O Curtas Film Fest ou Festival Internacional de Cinema e Banda Deseñada de Vilagarcía de Arousa celebrou a súa edición número 47. Tras as xornadas iniciais -nas que estaban programadas presentacións de obras coma ‘Indómita e a semente da inmortalidade’ de Álex Mene ou ‘Seres máxicos de Galicia e onde atopalos’; faladoiros coma o de Francisco Castro sobre a necesidade de editar obras da literatura universal en galego, o de mitoloxía futura con Xan Eguía, o “patolas culturetas” con Andrea Villa, Matilde Rodríguez, Lila de Lilith e 7H Cooperativa Cultural, o de como facer un fanzine independente de fantasía con Tomás Rivera e Vanesa Santiago ou de mulleres creadoras con Diana López, Eli Ríos, Lucía Catoira e Sonia Méndez; o obradoiro de escrita de relatos con Xosé Duncan, ou o encontro con Fernando M. Cimadevila, creador de ‘O mundo secreto de Basilius Hoffman’, entre outras actividades- continúan as proxeccións dos filmes integrados nos certames de documentais e curtas. Repasamos as pezas galegas que están incluídas nestas dúas seccións competitivas, así coma as que se proxectaron no Galician Freaky Film Festival que, sendo un proxecto diferente e non vinculado ao Curtas Film Fest, cadrou nas mesmas datas que o comezo deste, tendo lugar non moi lonxe, en Vigo.
 

Os afectos, un dereito roubado: “Eu tamén necesito amar”

Unha historia sobre unha das dimensións da represión das que menos se ten falado: a afectiva. Sobre persoas que teceron as súas relacións amorosas “nunha época na que os sentimentos” -e aínda máis a sexualidade- “estaban proscritos”. Diso vai o novo traballo de Antón Caeiro, ‘Eu tamén necesito amar’, que é un dos filmes -xa proxectado- que forman parte da programación de cine documental do Curtas Film Fest de Vilagarcía. ‘Eu tamén necesito amar’ arranca dunha fotografía de 1959, tomada en Villaza, Gondomar. As persoas asistentes á voda de Antonio e Pura -os pais do director deste documental- retrátanse á saída da igrexa. Mais hai algo, nesa imaxe, que lle chama a atención. “Nesa foto atopo a cabeza da miña irmá, que é o que me rompe o esquema daquela España que estaba pasando o ecuador da ditadura”, conta Caeiro. Na casa familiar gardáranse fotos dunha relación anterior que tivera Pura. “Foi cando se me ocorreu facer un traballo que falase desa xeración que non vive exactamente unha guerra civil, pero que si vai a sufrir os seus efectos”, explica o director. 

“A idea de falar de parellas, de homes e mulleres, morreu coas primeiras conversas, previas á gravación. Os homes non tiñan historia que contar xa que a súa idea era única, plana na maior parte dos casos”

Partindo, así, dunha historia persoal, Caeiro analiza, a través de entrevistas, unhas relacións íntimas mediatizadas pola ideoloxía da Igrexa e da Sección Femenina. E faino desde a perspectiva das mulleres. “A idea de falar de parellas, de homes e mulleres, morreu coas primeiras conversas, previas á gravación. Os homes non tiñan historia que contar xa que a súa idea era única, plana na maior parte dos casos”. Mais non era así no caso das mulleres. Alí estaba -lembra- “a riqueza de matices, a loita contra a dificultade, o querer levantar cabeza, aínda dentro do propio matrimonio. Aí é onde vin que había unha historia”. A protagonista ía ser -e é, pero dunha maneira distinta á prevista inicialmente- Pura, a nai de Caeiro. “E a quen lle interesará a miña historia?”, preguntaba ela. Ao que el respondía: "ti déixame a min e confía". Mais a saúde de Pura empeorou. E acabou marchando.

Mais o documental, que é tamén homenaxe a Pura, continuou. Con 17 testemuñas daquel tempo. “Paradoxicamente as mais próximas, familiarmente, foron as últimas en ser entrevistadas”, sinala Caeiro. A historia dera os seus primeiros pasos en San Sadurniño, no Chanfaina'Lab. A idea era, entón, facer un pequeno traballo sobre un salón de baile. Un lugar onde, lembra Caeiro, a xente podía achegarse ata onde o permitían o que dirán e as carabinas. “O que queriamos era escoitar as historias que nos interesaban e, especialmente, tratar de atopar as influencias da Sección Femenina e a Igrexa nesas condutas morais”, explica. Mais “a base feminina da Falanxe foi desaparecendo pouco a pouco das nosas preguntas porque o seu ideario xa estaba introducido nas mentes desde moitas xeracións anteriores sen necesidade de que se lles tivesen que inculcar cousas novas. O único que fixeron as seguidoras de Pilar Primo de Rivera foi continuar co que a Igrexa levaba facendo séculos”, reflexiona.

