As conexións de alerta nos fogares disparáronse nos últimos tres anos mentres os roubos con forza en domicilio baixan
España é un país seguro, segundo os datos, pero as empresas relacionadas coa seguridade empeñáronse en convencernos de todo o contrario. Ocupa o posto 23 no Índice de Paz Global, indicador co que o Instituto para a Economía e a Paz (IEP polas súas siglas en inglés) mide e compara a seguridade de 163 países. Ten taxas de delito menores que outros países da contorna europea como Francia, Alemaña ou Suecia. E, segundo o barómetro do pasado xullo do Centro de Investigacións Sociolóxicas (CIS), a inseguridade cidadá é un dos principais problemas que existen na actualidade unicamente para o 4% dos enquisados.
Os roubos con forza en domicilios foron no primeiro trimestre do ano 20.872, o que supón un 3,4% menos que no mesmo período de 2023, segundo o Balance Trimestral de Criminalidade do Ministerio do Interior. Pero hai que ter en conta que o parque de vivenda deste país é de 26.902.443 pisos, á luz da última estimación levada a cabo polo Ministerio de Transportes e Movilidad Sostible. Entrecruzadas as cifras, a de roubos non é desde logo unha cifra desorbitada senón todo o contrario. E están en caída: tanto no primeiro trimestre de 2022 como no de 2023 superáronse as 21.000, mentres este exercicio non se chegou a ese número.
Ademais, os casos de violación ou usurpación de inmobles baixaron case un 9% en 2023. Anotáronse 15.289 denuncias por parte de todos os corpos policiais, fronte ás 16.765 de 2022. Catalunya, Andalucía, Comunitat Valenciana e Madrid colocáronse na parte alta da táboa comparativa por comunidades con 6.258, 2.331, 1.640 e 1.516, respectivamente, de acordo á información reflectida no portal Estatístico de Criminalidade de Interior. Este departamento non discrimina entre eses dous tipos penais que se vinculan á ocupación, a violación de morada e a usurpación do dereito de uso dun inmoble, porque son cualificacións xurídicas que realiza a posteriori o órgano xudicial encargado da instrución de cada denuncia. Con todo, na memoria da Fiscalía Xeral do Estado correspondente a 2022, reflíctese que só o 0,16% dos delitos xenéricos de ocupación refírense a delitos de violación de morada, así como que ao longo daquel exercicio incoáronse un total de 8.868 procedementos por usurpación e 96 por violación de morada.
Do seu lado, o Instituto Nacional de Estatística (INE) contabilizou 255 condenas por violación de morada en 2022, o que son 25 menos que en 2021, e 72 menos que en 2017; fronte a 4.067 por usurpación, 235 menos que en 2021 e 2.690 menos que cinco anos atrás.
"É unha lenda urbana absolutamente falsa que vaias mercar o pan e entren a okupar a túa casa", di o maxistrado Joaquim Bosch
O maxistrado Joaquim Bosch explica que non todo é o mesmo: “A violación afecta á morada, é dicir, á primeira vivenda e á segunda residencia, sempre que se desenvolvan actos da vida persoal; mentres a ocupación refírese a inmobles baleiros”. E afonda: “Se no primeiro caso atácase a bens xurídicos como o uso pacífico da túa vivenda, no segundo atácase só o dereito á propiedade no sentido do posible uso dun inmoble do que un é titular. Son dúas cousas diferentes e teñen penas e tratamentos xurídicos distintos. Mentres a violación de morada é un delito que ten pena de prisión ata de dous anos, a ocupación de inmobles baleiros é un delito leve e ten pena de multa”, condensa.
Fronte á realidade numérica descrita hai outra: o 34% dos entrevistados para unha enquisa da Organización de Consumidores e Usuarios (OCU) considera a ocupación un problema importante. E o economista e profesor de Mondragon Unibertsitatea Julen Bollain fixo pública nas súas redes outra comparativa significativa: segundo datos da European Union Agency for Fundamental Rights, España está no posto 21 da Unión Europea (UE) en roubos en domicilio, con todo, é o segundo na clasificación pola preocupación ao redor dese asunto.
