Fina Delgado e Isabel Cruz son mulleres do mar de Marín, pero das que quedan en terra. Pasaron de despedir os seus pais e maridos, que marchaban en barcos de madeira, a mandarlle mensaxes aos seus fillos para comprobar se seguen ben

″Se fixesen unha película sobre nós chamaríase Sorrisos e lágrimas nas mulleres do mar″. Fina Delgado, filla e muller de mariñeiro, non lembra un día dos seus 65 anos no que o mar non estivese presente. Criouse nun ambiente preparado constantemente para o dó, rodeada de mulleres que non chegaban a sacar o loito, ″sempre co pano na cabeza″. E casou con Sebastián Freire, mariñeiro de Marín que contou a Praza.gal a súa experiencia nas augas de Terranova, as mesmas que este mes levaron o loito de volta ao Morrazo co naufraxio do buque arrastreiro Villa de Pitanxo.

Hai 37 anos que Sebastián marchou para o mar por primeira vez, é unha data que Fina non esquece a pesar de que agora xa leve uns anos xubilado. Tiñan dous fillos pequenos e daquela as campañas da pesca eran de sete ou oito meses. ″Marchaban naqueles barcos de madeira e só pensabas ′miña virxe do Carme, que Deus mo traia de volta′; as mesmas cousas que xa dicía miña nai″, conta desde a súa casa en Marín. Quere que se saiba que ″as mulleres sofren máis que os homes″ que van nos barcos. ″Había mulleres que choraban, pero a miña avoa dicía que non había que chorar. Así que na rúa non chorabas, chorabas na casa sen que te visen os fillos. E pasabamos así a vida: chorando e pedindo por eles″.

″A miña filla só foi unha vez despedir o pai porque o pasou tan mal e chorou tanto... A esperalo sempre foi, pero non quixo mirar máis como marchaba″, explica Fina. Nos anos oitenta e noventa, comunicarse con eles mentres estaban no barco non era doado: ″Estabas todo o tempo dicindo ′cambio, cambio, cambio′. E acababas farta de tanto ′cambio′, ademais de que te estaba escoitando o patrón. Non podías dicirlle cousas como ′este mes non me chegou′. Comíalo todo soa. Despois puxeron satélites, pero o eran mil e pico pesetas o minuto e os armadores llo descontaban″.

″Mamá, hai na porta un señor que vén pedir″, díxolle un fillo a Fina cando o pai volveu dunha marea antes de tempo 

Isto xa non sucede hoxe, pois o normal é que teñan cobertura móbil e se poidan comunicar en calquera momento, como sucedeu coa tripulación do Villa de Pitanxo poucas horas antes do afundimento do barco. ″Cando nos tocou a nós era horrible, estabas completamente incomunicada. Pasábache algo e ías falar coa muller do patrón para que despois te chamara el desde o mar″. As mulleres sacaron as casas e as familias adiante, facendo os traballos aos que podían acceder –a maioría relacionados coa limpeza e cos coidados– e minimizando os efectos da ausencia paterna no día a día dos seus fillos e fillas: ″Tiñamos que facer de nais e de pais″.

Fina conta que tiña moitas fotografías de Sebastián pola casa para que os seus dous fillos, sobre todo cando eran pequenos, non esquecesen a súa cara. ″Mamá, hai na porta un señor que vén pedir″, díxolle un fillo cando o pai volveu dunha marea antes de tempo e non contaban con el na casa. ″Non che coñece nin o teu fillo″, díxolle ela. ″Non me deu tempo a sacar a barba″, respondeulle el.

Isabel Cruz, tamén residente en Marín e con 55 anos, casou cun mariñeiro que aos tres días marchou oito meses nun barco. Con dous fillos que agora tamén escolleron ir o mar, non esquece que pasou practicamente os dous embarazos soa. ″Estaba de sete meses e volveu cando o meniño xa tiña tres″, recorda. O sucedido co Villa de Pitanxo abriu nesta familia unha vella ferida, o marido de Isabel sufriu no ano 1995 un accidente en Terranova que ben puido rematar igual, mais el conseguiu salvarse.