“O único que fixeron as seguidoras de Pilar Primo de Rivera foi continuar co que a Igrexa levaba facendo séculos”

As mulleres falan neste documental con moita naturalidade. De cousas, ás veces -di Caeiro- “que nin os seus propios fillos escoitaran”. Raras veces se percibe vergoña ou incomodidade nelas e, cando se albisca, parece mínima. O equipo de rodaxe era tamén pequeno: só dúas persoas. “Elas explaiábanse como se non houbese ninguén arredor. Nalgunha entrevista tamén estaban os fillos, pero eran as mínimas, e os maridos desaparecían da contorna”, subliña Caeiro. O panorama que describen, de cando eran nenas e mociñas, é non menos aterrador por resultar coñecido: escurantismo familiar sobre todo o relacionado coa sexualidade -silencio sobre a menstruación, por exemplo-, inculcación de medo aos homes ou imposición dun forte control familiar e social da sexualidade das mulleres, nun contexto de educación de homes e mulleres nunha ideoloxía absolutamente patriarcal.

Mais o que fai especialmente interesante o documental é, tamén, o relato de como, nese contexto opresivo, as mulleres se arranxaban como podían para transgredir as normas

Para investigar sobre a influencia da Sección Femenina nas mentalidades, o director buscou en “libros da época, revistas da propia sección (Y, Telva,...), documentais tamén da época e traballos feitos hoxe en día”. Mais “todo o que vía e lía non o atopaba nas conversas", asegura. O ideario patriarcal estaba integrado no “vivir cotián ben a través do cura ou dos estamentos locais. Interesoume máis, por iso, o apartado da Igrexa e esa mentalidade pacata que transmitía: ese terror ao que podería pasar”. A Igrexa era, así, segundo o director, o “centro de toda a lectura desa escritura moral” que se transmite no documental a través das entrevistadas: "tres anos sen darlle un bico o mozo" aínda que desexo fose “igual antes que agora", pero "non podías tocarlle nin un brazo, senón xa estabas mal vista". E esa idea -afirma Caeiro- “aínda está presente en moitas daquelas mulleres a día de hoxe posto que o insertado a lume no cerebro segue estando aí, máximo agora que estás a un paso do ceo… ou do inferno”.

Mais o que fai especialmente interesante o documental é, tamén, o relato de como, nese contexto opresivo, as mulleres se arranxaban como podían para transgredir as normas. 

“Posiblemente” -reflexiona Caeiro- “o feito de estar apartados do resto do país, que non do mundo (América estaba máis perto que Madrid), fainos aos galegos e galegas algo diferentes”. Había medo e culpa. Porén, “de tódalas entrevistadas, que lembre, só tres chegaron virxes ao matrimonio. E iso co temor a que, a pesares das promesas de matrimonio que lles facían para "conseguir la flor más preciada", todo podía truncarse no último minuto. Pero a diferencia doutros lugares de España -por dicir un espazo perto-, elas non se recluían en si mesmas, salvo excepcións, senón que estaba ben visto que ese fillo/a acabase axudando a esa nai na vellez, non quedando ela, se non casaba, soa e desamparada”. E a historia deste país -engade Caeiro- “está chea de mulleres, invisibles na maioría das veces, que levantan a súa casa sen precisar de home a súa beira, ben porque nunca estivo, por quedar viúvas, por emigración, etc”. 

“A historia deste país -engade Caeiro- “está chea de mulleres, invisibles na maioría das veces, que levantan a súa casa sen precisar de home a súa beira”

O falecemento da súa nai obrigou a Caeiro a reformular a estrutura do documental. Decidiu ser el mesmo o condutor da historia -aínda que é Vicente Mohedano quen pon a voz en off coas súas palabras-. E dividiu o relato en partes, separadas por intertitulados que recollen sentencias utilizadas polo réxime franquista para adoutrinar a xente nova. Tratados como ‘Tu vida conyugal’ e libros da Sección Femenina usados nos colexios. “Un dos libros que máis usei para este traballo é a Biblia e unha das súas frases, en relación coa menstruación, vai insertada no traballo. Eran frases que, máis que para domesticar as mulleres, tentaban fortalecer a autoestima do home, unha base "intelectual" -hai que ter en conta de que eses traballos estaban firmados por "eminencias do establishment" do momento- para manter o estilo de patriarcado que desde o Estado se quería manter. E funcionaba, aínda que sempre saíse algunha “bruxa” que poñía o sistema en solfa e loitaba por darlle a volta. E tamén o conseguiron”, di Caeiro. 