Que hai detrás do desaxuste? Fontes de sindicatos vinculados á vivenda apuntan á "choiva fina de mensaxes do tipo 'tes que protexer o teu fogar dos okupas' ou é tal a inseguridade que podes 'saír a por o pan e quedarte sen casa', que cala a través dos medios de comunicación polos anuncios sobre alarmas ou seguros ou informacións de dubidosa veracidade. A política de vendas e publicidade das empresas, que a miúdo son anunciantes dos medios que ofrecen continuamente reportaxes de okupas, está enfocada en moitas ocasións para xerar medo", lamentan.
O propio Bollain traslada a infoLibre que "houbo un descenso nos últimos anos das ocupacións, mentres as alarmas incrementábanse e as empresas batían récord de beneficios. Detrás hai un negocio que se alimenta da política do medo e de fixar un relato, que se instaurou no imaxinario colectivo, para que a xente quede tranquila grazas a unha alarma, cando España é un país seguro", defende.
Un mercado á alza, aínda que concentrado na cúspide
"Nos foros xudiciais, cando estes temas xeran polémica mediática ou nas redes, todos os xuíces amósanse perplexos"
O parque de alarmas en España superou por primeira vez os tres millóns en 2023, segundo o Observatorio Sectorial DBK de Informa, que estima que o número de conexións activas a centrais receptoras finalizou o exercicio con arredor de 3,1 millóns, o que supuxo unha elevación do 5,1% respecto ao ano anterior. En tres anos acrecentáronse en 236.200 e o global de alarmas distribuíuse ao redor dun 62% para clientes residenciais e un 38% para profesionais. A maior parte instaláronse en Madrid e Catalunya, seguidas de Andalucía, Euskadi e Comunitat Valenciana.
A finais de 2022, as empresas autorizadas polo Ministerio do Interior e as administracións autonómicas para operar nese mercado de centrais receptoras de alarmas foron 133, aínda que, en decembro de 2023, segundo o recollido por Informa, os cinco primeiros operadores fixéronse con preto do 85% do total. Entre as empresas grandes desta área de actividade atópanse compañías como a filial española da sueca Securitas Direct, que finalizou 2022 con ingresos de 725 millóns, que se elevaron ata os 800 en 2023, segundo fontes do sector. Ou Movistar Prosegur Alarmas, que no primeiro trimestre de 2024 engrosou a súa carteira de clientes, pasando de 454.000 a 505.000, o que representa unha alza do 11%.
E hai outras empresas que se sumaron a este negocio en expansión, máis alá das que se dedican aos desaloxos como Desokupa, do ultra Daniel Esteve: as aseguradoras. Marcas como Línea Directa, Mutua Madrileña, AXA ou Caser ofrecen agora seguros antiokupas. A primeira cobra unha cantidade fixa de 10 euros ao ano, se se paga como cobertura extra a un seguro de fogar xa en vigor, ou por 24, cando se contrata de forma individual, por exemplo. Fontes do ámbito xurídico avisan de que "hai que ter coidado co que ofertan. Se é barato, pode que non cubra todo o que din e convén ler a letra pequena".
A asociación de consumidores Asufin alertou de que a maioría das coberturas que ofrecen os seguros específicos para a ocupación proporciónanas en xeral os de fogar, como as ligadas a vandalismo, roubo, defensa de dereitos da vivenda… co que poden ser redundantes; e de que, o que ofrecen, é asesoramento xurídico, "que non a reclamación xudicial", que supón gastos de avogados, procurador e costas.
A asociación detectou, así mesmo, outras "irregularidades" como a confusión sobre os conceptos violación de morada, que "é un delito con moi pouca incidencia", e usurpación, que viron nas condicións xerais da contratación e a publicidade exhibida por produtos de Línea Directa e Mutua Madrileña –a Dirección Xeral de Consumo do ministerio do ramo non recibiu ata a data denuncias sobre este asunto–. "Podes estar a pagar 24 euros ao ano para que non che fagan algo que non che poden facer: ninguén pode permanecer na túa vivenda habitual e privarte dela", sinalan as fontes xudiciais consuladas.
