Unha historia de amor e perda entre un home lobo e unha muller lúa. Contada a través dun debuxo a liña, moi sinxelo. Así é ‘La Noche’, de Martín Romero, a curta escollida polo xurado do FICBueu para o Premio R á mellor curtametraxe galega. Sóubose na cerimonia de entrega de galardóns deste festival internacional que chegou este ano á súa duodécima edición, na que o filme romanés ‘Cadoul de Craciun’, de Bogdan Mureșanu, levou a Ánfora de Ouro, mentras que a Ánfora de Prata correspondeu á coprodución bielorrusa-alemá ‘Lake of hapiness’, de Aliaksei Paluyan. ‘La Noche’ é unha curta de animación que desenvolve dous personaxes procedentes dun libro recompilatorio de historietas de Martín Romero, ‘Episodios Lunares’.
Ambos xurdiran, anteriormente, nun fanzine. Máis adiante, o seu creador redebuxounos para incluílos en ‘Episodios lunares’. “Nun principio era unha metáfora visual sobre as etapas dunha relación, en paralelo ás fases da lúa. Como vai crecendo e despois minguando, deteriorándose. Cando fixen a curta, engadín unha trama que non estaba en Episodios lunares. Non quixen facer fincapé en nada concreto mais, ao ir resolvendo a historia, foron xurdindo varios temas”, explicou el mesmo a Praza nunha entrevista realizada con motivo do recoñecemento de ‘La Noche’ no festival FKM. Unha figura misteriosa, que remite á morte, intervén en ‘La noche’ vingándose da parella formada polo home lobo e a muller lúa, que impedira, coa súa solidariedade, que o destino dun bebé se cumprise.
Certo misterio, e un drama familiar de fondo, son tamén alicerces de ‘Son unha tumba’, de Khris Cembe, outra das curtas de animación que competiron no FICBueu na sección de cinema galego
Certo misterio, e un drama familiar de fondo, son tamén alicerces de ‘Son unha tumba’, de Khris Cembe, outra das curtas de animación que competiron no FICBueu na sección de cinema galego. Nun pobo costeiro de Galicia, un neno transita, obrigado polas circunstancias, entre a nenez e a etapa adulta. “Ese é o tema principal”, explicaba Cembe nunha entrevista con Praza.gal que respondeu con ocasión dos últimos premios Mestre Mateo. ‘Son unha tumba’ xurdiu das “ganas de contar unha historia sobre a infancia, a morte e a soidade. Contar algo sobre min e a terra que se me arrebatou na miña infancia”. Protagonizan a curta dous personaxes: un pai e o seu fillo que comparten fogar e mesa, mais case non se comunican. No ambiente percíbese a ausencia -da que o espectador sabe polas lembranzas do neno- e o abatemento producido pola perda.
“A idea” -explicaba o director- é “sentir a incomunicación de pai e fillo a través do cotiá. A animación é naturalista e fría sen caer na sobreactuación que estamos afeitos a ver en cine de animación. O estilo dos debuxos é minimalista, aparentemente sinxelo. A intención é que sintas que estás vendo algo real, esquecendo por un momento que é animación”. ‘Son unha tumba’ é animación debuxada, “o máis parecido á animación tradicional, debuxo a debuxo, de toda a vida”. Unha sinxeleza semellante, no aspecto técnico, é un dos moitos acertos da outra curta galega de animación que participou no FICBueu na competición Galicia R, ‘Homomaquia’, de David Fidalgo. “É debuxo a debuxo (uns 8.000 folios) con carbonciño e pastel sobre papel reciclado. Parecíanme os materiais idóneos para contar a historia”, indica o director. “O carbonciño, cos seus trazos duros e rápidos, moi xestuais e expresivos, creo que transmiten moi ben a dureza da curtametraxe”, engade.
‘Homomaquia’ é unha historia de maltrato animal na que se inverten os tornas: son os humanos os cousificados, perseguidos, capturados, explotados.
E é que ‘Homomaquia’ é unha historia de maltrato animal na que se inverten os tornas: son os humanos os cousificados, perseguidos, capturados, explotados por uns seres que, coma eles, están despoxados de linguaxe, de racionalidade e mesmo de identidade. Só que os humanos conservan a capacidade para os afectos e para a empatía, ademais da arela de verse libres. “A idea” -explica o director- “era establecer un contexto no que os humanos son tratados coma os touros na nosa realidade, pero sen que os toros tomen o papel do humano, pois dubido moito que eles se dedicasen a torturar…”.