Acompaña, tamén, a imaxe real das entrevistas, unha parte de animación feita cun pequeno teatriño, mais algún fragmento dramatizado. “Non quería realizar imaxes tratadas informaticamente, senón ir a aquelas épocas onde creabamos teatros a base de teas e caixas e faciamos sombras chinesas ou guiñois con cabezas de corcho e paus e teas que sempre había pola casa. Lembrei o tema do teatriño de cartón, coas figuras troqueladas e incluso das mariquiñas, a quen cambiabamos os traxes, ou aqueles recortables de soldados que nos encantaban de pequenos. Non era tampouco a miña idea primeira introducir unha dramatización, pero, ao final, optei por esta solución para o final”, apunta.

O documental foi producido por Ollomol Audiovisual e a asociación O Faiado da Memoria, da Vilagarcía, creada por Caeiro e Margarita Teijeiro

O documental foi producido por Ollomol Audiovisual e a asociación O Faiado da Memoria, da Vilagarcía, creada por Caeiro e Margarita Teijeiro. O interese pola Memoria chegoulle a Caeiro -lembra el mesmo- polos 26 anos. Primeiro, máis centrado “no que facías cos teus amigos/as e coa voráxine que te ía levando a aquela época de cambios. Logo paras e miras ao teu redor, e comezas a elaborar traballos que che son lonxanos, da guerra civil, pero que te van levando a querer máis, e pouco a pouco vas chegando a ti mesmo e é o momento en que ves o máis próximo, a túa familia, e notas que algo che quedou atrás. E comezas pero, como contamos no documental, ás veces chegas tarde. Desgraciadamente, moitas veces. Esta era a miña débeda por pagar”, asegura. Para evitar, tamén, que as vellas fotografías acaben converténdose en papeis gastados sen significado para os vivos. Un dos aspectos presentes no documental é como as mulleres maiores celebran o cambio que veu para as máis novas: o acceso á educación, por exemplo, e a recuperación doutros dereitos xa recoñecidos durante a República, mais que lles foran roubados tras o golpe de estado do 1936.

Máis documental: ‘A fala’ e ‘Devalar’

O Curtas Film Fest inclúe tamén na súa programación, na sección de documentais a competición, outras dúas pezas moi diferentes entre si: ‘A fala’, de Fran Amil, e ‘Devalar’, de Mar García. ‘A fala’ xorde como un proxecto da Escola de Imaxe e Son da Coruña. “Cando pensaba na problemática da diglosia, víñaseme á cabeza o poema de Manuel María ‘A Fala’. De aí xurdiu o título, como el dicía: Se perdemos a Fala non seremos ninguén. E sigo pensando que o que escribiu ten máis vixencia que nunca. Os galegos mostramos fachenda das nosas praias, da gastronomía, da paisaxe, da cultura. Pero parece que aínda hai moita xente que non pon en valor ter unha lingua tan rica e con tanta historia”, explica o director.

‘A Fala’ estrutúrase en base a entrevistas con expertos -das institucións ou de movementos sociais- e con xente da rúa. “Algúns dos entrevistados mostran unha situación máis dramática, outros son máis sosegados e outros incluso pensan que as institucións non son as culpables da perda do galego. Todos teñen algunha posición. Pero a meirande parte da xente que entrevistamos na rúa non se parara a pensar por que o galego está desaparecendo, pero todos coinciden en que si, en que efectivamente na meirande parte do país os nenos non falan galego”, subliña Amil.