"Mestúrase todo para xerar alarmismo"
Nese sentido, o xuíz Joaquim Bosch é rotundo: "É unha lenda urbana absolutamente falsa o de que vas comprar o pan e entran na túa casa. En máis de 20 anos como xuíz instrutor non tiven nin un só caso dese tipo e nos foros xudiciais, cando estes temas xeran polémica mediática ou nas redes, todos os xuíces móstranse perplexos", recoñece. "Iso non ocorre en España –insiste–. Pode haber casos puntuais, pero que se resolven inmediatamente, ou sexa que non quedas sen casa, porque na violación de morada inmediatamente o xuíz de garda ordena o desaloxo e a detención de quen entrou. Iso pódeo facer a Policía, se no momento que entran os ve, pero se queren curarse en saúde, as forzas de seguridade saben que teñen que pedir o desaloxo ao xuíz de garda e iso débese resolver nunhas horas", indica.
O maxistrado incide na idea de que "non é o mesmo iso que un delito leve de usurpación, o que popularmente se chama ocupación dun inmoble baleiro, que son propiedade en preto dun 90% dos bancos, entidades privadas como fondos e nalgúns casos de organismos públicos". Relata que no seu xulgado si tivo que afrontar "bastantes casos de usurpacións porque é un problema que existe, pero tampouco debe magnificarse. Hainos moitísimo máis graves e que requiren de respostas moito máis urxentes". Que se fai neses supostos? "Sinálase un xuízo e, en función da carga de traballo do xulgado que sexa, pode ser unha cuestión de meses ou mesmo de anos", admite. E engade: "Iso é o que xera un malestar comprensible nos donos de inmobles baleiros, pero a muller que non cobra a pensión do marido ou quen sufriu unha violación, tamén queren que se resolva todo no acto. A Xustiza ten os medios que ten e faio cando pode".
Con todo, insiste en que "os niveis deste delito son baixos e mantivéronse estables" no tempo, o que "é comprensible, habendo en España millóns de inmobles baleiros, para que vas entrar nun habitado?", pregúntase. Ao seu xuízo, "hai un interese en mesturalo todo, mesmo a quen non poden pagar o alugueiro e se lles chama inquiokupas, para xerar alarmismo e inseguridade cidadá, pero non é un problema nacional", conclúe.
Intereses económicos... e políticos
En relación a esa espiral, o economista Julen Bollain expón que "hai moitos intereses cruzados". Alude á órbita empresarial e económica, e tamén á política. "Este discurso do medo beneficia ás empresas de alarmas ou de seguridade, e á extrema dereita, con ese fascismo do século XXI do penúltimo contra o último que se está establecendo". Recorre a un recurso gráfico para facer ver o que quere dicir: "A imaxe dunha persoa negra sen nada, un obreiro cunha galleta e un rico con dez, na que este último dille ao obreiro que o primeiro lle vai a quitar a galleta". Na súa opinión, "ver que podes pisar ou machucar a outro e que hai alguén que está peor que ti impulsa a algúns na sociedade actual para querer seguir adiante e crecendo".
Cre, así mesmo, que "a extrema dereita usa moitas veces ese discurso para alimentar o relato racista que está a marcar en toda Europa", aínda que en puntos como España "as taxas de migración estean por baixo da media de moitos países da UE e son necesarios". “É un relato interesado por parte de certos partidos que o fan moi ben, como o das ocupacións, pero que non ten reflexo na realidade nin nos datos que ofrece o Goberno de España”, finaliza.
O líder de Vox, Santiago Abascal, chegou a aseverar: "Se me atopo a miña casa ocupada á volta dunhas vacacións, boto a porta abaixo”. Unha frase espiñenta que evoca a selva, coa súa propia lei.
