documento. 

Que lles sorprende da sentenza?

Antonio Míguez (AM): A nosa opinión xurídica ten unha importancia pública moi relativa, pero a xuíza fai alusión a moitas circunstancias históricas que se revelan claves para fundamentar o seu ditame. É aí onde nós podemos ter unha opinión técnica pola nosa competencia específica. Nesas alusións a elementos históricos é onde nós atopamos erros grosos, inexactitudes, cuestións que os nosos estudantes, se as puxesen nun exame, estarían suspensos. Preguntámonos de onde saca a xuíza o coñecemento histórico para facer varias afirmacións cando non hai ningún perito nin persoa con formación histórica que a asesore. 

Lourenzo Fernández Prieto (LF): Hai unha cuestión relevante á hora de fundamentar a sentenza que é o contexto histórico do franquismo, ditatorial. Fai unhas consideracións onde hai inexactitudes, erros grosos. Suspendería un exame en calquera facultade de España. 

"A xuíza fai unhas consideracións onde hai inexactitudes, erros grosos... Suspendería un exame en calquera facultade de España"

Cales son?

A primeira é que, na argumentación xurídica da sentenza, é fundamental esta figura da prescrición adquisitiva e intenta determinar que o caso destas estatuas axústase a algunha das modalidades de usucapión. A xuíza di que desde o ano 1954, momento no que supostamente se produciu esa cesión irregular das estatuas a Franco, pasaron xa 63 anos (conta ata 2017) e argumenta que ese paso de tempo é unha cuestión fundamental para poder aplicar a usucapión ao entender que o Concello fixo desleixo de funcións mínimas de coidado do patrimonio porque nunca reclamou nada. 

Os avogados, como ela indica, lémbranlle que era impensable que un Concello puidese reclamar algo a Franco naquelas datas e ela rebate advertindo de que esas “especiais circunstancias políticas vixentes durante o réxime instaurado polo avó dos hoxe demandados”, así o di, non permiten soster a tese do letrado de que non houbo desleixo. 

Como se reclamar algo a Franco en plena ditadura fose o habitual, logo...

AM: Segundo ela, textualmente, “as normas xurídicas e os prazos civís son os que son e non os que as partes queren que sexan e han de aplicarse e computarse como a propia normativa impón, sen que caiba adaptalos aos particulares intereses das partes”. Isto é unha barbaridade porque o que nos di é que para ela non hai ningunha diferenza a nivel valorativo entre unha ditadura e unha democracia. É ata insultante chamalo “especiais circunstancias políticas vixentes”

LF: Ela non descoñece que é o avó dos demandados e que instaurou un réxime especial, pero nada diso, segundo argumenta, está por riba da súa liña de continuidade. Aí é onde está o problema. 

"É unha barbaridade que para a xuíza non haxa ningunha diferenza a nivel valorativo entre unha ditadura e unha democracia"

Establece unha liña de continuidade entre franquismo e democracia, como se nada mudase...

AM: O seu argumento nin tan sequera se corresponde con outras sentenzas do Supremo no mesmo sentido. Este tribunal ten declarado que non se poden computar os prazos dunha maneira continua, senón que hai que ter en conta esas “especiais circunstancias políticas vixentes”. Neses casos, o Supremo empeza a contar a partir da promulgación da Constitución. 

Pero é que despois di que “en todo caso, o réxime político citado finalizou en novembro de 1975 e ata que foi requirida extraxudicialmente a nai dos hoxe demandados, transcorreron 42 anos de evidente pasividade por parte do Concello”. É outra barbaridade pensar que a ditadura acabou coa morte de Franco, dicir isto é un erro histórico. Polo menos tería que comezar a contar eses prazos e saber que ata a promulgación da Constitución, esas circunstancias especiais non remataran, pero tamén debería ter en conta que o Concello non pasou a ser unha institución democrática ata 1979 polo menos. É unha persoa con un importante grao de imprecisión histórica e iso é o que nos fai preguntarnos de onde saca as referencias que existen na sentenza. 

Pero os seus argumentos van máis aló...

AM: Si, porque argumenta que a posesión foi “pública pacífica e non interrompida” e que non houbo “a concorrencia de feitos clandestinos susceptibles de quedar integrados no artigo 444 do Código Civil, non téndose adquirido ou mantido pola forza durante os períodos prolongados de posesión do dereito que a lei contempla, ao ser o propio Concello quen, ao parecer, entrega os bens de forma voluntaria de acordo co relato da actora”. E fala que esta propiedade “non foi interrompida pois o propio Concello confirma que desde 1954 nunca volveu posuír as estatuas”. Isto é fundamental porque non é viable, porque nun réxime ditatorial non existen esas garantías de dereito nin protección que permitise que un Concello puidese exercer unha acción de forma voluntaria, non existe. É unha concepción do funcionamento institucional que non se corresponde co coñecemento histórico dese período. 

"Non hai ningunha posibilidade no marco dunha ditadura de que houbese reclamación por parte de ninguén, nin do Concello nin de persoa ningunha"

E insiste na posesión “pública, pacífica e non interrompida”...

AM: E alega que foi pública porque a familia cedeu as estatuas para unha exposición en 1961... Naquel ano, non hai ningunha posibilidade no marco dunha ditadura que viola sistematicamente os dereitos humanos e sen garantía de que houbese reclamación por parte de ninguén, nin do Concello nin de persoa ningunha. Logo fala da exposición de 2017, na que volven ser amosadas nunha exposición, e é aí cando se fi a reclamación, obviamente, no marco dun Estado plural e democrático. Se non se percibe a diferenza entre ambas circunstancias é que non se entende o carácter da ditadura como un réxime substancialmente diferente á democracia. Para ela é un continuo. 

Hai, ademais, un factor que cambia no medio de todo isto: a partir da fin da ditadura, os membros da familia Franco pasan a ser particulares, cousa que antes non eran. A familia xa non fai presentación pública dos bens ata hai poucos anos. 

Fai un relato, xa que logo, eivado?

LF: A xuíza maniféstase con autoridade para entender ese pasado. Entende que é suficiente o que ela sabe para entender ese pasado. A democracia ten unha idea de pasado e non pode ser a da ditadura, e ela estanos dicindo que o relato da democracia é igual có da ditadura. Ten unha visión predemocrática, preliberal e monárquica, pero da monarquía de Franco, porque entende que Franco é outro monarca máis. O que ela ten é un prexuízo sobre o pasado, ten unha consideración definida sobre o pasado. É un puro descoñecemento da historia, flagrante. 

AM: Ela non considera que o coñecemento histórico entre dentro do científico, senón da opinión ou do político. Para a aplicación do Código Civil, o contexto histórico non lle importa. É iso o que di. Ese é o problema. Pero ela si que utiliza o contexto histórico para xustificar o seu ditame. 

LF: Comete un montón de erros que calquera historiador marcaría porque substitúe calquera pericia ata un extremo negacionista, porque nega que houbo unha ditadura e establece que hai unha continuidade. 

"A xuíza ten un prexuízo sobre o pasado, ten unha consideración definida sobre o pasado. É un puro descoñecemento da historia, flagrante ata un extremo negacionista"

Pero como se proba que as estatuas foron espoliadas polos Franco?

LF: Cal é a proba de que foron usurpados polos Franco? Que non hai resto documental. Esa é a proba. Hai un Concello que presenta documentación de actas, de informes, de decisións, de oficios... Documetnación municipal dunha institución en ditadura pero que se rexe polas lóxicas da administración liberal que viña de antes. O que a xuíza di é que non hai ningunha proba do contrario, pero si unha explicación, a da familia, a memoria do ditador. É a memoria da ditadura a que lle di a ela que a versión do Concello, que é positivamente demostrada en actas institucionais. é falsa, pero que a a ditadura é verdadeira, sen proba documental ningunha. E aí basea a usucapión. 

Isto é monstruoso porque converte en lei a memoria. Pero tamén no da continuidade. Onde está o dereito na ditadura para que ela entenda que hai continuidade de dereito? Na lóxica de que o Concello puido reclamar que quere dicir? Que puido resistirse? Ti reclamas despois de que cho leven e antes resísteste. E como se reclama? Onde está o dereito na ditadura? Ninguén se quere facer esta pregunta porque todos asumimos que hai unha continuidade de dereitos, transaccionada ou modificada, pero haina e ela di precisamente isto. 

"O relato do pasado que fai a maxistrada é monstruoso, peor que ignorante, demasiado grave"

Como cualifican o relato que fai a xuíza na sentenza?

LF: Nós temos capacidade, formación, posición e dereito a facer unha análise historiográfica do relato que fai do pasado e iso vai á misa. Se se nos nega ese dereito estásenos negando o coñecemento. Queremos valorar o seu relato do pasado porque é monstruoso, é peor que ignorante. É un relato monstruoso desde o punto de vista dun historiador que coñece o pasado. É demasiado grave. 

AM: O que si podemos entrar é na contextualización histórica que se lle dá para fundamentar a sentenza e resulta bastante relevante entender como funciona a ditadura. Que elementos dentro da ditadura funcionan dentro dun marco de lóxicas administrativas e cales saen deses marcos. Podemos partir dun principio sinxelamente xurídico. A Constitución do 78 recoñece a validez de todas as normas anteriores agás aquelas que contradigan explicitamente o contido da propia Constitución. Non podemos convalidar que se fagan referencias históricas e non outras. Non hai nada que faga alusión ás circunstancias especiais, á lexitimidade, á se se pode aplicar ou non a cuestión xurídica nin que a apropiación foi indebida pola situación histórica. O grave é que esa cuestión histórica se resolva referendando a memoria e o discurso da propia ditadura ao respecto do que pasou. 

Por que é necesario ou importante esta análise?

LF: O asunto ten interese público, tamén porque as estatuas son do Pórtico da Gloria, non nos esquezamos disto. O roubo e o latrocinio non foron alleos ao réxime de Franco. Hai moitas mostras e causas. Cando falamos de plutocracia estamos a falar disto. Hai moitos máis casos sobre arte roubado e o seu destino. Houbo múltiples xuízos na historia de Europa sobre este tema. Cal é a diferenza? Pois que a familia Franco reacciona ante os intentos por recuperalo mentres noutros lugares hai familias, como os Thyssen, que teñen unha conciencia que os Franco non teñen. 

Estamos discutindo e vendo o asunto e por outro lado valorando a conciencia cívica, colectiva, democrática, non xa só co relato do pasado. Isto resúmese no da impunidade pero iso é moi simple. 

A xuíza chega a argumentar que non está claro que as estatuas reclamadas se correspondan coas do Pórtico da Gloria...

LF: Se ese é o argumento, ela terá que, de motu propio ou dirixíndose ao fiscal, chamar a atención sbore o feito de que haxa unhas estatuas que desapareceron, polo que haberá que buscalas. 

AM: Cando fundamenta a sentenza, o relevante é o feito do abandono e a inactividade do Concello durante os períodos prolongados e detalla o feito de que a posesión fose pública, pacífica e non interrompida e que os Franco non se fixesen con elas de maneira clandestina, senón como doazón. Eses son os dous elementos claves. E son os dous erros de vulto.