“A meirande parte da xente que entrevistamos na rúa non se parara a pensar por que o galego está desaparecendo, pero todos coinciden en que si, en que efectivamente na meirande parte do país os nenos non falan galego”

Comeza, en efecto, falando de diglosia ou de posible desaparición no futuro. Mais “é unha obra tan galega” -di o seu director- “que só lanza preguntas. Ese era o obxectivo, os protagonistas son os entrevistados. Somos realistas, hai un problema coa nosa lingua e se non se poñen medios pode chegar a ser moi grave. E aínda que cando comezamos a traballar o concepto eramos pesimistas, durante as entrevistas entendemos que non tiñamos dereito a selo, porque se unha persoa que adica a súa vida a ensinar galego ou a fomentar o galego non quere caer no pesimismo entendemos que nós non somos quen para deixar esa mensaxe”, reflexiona.

Un dos temas máis presentes é o impacto do decreto do “plurilingüismo” no ensino. “No ámbito do plurilingüismo e na confusión dos termos igualdade e non discriminación Adrián Soto fai un bo paralelismo coa coeducación, dicindo: “educar a nenos e nenas por igual non basta para eliminar a desigualdade”. Do mesmo xeito repartir as horas de clases en galego inglés e castelán a partes iguais non serve para acabar coa sangría de nenos galegofalantes”, indica o director. 

“Se unha persoa que adica a súa vida a ensinar galego ou a fomentar o galego non quere caer no pesimismo entendemos que nós non somos quen para deixar esa mensaxe”, reflexiona”

A curta divídese en partes diferenciadas, mais a estrutura acaba sendo circular, xa que ao final volve o concepto de fala, cun enfoque máis relacionado cun sentimento de pertenza. “Porque como ben apuntas ‘A fala’ é algo que nos pertence, á xente. Xente que loita pola lingua, por iso creo que non debemos acabar de forma catastrofista. Porque aínda que o galego leva anos perdendo a batalla, aínda queda guerra por librar. E grazas a xente excepcional como a que sae na fita rapaces de catorce anos con pais que falan castelán deciden falar galego. Iso hai escasos anos non pasaba. Estamos quitándonos estigmas, hai espellos onde mirarse como Euskadi ou Cataluña. A idea é que cando acabes de ver a fita teñas ganas de fachendear da túa lingua, non que saias deprimido porque pode desaparecer”, conclúe o director.

“A idea é que cando acabes de ver a fita teñas ganas de fachendear da túa lingua, non que saias deprimido porque pode desaparecer”

‘Devalar’, de Mar García, é un documental de feitura experimental cun contido e un ton existencial moi diferente do de ‘A fala’. Un pai toma un camiño non moi transitado: decide retornar á aldea e restaurar unha casa en ruínas. “O filme narra a vida de dúas persoas trala elección de escoller vivir dunha forma pouco convencional e establecer un vínculo de retroalimentación coa natureza. Dende pequena é o que vin e interioricei, e non foi ata tempo despois cando me din de conta da valentía que é necesaria para tomar ese camiño. Realmente, quería encontrar o significado desa desvinculación co mundo que creamos de forma artificial, e creo que tanto o meu pai coma Luís son un retrato da desvinculación con todos eses atributos”, salientou a directora nunha entrevista con Praza realizada con motivo da proxección da curta no OUFF.

Conduce o relato, en ‘Devalar’, a voz en off da filla, nunha narración de intención poética. O filme está armado, de feito, a través da memoria, dos recordos da infancia dela. Mais é un xeito de chamar polas cousas esenciais, importantes. “A visión que temos na infancia sobre as cousas é moito máis simple, máis pura. Logo comezamos a ver todo con moitos veos superpostos. Sinto que canto máis aprendemos, ás veces tornamos a ser máis escépticos…”, di a directora. “A perda da inocencia” -engade- “é uns dos piares de tódolos recordos enfrascados que aparecen durante o documental. A maioría tratan sobre o descubrimento da mortalidade, sempre de forma allea, e por ende a nosa propia, coma un espello. Isto tamén ten que ver co camiño que constrúe o meu pai durante todo o documental: tratar de construír e modificar o noso entorno para transcender a morte. Despois de 25 anos, segue modificando a casa e construíndo máis e máis”.

O cómico: ‘El cumple’, ‘Tinder Time’ e ‘Cafeína’

No apartado de curtas a competición, o Curtas Film Festival inclúe tres pezas relacionadas polo seu ton cómico. Unha delas é ‘El cumple’, de Breixo Corral e Pablo Alén. Unha historia sobre unha peculiar festa infantil de cumpreanos. “A nosa experiencia como pais está presente na curta, sen ningunha dúbida”, explican os directores. “Neste caso intentamos en todo momento non perder de vista a áncora emocional e o tema central da curta, que é explorar ata onde está un disposto a chegar polos seus fillos. Unha vez tivemos eses ingredientes claros, o humor xurdiu de maneira natural, xa que hai moito ao que sacarlle punta en todo o que rodea a paternidade actual. Vivimos nunha época na que parece que hai dous bandos enfrontados, os pais e nais máis “eco” e os máis “clásicos,” que pelexan nunha guerra sen cuartel na que hai que erradicar o modo de educar dos outros porque é unha ameaza para o noso mundo. Iso era unha larpeirada que non podiamos deixar pasar”, engaden.

“Vivimos nunha época na que parece que hai dous bandos enfrontados, os pais e nais máis “eco” e os máis “clásicos,” que pelexan nunha guerra sen cuartel”

Os pais protagonistas, que levan o seu fillo ao cumpreanos dun compañeiro, serían unha parella máis “convencional”. E os pais do neno do cumpreanos serían máis “modernos”. Todos eles, bastante caricaturescos. Mais a historia non deixa de apuntar á realidade do espazo de xulgamento social en que pode converterse un cumpreanos. “Nós temos a impresión de que xulgar aos demais é case unha tendencia intrínseca ao ser humano. No caso da paternidade, ademais, esa necesidade é aínda maior porque é unha maneira de protexernos das propias inseguridades. Ninguén ten a fórmula perfecta para criar a un cativo, así que tendemos a criticar aos demais e así reafirmarnos en que o estamos facendo ben, que peor sería ser coma eles. Tamén hai moita presión e unha ansia de pertencer ao grupo e iso moitas veces lévanos a adoptar modas sen realmente cuestionalas moito. Ademais, queriamos establecer un pequeno paralelismo entre o patio da escola e a vida adulta, na que nunca te desfás de todo da influencia dos “guais” e sempre buscas a súa aprobación. Na escola querías fumar con eles nos lavabos e agora queres que o seu fillo xogue co teu”, opinan os directores desta curta.

“Ninguén ten a fórmula perfecta para criar a un cativo, así que tendemos a criticar aos demais e así reafirmarnos en que o estamos facendo ben, que peor sería ser coma eles”

No desenvolvemento da historia, que xoga á sorpresa dando unhas cantas voltas, parece que ao final os “modernos” algo de razón tiñan. Mais -aclaran os directores- “a verdade é que a nosa intención non era poñernos do lado dos pais “modernos”, senón buscar o límite ao que levar aos nosos personaxes protagonistas, unha situación na que, por axudar ao seu fillo, teñen que someterse aos desexos de aquelas persoas ás que máis desprezan, os mencionados pais “modernos” e por iso, de algunha maneira, lles damos a oportunidade de gañar aos antagonistas”. Cecilia Freire e Vito Sanz son a parella protagonista. “Son tan bos que disimulan todas a nosas carencias coma directores”, aseguran os directores. Mais tamén está, como personaxe secundario, Rober Bodegas. Del e “da súa parella artística Alberto Casado, os Pantomima Full, non soamente somos moi fans, senón tamén amigos, así que soamente houbo que facelos sentir culpables con un pouco de chantaxe emocional para convencelos de unirse”, confesan.

‘Tinder Time’, de Olga Osorio, é unha curta cun punto tamén cómico que se xunta co fantástico. Un mozo e unha moza quedan por primeira vez tras contactar por Tinder. Tras as escusas iniciais -a min díxome disto un amigo, nunca antes o usara, etc- a reunión comeza a poñerse delirante. E a volta que a historia dá despois aínda o é máis. Osorio xa explorara o encontro entre o real e o fantástico en ‘Mouras’, mais nesta ocasión tira máis polo futurista que pola lenda, nunha curta interpretada por Iria Lamas, Álex Sobrino e Elise Gaté. 

O ton cómico é doadamente perceptible nesta curta. Mais tamén se albisca un fondo de reflexión sobre a incomunicación -a dificultade para establecer novas relacións máis alá das pantallas

O ton cómico é doadamente perceptible nesta curta. Mais tamén se albisca un fondo de reflexión sobre a incomunicación -a dificultade para establecer novas relacións máis alá das pantallas-. A carón dun clásico da ciencia-ficción como son as viaxes no tempo. “Creo que a curta fala da incomunicación nos tempos da hipercomunicación. Todos as personaxes teñen unha axenda oculta, por así dicilo, e aínda que temos moitas ferramentas para conectar é difícil chegar a unha conexión sincera coa xente. No tratamento de son xogamos con isto metendo sonidiños de móbil de cando en vez como un xeito de recordar este asunto, igual que o resto dos clientes do bar están embebidos nos seus móbiles…”, aclara a directora. ‘Cafeína’, de Julio López de Sara C. Lorenzo, é, por último, a historia dun home adicto á cafeína que percorre a cidade en busca do que lle dá -e lle quita- a vida: o café. Cada vez máis desesperado na súa busca, chega a sementar o pánico. Ou iso contan os medios de comunicación. A curta conta cun moi bo reparto: Isabel Navera, Nani Matos, Pilar Boullosa e Bastián Lobato.