″Eu sóubeno na praza –detalla–. A min a armadora non me contou nada do que pasara, a miña irmá escoitouno na praza e cando me veu alí me dixo: ′Non sabes nada, non? Pois imos para casa que che vou contar unha cousa′. E así souben do accidente e de que estaba ferido. Ten 40 ou 50 puntos nunha perna pero el salvouse, porque viu como outro compañeiro morría. Despois, operárono en Canadá e eu non puiden velo nin case falar con el. Estivo só, alá, ata que puido vir″.

Para Isabel, o traballo no mar "non hai cartos que o paguen"

Aquela angustia que relata Isabel compárase coa que sente agora cos seus dous fillos embarcados. Pensa que a ignorancia dos malos momentos que pasou o seu pai, e como ela os protexeu do sufrimento que pasou mentres o seu marido estaba no mar, é o que lles levou a escoller tamén esta vida. ″Ganan máis cartos pero non é vida″, asegura. Para ela, ″non hai cartos que o paguen″. O neto de Isabel, Aday, de 11 anos, díxolle á súa avoa que quería saír nesta reportaxe para que todo o mundo saiba que el non quere que o seu pai vaia o mar.

″Estou sempre pendente do tempo que teñen alá onde estean e sinto moita angustia cando sei que vai mal tempo. Mándolles mensaxes todos os días para saber como están. Penso que antes, cando ía o meu marido, era máis inocente. Polo menos ao principio, ignoraba máis como era todo. Agora como estea soa non penso noutra cousa. E teño a virxe do Carme na mesa de noite″, sinala Isabel, que coñece as consecuencias para os mariñeiros tamén polo seu pai, que quedou afectado por un naufraxio con 47 anos.

Os dixomedíxomes

"As mulleres de hoxe non esperan coma nós″, di Fina. Sendo muller de mariñeiro e vivindo nun pobo non podías dispoñer da túa vida ao teu antollo. O que dirán e mais os dixomedíxomes impedíanlles saír cear fóra cunha amiga ou ir á discoteca mentres os maridos estaban no mar. ″A min o meu marido non me prohibiu nada. Pero era algo que estaba mal visto, se vían a unha compañeira por aí [como se refire ás outras mulleres de mariñeiros] a miña avoa dicía: ′E que fai? Se ten o home no mar! E se lle chega unha mala noticia?′. Tiñas que estar como estaban elas, na casa, agardando″.

″Por iso a xuventude que vén agora non aguanta o de antes. E está ben. Pero penso que teñen que respectar ao que está no mar e facer as cousas pensando en que el está alá para traer cartos para a familia″, engade Fina, que ten amigas que marcharon dos pobos e mercaron pisos en Pontevedra para que as deixasen "respirar". As noras de Isabel xa non viven con estas restricións, pero ela lembra como perdeu de ir a vodas e celebracións como a despedida de solteira da súa irmá.

As condutas patriarcais que relatan Fina e Isabel marcaron o devir das mulleres do mundo do mar durante demasiado tempo. Para Fina, todo isto comezou a mudar nos anos 2000, da man das novas xeracións que xa non aceptaban a presión do que dirán da mesma maneira ca elas. ″Empezou a cambiar a mentalidade″, debulla mentres lle vén á cabeza o entroido no que se disfrazou cunha compañeira para ir ás festas sen que ninguén as recoñecera.

″Hai moitas cousas tristes nesta vida, pero tamén algunha divertida″, admite Fina. O que teñen pasado só o saben elas, que son dous exemplos dunha realidade poucas veces contada. A das mulleres do mar, que estaban en terra. Mulleres que aprenderon a vivir agardando e con ausencias constantes: ″Non cambiabas a roupa da cama nun mes porque tiñas o cheiro del... Eramos chavaliñas de vinte e tantos anos, agora xa pasou, miras cara a atrás e dáche a risa″.