Dous doutores de senllos centros públicos de investigación de Galicia e a Comunitat Valenciana cobraron miles de euros das farmacéuticas cuxas vacinas para a meninxite promocionan no medio do proceso polo que Sanidade, de momento, rexeitou incorporalas de maneira xeneralizada ao calendario oficial. Esa medida implicaría maior financiamento público. Os pediatras Federico Martinón Torres e María Garcés cobraron individualmente case 100.000 e 36.000 euros cada un das compañías Pfizer e GSK, as donas deses soros, entre 2017 e 2018.
Martinón Torres, que coordina o grupo de Xenética, Vacinas, Infeccións e Pediatría do Instituto de Investigación Sanitaria de Santiago (IDIS), ingresou 71.800 euros de Pfizer e outros 24.500 de GSK nos dous últimos anos, segundo os datos publicados polas propias farmacéuticas. Garcés Sánchez está adscrita á área de vacinas de Fisabio (a Fundación para o Fomento da Investigación Sanitaria e Biomédica da Comunitat Valenciana) e figura no Comité Asesor de Vacinas da Asociación Española de Pediatría. Ingresou 30.346 euros de Pfizer entre 2017 e 2018 máis 5.830 euros de GSK, segundo os mesmos documentos. O groso do diñeiro refírese a "honorarios" por prestación de servizos distintos aos programas de I+D que Farmaindustria consigna noutros capítulos.
A meninxite e as súas vacinas presentan o seguinte panorama: a británica GSK é a dona do soro para a meninxite B Bexsero tras mercarlla á suíza Novartis en 2014. Tras converterse en produto de libre acceso con receita nas farmacias en 2015 (antes era de uso exclusivamente hospitalario), non conseguiu aínda entrar entre as vacinas obrigatorias segundo a última decisión do Consello Interterritorial de Saúde. A estadounidense Pfizer sacou en 2018 a súa versión para esta patoloxía: Trumenba.
Ademais, ambas as compañías comercializan vacinas denominadas tetravalentes contra a meninxite A, C, W e E: Menveo e Nimenrix respectivamente. En 2017, a Axencia Española do Medicamento permitiu a súa comercialización en farmacias. Ambas si serán financiadas publicamente para adolescentes, pero non se estenden aos lactantes como pedía a Asociación Española de Pediatría nin coa velocidade que demandaba esta organización.
Rexeitamento de Sanidade e reacción
Ao pouco de coñecerse as decisións da Comisión de Saúde Pública, que seguían a recomendación técnica do grupo de expertos, ambos reclamaron no Congreso Nacional de Pediatría en xuño pasado. Martinón Torres aduciu que "as taxas máis altas de enfermidade meningocócica danse en lactantes. Por tanto, sexan moitos ou poucos casos, é importante recalcar que é posible previla mediante a vacinación". Facía referencia ás razóns esgrimidas polos avaliadores da Comisión de Saúde sobre a baixa incidencia da enfermidade e o seu alto prezo de comercialización: 100 euros por doses de Bexsero.
Este pediatra xa tentara desmontar os argumentos do grupo de traballo público antes de que se fixese oficial a postura de Sanidade. Anteriormente, Martinón Torres dirixiu un estudo para simplificar a pauta de aplicación de Bexsero de catro a tres doses utilizado pola Axencia Europea de Medicamentos para cambiar as indicacións do soro. O pediatra declarou que este avance faría máis factible o financiamento público.
Martinón Torres explica que estes pagos "se corresponden con actividades como consultor ou relator na miña área de coñecemento e experiencia investigadora" e "sen ningún outro tipo de condicionante"
Martinón Torres explicou a eldiario.es que estes pagos "se corresponden con actividades persoais como consultor técnico ou relator na miña área de coñecemento e experiencia investigadora. Nestas actividades sempre expoño, e así o esixo sen ningún outro tipo de condicionante, a miña visión científica persoal que desenvolvo tanto a nivel nacional como internacional e que se sustentan en máis de 24 anos de exercicio profesional".
O pediatra engade que "sempre se declaran pertinentemente en cada unha das situacións que puidesen chegar a interpretarse potenciais conflitos de interese". Con todo, nestas aparicións públicas non quedan reflectidos os vencellos contractuais con GSK ou outra empresa (cousa que si se inclúe ao pé dos artigos científicos). De maneira similar, asinou en 2018 como xefe de servizo hospitalario e investigador unha "información esencial sobre vacinas para pais e familias" que enumera as "vacinas recomendables adicionais" sobre enfermidades e soros. Non hai referencias a posibles conflitos de intereses.
O pediatra galego agrega que estes vencellos son declarados "pertinentemente" en "cada unha das situacións que puidesen chegar a interpretarse potenciais conflitos de interese"
Sánchez Garcés, pola súa banda, insistiu en que se estendese a vacina contra os serotipos ACWY aos nenos (agora está incorporada para adolescentes): "Sería importante vacinar a nenos pequenos polo feito de que son os que máis risco teñen de contraer a enfermidade". Un pouco antes, en maio de 2019, esta doutora participou na reunión da Sociedade Europea de Enfermidades Infecciosas Pediátricas para comentar os novos datos sobre a inmunidade achegada ao longo do tempo por esas vacinas. Presentábanse senllos estudos (nos que a pediatra non participaba) sobre as marcas Menveo (GSK) e Nimenrix (Pfzer). Cada un estaba financiado pola súa compañía fabricante. A investigadora foi presentada como "científica de FISABIO" sen alusión aos pagos anuais das compañías.
María Garcés Sánchez contestou a eldiario.es que como experta "nos solicitan asesoramento e consultoría científica a través da nosa experiencia. Como profesional sanitaria, a miña obriga é tratar de trasladar cantos avances baseados na evidencia científica se produzan neste campo e cuxos datos, soportados tanto en estudos en vida real como en ensaios clínicos, demostrasen melloras en materia de prevención da enfermidade que poden previrse por calquera patógeno que poida producir enfermidade no neno".
Mercado crecente
As vacinas da meninxite están a protagonizar un periplo comercial de altos voos nos últimos anos. GSK comprou a liña de vacinas de Novartis na que estaba Bexsero por 7.000 millóns de euros a finais de 2014. A decisión da Axencia do Medicamento de convertela en produto de acceso en farmacias coa receita do médico disparou as súas vendas a partir de 2015. As tetravalentes tamén tiveron un proceso similar. Pfizer comprou Nimenrix a GSK por algo máis de 100 millóns en outubro de 2015. Dous anos despois, Sanidade tamén admitiu que se comprase en farmacias. En 2019 as dúas vacinas tetravalentes pasaron ao calendario oficial para substituír o soro específico da meninxite C a partir dos 12 anos de idade. Iso implica o financiamento público: en consecuencia, a Comunidade de Madrid comprou en abril pasado 100.000 destas doses por 3,35 millóns de euros. Castela e León anunciou pouco antes o mesmo: 50.0000 viarios por 1,57 millóns.
Pfizer alega que "cada acordo cun profesional deixa claro que está prohibido incentivar ou recompensar os profesionais sanitarios polo apoio aos nosos medicamentos"; GSK non respondeu
A farmacéutica Pfizer contestou a eldiario.es que "cada acordo cun profesional establece e deixa claro que para Pfizer está prohibido incentivar ou recompensar aos profesionais sanitarios pola utilización ou apoio aos nosos medicamentos". GSK non respondeu ás preguntas deste diario.
"Entendo que contrapostas as cifras recibidas e a miña firme posición de recomendar a vacina poida xurdir unha dúbida sobre un posible conflito de intereses", admite a doutora Garcés Sánchez quen insiste en que o fai "desde a máis firme convicción científica. Se os resultados dos últimos estudos clínicos non fosen os que son, a miña posición cambiaría completamente".
"Dende movementos antivacinas e afíns e dende outros intereses pretendeuse, con calquera pretexto, pór en cuestión a inmensa maioría dos profesionais, que actúan baixo criterios unicamente de evidencia científica", subliña o pediatra galego
O médico galego quéixase de que "nos últimos tempos, desde movementos antivacinas e afíns, así como desde outros intereses, pretendeuse, con calquera pretexto, pór en cuestión á inmensa maioría dos profesionais que actúan baixo criterios unicamente de evidencia científica e promoción da saúde". Considera que é positivo que se coñeza o diñeiro que recibe cada un da industria. E logo insiste en que hai " intereses contrarios á saúde de nenos que defendemos a práctica unanimidade dos pediatras".
Ambos os profesionais sanitarios do sistema público non só aparecen nas listaxes de Pfizer e GSK. En 2017 e 2018, Martinón Torres ingresou 29.474 euros de MSD e 23.231 de Sanofi. Garcés Sánchez engadiu outros 32.382 euros nese tempo da estadounidense MSD. Esta compañía asegura que "a recorrencia na contratación dun mesmo profesional sanitario obedece a aspectos como a experiencia, cualificación, prestixio profesional, o coñecemento sobre unha determinada materia por encima da media, actitudes docentes ou comunicativas". Sanofi non quixo entrar en "información detallada" sobre as súas transferencias de valor.