O máis ben traxicómico: ‘Marusía’ e ‘Neno bonito’

‘Marusía’, de Pedro Sancho, e ‘Neno bonito, de Fran X. Rodríguez, teñen un fondo tráxico, mais no que tamén figura o cómico. Ou máis ben o patético. O punto de partida de ‘Marusía’ foi un feito real: a contestación social ante a decisión do alcalde de Vigo, Abel Caballero, de colocar un barco nunha rotonda do barrio de Coia. “Eu son de alí, de Coia, e estiven moi presente nas manifestacións”, explicou o director a Praza con motivo da proxección da curta no último FICBueu. A curta vén de gañar o Premio do Público á Mellor Curtametraxe Galega na Semana do Cine de Lugo. 

‘Marusía’ trata de reflectir, nun rexistro que se sitúa entre a comedia e o drama, a frustración social ante a instalación da rotonda-barco

‘Marusía’ trata de reflectir, nun rexistro que se sitúa entre a comedia e o drama, a frustración social ante a instalación da rotonda-barco. Juan e Pedro, os protagonistas da curta, son “dous pobres homes, dous perdedores”, que planifican unha acción “que nin ten moito sentido, nin saben eles mesmos moi ben contra quen a fan”. Dous homes que non son nin activistas. “Quixen reflectir un pouco como somos. Queixámonos de moitas cousas, pero ao final non facemos nada”, opina o director.

En ‘Beautiful Boy’, de Fran X. Rodríguez, un “neno” de 37 anos que sofre unha enfermidade crónica dende que era cativo é sobreprotexido por parte de súa nai, educada nun patriarcado moi rancio. “De aí os celos que provoca en súa irmá, unha rapaza que se labrou un futuro propio a costa de traballalo e que sempre viu a seu irmán coma un inimigo que lle ocupaba todo o espacio na contorna familiar. Cando Andrés decide desaparecer, a súa irmá ve a ocasión perfecta para desfacerse del”, indicou o director a Praza con motivo da selección da curta nos últimos Mestre Mateo.

A curta nace, segundo explica o seu director, “da canción homónima de John Lennon ‘Beautiful Boy’, onde hai unha frase que di que a vida é iso que pasa mentres fas plans. Esta cita vén dicir que se adicas a túa vida a planificala, o que estás facendo é deixar de vivila. E o máis parecido a deixar de vivir é estar morto. Esta premisa, a priori, tan existencial, serviunos para facer unha comedia negra onde reflexionar sobre o valor que lle damos ás cousas e o valor do tempo”. A intención -aclara- é “retratar”, a través do personaxe de Andrés, obsesionado por coleccionar obxectos, “ese mundo absurdo no que vivimos obsesionados por acumular cousas que realmente non serven para nada e que, ademais de ocupar un espazo físico, ocupan iso do que realmente somos donos e soberanos: o noso tempo” ‘Beautiful Boy’ conta con elenco de actores coñecidos coma Santi Prego, Cova Berdiñas, Denís Gómez e Santiago Fernández. 

A perda: ‘Brotes’, ‘Albóndigas’, ‘La pescadora’ e ‘As lavandeiras’ 

Outras tres pezas das Curtas a Competición relaciónanse polo tema da perda, tratado desde distintos ángulos. ‘Brotes’, de Jorge Fernández, céntrase na perda dos avós. “A necesidade de escribir a curta manifestouse dous anos despois da morte do meu avó. Non tiña ata aquela claro o que sentía ao respecto ou como afrontar a perda”, explica. “Loxicamente nós entendemos que é algunha contorna rural da Galicia do século XXI, pero o que subxace é unha experiencia humana universal. A liña estética da curta dirixiuse á redución do concreto a prol do abstracto”, sostén. A peza fíxose sen diálogos. “En ningún momento me formulei facer esta obra con diálogos. