Despece

• «Se se sementan dúbidas sobre a xestión da crise, erosiónase a unidade necesaria para dar unha resposta axeitada á epidemia»

  

  Miguel Anxo García Álvarez é psicólogo clínico e durante anos foi voceiro do Movemento Galego da Saúde Mental (MGSM). Hai unhas semanas publicou un artigo en Praza.gal no que alertaba sobre o "risco psicosocial" no que se atopaba a sociedade por mor da "insidia política", o "causar dano á credibilidade do mando da resposta", a "estimulación da irritación da poboación", a "focalización da responsabilidade da adversidade en persoas ou institucións concretas" e "a noticia falsa". Nese texto, García Álvarez pedía "unidade" e "disciplina social", deixando de lado nestes momentos as "ambicións políticas". Falamos con el. 

  Que efecto está a ter a pandemia e o coronavirus na saúde mental da poboación, a nivel xeral?

  "A sociedade faille fronte á epidemia e ao confinamento do xeito en que unha comunidade se defende dunha ameaza externa: coidando aos seus"

  Podemos enfocar este asunto persoa a persoa ou podemos facer un enfoque considerando o conxunto das persoas que se relacionan entre si e que polo tanto constitúen grupos significativos e, nun último nivel, constitúen a sociedade organizada. Se o enfocamos de forma individual, atopamos que en xeral hai máis inestabilidade nas emocións. Así mesmo, vemos que en persoas que xa tiñan determinado tipo de problemáticas nalgúns casos agraváronse, pero noutras melloraron ou se estabilizaron. Isto é así porque o factor externo nestes momentos está moi claro e iso axuda a estabilizalas, porque están afectadas polo mesmo factor externo que o resto da poboación: son coma as demais.

  Porén, se o enfoque é colectivo, hai que ter en conta o contexto humano no que vive cada persoa, de quen está rodeado. Nese senso, as persoas que teñen fillos e fillas ou que coidan doutras persoas fanlle fronte á actual situación coa obriga de coidar de outros. E o mesmo podemos dicir de comunidades máis amplas, dende a veciñanza dun barrio ata a sociedade dun país de xeito conxunto: fanlle fronte á epidemia e ao confinamento do xeito en que unha comunidade se defende dunha ameaza externa, coidando aos seus.

  Está habendo, polo tanto unha resposta positiva por parte da sociedade?

  "Estase actuando de forma temeraria a través de comportamentos que levan á erosión de credibilidade do mando. Erosiónase o grao de unidade que se necesita manter no conxunto da sociedade para dar a resposta máis axeitada a esta situación" 

  A actividade comunitaria é bastante máis que a que reflicten os medios de comunicación. A actividade comunitaria pasa polo feito de preocuparse por un veciño ou por consolar a alguén por teléfono. A comunidade non está facendo nada excepcional, está facendo o que fai habitualmente, o que necesita facer para sobrevivir. Esta actividade está ocorrendo de forma masiva e o problema é que nos medios non ten o reflexo proporcional que lle corresponde.

  Nun artigo que publicaches en Praza.gal hai unhas semanas alertabas do efecto negativo que sobre a saúde mental da poboación tiñan as liortas políticas e as críticas á xestión da loita contra a pandemia. En que forma é isto prexudicial?

  "Se se sementan dúbidas sobre a xestión da crise, o grupo pasa a carecer dese factor protector, o que terá graves consecuencias individuais, en forma dun maior sufrimento ante esta situación"

  A comunidade ve que se está respondendo á ameaza, que ten unha instrución clara de conduta, que esa conduta ten sentido, que ten conciencia que está facendo o esforzo que lle toca facer para protexer os seus. Pero a comunidade corre un enorme risco (e dalgún xeito xa está sufrindo danos) como consecuencia de introducir sistematicamente nela a dúbida de se o perigo se está controlando como debera estar controlándose. Estase actuando de forma temeraria a través de comportamentos que levan á erosión de credibilidade do mando. Non lle chamo Goberno, porque é mando dende o punto de vista de solución dunha catástrofe na súa dimensión práctica.

  Esa maior inestabilidade que todas as persoas poden estar sufrindo está de momento contida, controlada grazas a contar coa perspectiva de que estamos percorrendo o camiño de saída desta situación. Se se establece a idea contraria, se se sementan dúbidas sobre a xestión da crise, o grupo pasa a carecer dese factor protector, o que terá graves consecuencias individuais, en forma dun maior sufrimento ante esta situación.

  Erosiónase, polo tanto, o grao de unidade que se necesita manter no conxunto da sociedade para dar a resposta máis axeitada á epidemia e para levar esta situación da mellor maneira, dunha forma que a protexa psicoloxicamente, que lle dea sentido ao que está pasando e que lle permita sentir que o seu esforzo está a valer a pena.

  Debe quedar fóra neste momento a crítica política? Cal debe ser o seu espazo e o seu momento?

  "En España, a diferenza doutros países, continuouse cos conflitos de antes e coa forma de manexar os conflitos de antes nunha etapa que é moi distinta e na que hai moitos perigos"

  Consumado o desastre, o que se constitúe é o mando da resposta, que ten un apoio técnico e que ten que tomar medidas. As cuestións de carácter práctico deben resolverse cunha serie de medidas técnico-organizativas, e as cuestións de orde política resólvense facendo equilibrios co poder. O problema é que aquí permaneceron as dúas confundidas e seguen confundidas ata o presente, o que leva a correr un risco enorme. En España, a diferenza doutros países, continuouse cos conflitos de antes e coa forma de manexar os conflitos de antes nunha etapa que é moi distinta e na que hai moitos perigos.

  Este perigo é a erosión do mando; a dúbida sobre que se estea dando a resposta que se necesita redunda sobre a propia comunidade nun incremento da incerteza, do seu temor, da dúbida sobre a súa propia competencia. Pon en risco de forma grave o desenvolvemento dunha vivencia de comunidade, de unidade dun gran grupo humano. E, na medida en que se debilita o mando, tamén se entorpece a capacidade de dar unha resposta práctica á actual situación.

  Podemos esperar un empeoramento na saúde mental da poboación ou un incremento na demanda de atención sanitaria no momento en que superemos a fase aguda da pandemia? Hai problemas que neste momento están 'conxelados' ou están ocultos que poden agromar cando regresemos a unha certa normalidade?

  "É esperable que vaia haber malestar, pero de igual xeito tamén espero que -se facemos as cousas ben nestas semanas- se perciban os efectos positivos daquilo que estivemos facendo ben"

  Que espero eu que pode pasar á saída desta situación? Por unha banda temos moito traballo atrasado en relación a persoas que xa estaban recibindo asistencia e que nalgúns casos estarán mellor e outras terán empeorado. E imos ter persoas con novas afectacións derivadas das condicións nas que pasaron o confinamento e dos conflitos que puideron ocorrer durante ese tempo. Con todo, eu apostaría por ser prudente e non anunciarlle á sociedade que o seu malestar vai ter necesariamente que tomar a forma de enfermidade mental ou de trastorno psíquico, porque as persoas ao final buscamos onde nos din que está a situación que estamos sentindo.

  É esperable que vaia haber malestar, pero de igual xeito tamén espero que -se facemos as cousas ben nestas semanas- se perciban os efectos positivos daquilo que estivemos facendo ben. Estes días saía unha enquisa que dicía que o 70% das persoas fixeran plans e propósitos de cambio e mellora durante o confinamento. Ben sei que isto é habitual en determinadas situacións e que moitas veces non leva a nada concreto, pero revela un estado mental da poboación. Ese 70% estivo vivindo cousas que lle fixeron cuestionarse o sentido de utilidade da vida que tiña. Están na vida.

  Pero, ademais, cómpre ter en conta que o malestar que poida haber virá derivado de que nestes momento non se adoptaron as medidas necesarias para aplacalo. Por iso, non creo que sexa unha boa idea reducir eses problemas a unha cuestión psíquica cando van ser consecuencia de realidade materiais e das necesidades de cobertura social ou da falta de emprego. Haberá que atendelas dende a saúde mental se cómpre, pero non quero que se esvaia a súa causa primeira, que pode ter que ver co reparto da riqueza.

  Hai unha década alertouse sobre os efectos psicosociais que a crise económica estaba a ter sobre a poboación. É esperable que isto volva suceder? Que aprendemos como sociedade do sucedido nos últimos anos?

  "Estou vendo profesionais sanitarios que, á vista da liorta política, se comezan a preguntar se o seu esforzou pagou a pena"

  No fundamental, a sociedade vai saír desta situación como entrou. Pero, iso si, vai saír máis cansa. Dígoo sobre todo pensando naqueles que agora esperan poder pescar nese ambiente de enfado e de desconfianza. Despois do desastre un sae canso, e cando se está canso un non está para grandes cambios na vida. Tampouco vai cambiar no esencial o reparto da riqueza na sociedade.

  Preocúpame o efecto que todo isto vai ter para o persoal sanitario. Non creo que vaian necesitar atención psicolóxica, porque creo que eles son conscientes do papel valioso que están tendo na resolución da crise. Pero si me preocupa que, como consecuencia dalgúns erros no que atinxe á falta de medios de protección e tamén da percepción de que nas altas esferas do debate político o único interese é a loita polo reparto do poder, esta situación se pode vivir como un dano inxustamente sufrido. E xa estou vendo profesionais sanitarios que, á vista da liorta política, se comezan a preguntar se o seu esforzou pagou a pena, cando penso que a clave é que eles sintan que se lle dá sentido ao traballo que están desenvolvendo.