“Quería” -engade- “que os humanos fosen primitivos, animalescos, polo que a fala non tiña cabida. Dalgunha maneira, trato de deshumanizar o humano, pero non ao límite, e poñelo baixo o sometemento duns seres sombrizos antropomórficos que representan o peor do ser humano, sendo aquí sombras de toureiro. Un mundo moi masculino no peor sentido da palabra, que me axuda non só a mostrar o maltrato animal, senón que me leva a reflexionar sobre como este tipo de "masculinidade" trata a muller na sociedade. Hai un momento moi cru da curtametraxe que é unha chiscadela e crítica a todas esas manadas de violadores que se están dando, sendo a de San Fermín o claro exemplo”.
‘Homomaquia’ afonda en como “certos poderes masculinos someten a outros que cren máis débiles. O caso da muller é o máis claro, pero sucede tamén cos dous protagonistas masculinos”
‘Homomaquia’ non denuncia só, nese sentido, o machismo, senón tamén a homofobia. “Quixen liberar os personaxes” -sinala o director- “dos prexuízos que temos na sociedade sobre a sexualidade ou a orientación sexual. Na curta non se pensa se son homes ou mulleres. Simplemente, son humanos”. Nese sentido, ‘Homomaquia’ afonda en como “certos poderes masculinos someten a outros que cren máis débiles. O caso da muller é o máis claro, pero sucede tamén cos dous protagonistas masculinos”. Protagoniza a curta un trío de humanos que debe procurar camiños máis aló do establecido, que representa como a ignorancia sobre a posibilidade dunha vida mellor “pode facerche crer que iso é todo, mesmo que a túa vida sexa bastante deplorable. Pero cando alguén descobre que hai algo máis, que o que cría a súa liberdade era o seu cárcere, abre os ollos”. Se a vida lle deixa.
A masculinidade tóxica atópanse tamén no centro de ‘16 de decembro’, a nova curta de Álvaro Gago, o autor da moi galardoada ‘Matria’ que, ademais de levar o premio do xurado de Sundance, recibiu máis de 60 premios nacionais e internacionais. Tanto ‘Matria’ coma ‘16 de decembro’ amosan algunhas das consecuencias do patriarcado. No caso da primeira, a dobre explotación das mulleres traballadoras como obreiras e como mulleres. No caso de ‘16 de decembro’, un dos xeitos de violencia contra as mulleres.
A masculinidade tóxica atópanse tamén no centro de ‘16 de decembro’, a nova curta de Álvaro Gago, o autor da moi galardoada ‘Matria’
‘Matria’ agromou, porén, non do interese nunha temática, senón da curiosidade que ao director, que quería poñer o foco nunha heroína anónima, lle espertou a protagonista, a actriz non profesional Francisca Iglesias. A partir de aí, unha curta levou á outra. “Na rodaxe de ‘Matria’ traballei con Janet Romero, a sobriña de Francisca, que tiña un papel pequeno. Despois pasaron dúas cousas: propúxenme escoitar a miña realidade máis inmediata para atopar o tema do filme, e caeu Janet do proxecto -ao ver imposible compaxinar o traballo coa rodaxe- ao mesmo tempo que se cruzaba Cris Iglesias, a actriz protagonista de ’16 de decembro’, no camiño. A miña realidade gritábame e continúa gritándome que a violencia gratuíta en contra das mulleres existe e en grandes cantidades, e que vive baixo o amparo dunha sociedade contaminada de actitudes machistas aparentemente ‘inocuas’ que despois vemos que de inocuas non teñen nada”, conta Álvaro Gago.
Unha moza de 26 anos chamada Lucía é a protagonista de ‘16 de decembro’. “A personaxe” -explica Gago- “foise moldeando en base a unha idea única: des-estereotipar”. A partir dunha idea “universalización e a despersonalización”. Lucía “xoga ao balonmán, ten un carácter forte e é expansiva porque, de boas a primeiras, non asociamos unha muller destas características con episodios de violencia machista. Pero esta violencia non fai diferencias. Foi esta unha idea que colleu aínda mais forza despois de ler a testemuña dunha das sete protagonistas do libro ‘Invisibles’, da periodista Montse Fajardo, no que relataba como ninguén sospeitaba da súa situación porque ‘como podía ser que unha muller independente, cun nivel alto educativo e con carácter, puidera estar vivindo unha situación, neste caso, de violencia psíquica”.
Lucía “xoga ao balonmán, ten un carácter forte e é expansiva porque, de boas a primeiras, non asociamos unha muller destas características con episodios de violencia machista. Pero esta violencia non fai diferencias”
“É moi importante” -remarca Gago- “entender que todas as mulleres, independentemente dos seus trazos físicos, caracteriais e do seu contexto socio-económico, son suxeitos potenciais, porque nese momento poderemos trasladar as preguntas ao outro lado e xa non será un ‘como pode ser que ti… unha muller coma ti..?’, senón un ‘qué temos que facer para evitar isto?’. A actriz Cris Iglesias interpreta a Lucía. “Coñecín a Cris nunha presentación que fixo de ‘Matria’ para o Ateneo de Vigo. Falamos despois da proxección. Un grupo de xente fomos tomar algo. Cris estaba con dúas amigas. Falamos pouco, dous minutos, pero bastoume para identificar nela algunhas das características da personaxe de Lucía. Cris é unha rapaza cunha enerxía especial. Esa foi a sensación que tiven nun primeiro instante e non errei. Cris, co seu compromiso -co proxecto e co tema-, ética no traballo, valores persoais e talento, rematou por habitar Lucía do mesmo xeito que Francisca habitara Ramona”, salienta o director.
Francisca encarnou a Ramona, a protagonista de ‘Matria’, sen antes ter nunca traballado no cinema. En ‘16 de decembro’ acompaña á actriz Cris Iglesias un grupo de actrices non profesionais: o equipo de balonmán de Lavadores, en Vigo. “Cris adícase a isto, aínda que é certo que está comezando. Iso deixábame algo máis tranquilo, porque intuía que non nos bloquearíamos na súa profesionalidade nin nos seus manierismos. Non digo que un actor ou unha actriz que leve moito tempo traballando na televisión, por exemplo, non poida desintoxicarse, espirse de novo e construír dende aí, pero iso require dun tempo, compromiso e ganas de botarse no descoñecido que non son sinxelas de atopar. Por outra banda, con Cris, non me estaba mergullando no xa visto, senón nun terreo por descubrir. E algo fantástico que ten o cinema -por momentos tamén aterrador- é que che permite comezar de cero, non repetir nunca”, indica Gago. “O traballo coas xogadoras do equipo de balonmán foi intenso e divertido. Elas son un equipo e ademais son amigas fóra da pista, e iso xogou moito ao noso favor”, matiza.
‘16 de decembro’ naceu co proxecto de “filmar unha ficción obxectiva, despoxada de teatralidade e imposturas”, que “permita un proceso de identificación pero con distancia”. O equipo buscaba “imaxes que non emitisen unha forza plástica que cubrise todo o demais -aínda que, revendo a película, penso que usei mais o pincel do que inicialmente quería- imaxes que deixen oco ao ollo do espectador. Ese oco plástico sumado ao oco rítmico deriva nun espectador con tempo para activar a súa imaxinación. E nese proceso imaxinativo de cada un reside un primeiro impulso que, quizais, faga que a película conviva co espectador durante un tempo e, quizais, desemboque en algo máis. Non se trata de facer unha película dende a óptica de ‘vou a cambiar o mundo’, pero si de apelar aos que o poden cambiar”, resume Gago.
Como en ‘Matria’, a historia de ‘16 de decembro’ está contada a través dos rostros, das expresións, dos corpos dos personaxes
Como en ‘Matria’, a historia de ‘16 de decembro’ está contada a través dos rostros, das expresións, dos corpos dos personaxes. “A min, persoalmente, é o que me golpea. O que me fai vibrar. Nos rostros e nos corpos están as contradicións, as luces e as sombras, as experiencias humanas, a memoria… e non é necesario moito para sentir a súa forza. Non son necesarios os efectos. Basta con observar, e o que está diante é algo honesto, vivo”, asegura o director. A música, de Xavier Bértolo, xoga tamén neste filme un importante papel narrativo. “É unha música agresiva, cunha cadencia rítmica que tentamos que empurrara á protagonista cara diante. Avanti! Continúa! Non es só vítima, es moito máis ca iso! Non es só en relación ao que che pasou! A base da peza musical son ‘samples’ tomadas do son gravado durante as tomas no pavillón, durante o adestramento. Unha idea de Xavi que me pareceu perfecta para incluír un elemento do inicio no final e crear un círculo ao redor da peza. Xavi foi un gran descubrimento”, afirma Gago.
A violencia percorre tamén as outras dúas curtas de imaxe real que formaron parte da competición Galicia R no FicBueu. Mais é outro tipo de violencia, aínda que tamén estrutural. A imposta pola precariedade laboral
A violencia percorre tamén as outras dúas curtas de imaxe real que formaron parte da competición Galicia R no FicBueu. Mais é outro tipo de violencia, aínda que tamén estrutural. A imposta pola precariedade laboral. Arancha Brandón asiste ao peche da tenda á que a súa nai dedicara a súa vida en ‘Cando mamá pechou as caixas’. No medio da desorde, imponse a incertidume sobre o futuro. E o saberse despoxadas. “Toda a vida traballando e non teño nada”, di a nai. En ‘Marusía’, de Pedro Sancho, Juan e Pedro, dous traballadores ameazados polas consecuencias da “crise”, toman unha decisión aloucada nunha situación límite: volar un barco instalado nunha rotonda, símbolo do desbaldimento de recursos por parte da clase política nun momento moi duro para a clase obreira.
“Eu filmei” -explica Arancha Brandón- “o que estaba vivindo nese momento. No 2018 rematei a Universidade e atopábame coa seguinte situación na miña casa.: eu buscando un futuro e a miña nai buscando o seu. Quería reflexionar sobre esa diferenza xeracional e esas frases coas que nos criamos sobre o futuro prometedor que nos espera. O obxectivo foi a necesidade de desafogarme, pero tamén de concienciar. O peche dunha tenda despois de 30 anos é tamén o peche dunha parte da historia familiar. Eu crieime nesa tenda como unha segunda casa. O decaemento do pequeno comercio local é unha realidade e a xente tamén ten que darse conta que as súas accións comercias e cambios nos hábitos de consumo teñen consecuencias”.
O decaemento “do pequeno comercio local é unha realidade e a xente tamén ten que darse conta que as súas accións comercias e cambios nos hábitos de consumo teñen consecuencias”
A rodaxe de ‘Cando mamá pechou as caixas’ foi -admite- “realmente dura. Eu podo dicir que moitas veces choraba detrás da cámara pero tamén a través da cámara. A miña nai era a protagonista do cambio e a cabeza da familia. Somos unha familia pequena e baleiramos todo entre nós, e senón ela soa: foron días enteiros pechando caixas. Tamén quería facerlle unha homenaxe a todo ese traballo e a esa fortaleza de nai de tirar sexa como sexa para adiante”. A curta fora xa proxectada no OUFF do ano pasado, en Xociviga ou no Festival de Cans. “Vou pouco a pouco”, di a directora. “Estou movéndoa cos meus medios e o meu tempo, pero tamén necesito gañar o pan. O xénero documental moitas veces déixase de lado e sempre está moi ben atopar oportunidades”.
‘Marusía’ partiu dun feito real: as protestas -nas que participaron máis de 40 colectivos- pola instalación do barco ‘Bernardo Alfageme’ nunha rotonda do barrio de Coia, en Vigo. “Eu son de alí, de Coia, e estiven moi presente nas manifestacións”, explica o director, Pedro Sancho. “Non era o momento de gastar esa cantidade de cartos nun obxecto decorativo”, engade. E, claro, no ambiente pairaba o pensamento típico: había que volar o barco!. ‘Marusía’ trata de reflectir, nun rexistro que se sitúa entre a comedia e o drama, a frustración social ante este feito. Juan e Pedro, os protagonistas da curta, son “dous pobres homes, dous perdedores”, que planifican unha acción “que nin ten moito sentido, nin saben eles mesmos moi ben contra quen a fan. Contra un sistema que os ten dominados, mais que non personalizan en ninguén”. Dous homes que non son nin activistas, pois un deles nin ás manifestacións fora. E ata lle gusta un pouco a rotonda. “Quixen reflectir un pouco como somos. Queixámonos de moitas cousas, pero ao final non facemos nada”, indica o director.
“Quixen reflectir un pouco como somos. Queixámonos de moitas cousas, pero ao final non facemos nada”, indica o director
Pedro Sancho conta no reparto desta curta con dous actores ben coñecidos: Antonio Durán ‘Morris’ e Fran Paredes. A rodaxe, parte da cal tiña que ser na famosa rotonda-barco, tivo a súa complicación. “É unha rotonda na que desembocan dúas avenidas moi grandes, que había que cortar desde moi atrás. Ademais de pedir permiso, tivo que vir a policía, protección civil… Para min foi unha superprodución. A serie ‘Fariña’ estaba ademais nun momento moi álxido, e a xente estaba alí arremuiñada para ver a Morris, e preguntaba se estabamos a rodar Fariña. Parecía Hollywood”, chancea o director. Co actor Fran Paredes xa tiña de antes unha relación de amizade. A Morris -confesa- tivo que convidalo a cear un par de veces para explicarlle o proxecto e convencelo de que participase. “El sempre di que tiven que pagarlle 4 ceas, pero foron 2”, lembra, con humor, o director. A curta pasou por Cans e por outros festivais, e vai estar na Semana Internacional de Cine de Autor de Lugo ou no Festival de Cine Inclusivo de Vigo. “Ata agora non gañamos premios, pero a curta tampouco está pensada para iso. Hoxe non a cambiaría, de volver facela”, conclúe.
