Leticia Barbadillo gañou o Premio Merlín 2023 con A botella de lentellas (Xerais). Unha historia que non foi escrita pensando nas crianzas e, de feito, está a espertar simpatías entre o público adulto. A novela era un agasallo para Maruja, a súa avoa materna, que lle fixo a que para ela é a mellor crítica: "Rin, chorei, é como na vida", dixo

Leticia Barbadillo (A Coruña, 1983) gañou o Premio Merlín 2023 de Literatura Infantil da editorial Xerais con A botella de lentellas. Unha historia que non foi escrita pensando nas crianzas e, de feito, está a espertar simpatías entre o público adulto, sobre todo feminino –“quizá tamén porque son as que máis len”, apunta a autora–. A novela era un agasallo para Maruja, a avoa materna de Barbadillo, unha muller á que foi descubrindo e comprendendo máis co paso dos anos. “Regaleilla cando fixo os 90 anos, fíxenlle unha edición caseira para ela e levou unha alegría moi grande”, lembra. Este é o seu primeiro libro publicado e, como todas as boas historias, leva consigo moitas desas casualidades que non chegan se non hai un traballo detrás.

“Desde que souben que se podía escribir –cando tiña once anos– sempre estivo aí para min”, conta Barbadillo, que de primeira formación é guionista, aínda que esa vía laboral non frutificou como agardaba e optou polo ensino. Agora é mestra de Educación Infantil na escola pública. “Eu quería contar historias”, defende. Mais a súa foi unha carreira de obstáculos ata que logrou convencerse de que realmente tiña cualidades para facelo e que, ademais, o facía ben. Moitas outras autoras se recoñecerán neste camiño, no que unha profesora [outra muller] coa que coincidiu nunha formación foi quen lle aportou esa confianza que lle faltaba.

“Levaba tres ou catro anos mandando contos a distintas editoriais para publicalos pero todo eran negativas”, rememora. Calquera se desanima polo medio, pero xa tiña a certeza de que os seus contos estaban ben e non quería deixar de intentalo. Mandoulle un conto a Berta Dávila e recibiu unha resposta moi positiva, aínda que un formato tan breve non encaixase na editorial Rodolfo e Priscila. Por iso, buscou a maneira de encaixar as historias breves coas que máis goza escribindo nun formato máis longo. De aí a estrutura narrativa que presenta en A botella de lentellas, onde unha historia principal actúa como fío condutor para outros contos onde a fantasía ten máis protagonismo.

E as casualidades levárona a presentarse aos Premios Xerais do ano pasado. Cando o xurado do Premio Merlín a chamou para comunicarlle o seu fallo, estaba na casa coa súa avoa Maruja. Recibiron a boa nova xuntas, non podía ser doutro xeito. Este recoñecemento supuxo o empurrón final que precisaba, aínda que non ía deixar de escribir de ningunha maneira, pero agora pensa en seguir publicando. A mellor crítica da novela fíxolla a propia Maruja cando rematou de lela: “Rin, chorei, é como na vida”, dixo.

"O libro tamén vai de como as memorias familiares son en realidade daquela maneira: son verdade porque as queremos e nos construímos con elas, pero son unha verdade un pouco reconstruída e fabricada"

É martes de Entroido e Manuel bota en falta as orellas da súa avoa. Tratando de seguir a súa receita, lembra as historias que ela lle contaba no proceso, que saían da botella de lentellas que empregaba para estirar ben a masa antes de pasala pola tixola. Así comeza a historia de Leticia Barbadillo, que se serve deste neno para contar as dificultades dos adultos para contarlle ás crianzas a verdade das cousas.

“Manuel en realidade o que busca é coñecer a súa avoa. Non quería pintar unha nostalxia de que antes todo era mellor: había pais que marchaban da casa e pais que mancaban as mulleres. Creo que hai que ser honestos. E ao longo de todo o libro vou metendo cousas da miña historia familiar, que a min me fascinan, pero que supoño que na realidade non foron fascinantes. Na miña familia había un marido tamborileiro que marchou polo mundo e non volveu, por iso todo está feito con moitas cousas da realidade. Hai moita mitoloxía familiar, que igual non é real, pero que serviu para a historia”, debulla a autora.

“Na casa, a que lembra todo é miña nai. A min chégame contado de contado. Non sei como foi exactamente. E o libro tamén vai diso, de como as memorias familiares son en realidade daquela maneira: son verdade porque as queremos e nos construímos con elas, pero son unha verdade un pouco reconstruída e fabricada. Iso é verdade no meu caso e é verdade na novela”, engade. 

O Conto da última lentella, unha desas historias que inventa o protagonista, en realidade é a historia da derradeira cereixa do seu avó. “Na casa da aldea hai unha cerdeira que nunca lle vemos as cereixas porque sempre as comen os paxaros. Un día, que levabamos tempo sen ir, chegamos e só quedaba unha cereixa. O nunca visto! O meu avó xa estaba bastante enfermo e miña nai dixo: para o avó, que é ao que máis lle gustan as cereixas. Houbo que collela, que estaba nunha póla alta, e comeuna o avó, que morreu o inverno seguinte”, lembra.

Cando xa estaba a escribir a novela, descubriu que a súa avoa Maruja non sabía facer as lentellas. “Ela era dunha aldea de Abegondo, casou e foi para á Coruña, e a tendeira do barrio preguntoulle un día como non levaba nunca lentellas, sendo tan baratas e dando ben para comer todos. E resultou que non as levaba porque non sabía facelas, na súa aldea non as había. Cando descubrín que na miña casa as lentellas fanse coa receita de Nieves a da tenda, tiven que facer unha historia con iso porque me pareceu espectacular”, destaca Barbadillo.

"Cando un abre un libro de adultos non espera que xoguen con el"

Os escenarios da historia son os da súa aldea, polo que os tiña moi claros na súa imaxinación. Porén, Barbadillo conta que non sentira a necesidade de poñerlle cara a Manuel, o protagonista da novela: “Sempre foi un vehículo de expresión para contar a historia, pero a ilustradora Xiana Teimoy fixo cousas marabillosas e captou moi ben o universo que arrodea a novela”. A autora recoñece influencias tan variadas como heteroxéneas nesta novela, desde o filme Big Fish de Tim Burton, ata os contos de Roald Dahl, a novela Virtudes (e misterios) de Xesús Fraga, os Contos de ratiños de Arnold Lobel e, por suposto, as historias de Álvaro Cunqueiro.

Leticia Barbadillo considera que o feito de que o sistema editorial teña que ‘etiquetar’ os libros para un público infantil, xuvenil ou de adultos, non debe limitar as posibilidades de lectura desas obras. “En realidade, a literatura infantil e xuvenil é para todo o mundo, as barreiras están na outra literatura que chamamos de adultos. Desde unha perspectiva de inclusión, as temáticas e as estruturas son moito máis libres na literatura infantil e xuvenil. Podes ser moito máis absurdo e xogar moito máis. Cando un abre un libro de adultos non espera que xoguen con el, non está disposto a aceptar determinadas cousas, a priori; pero cando ti sabes que non estabas convidado a esta festa tes que amañarte co que hai. Por iso creo que me atopo moito máis cómoda neste terreo”, asegura.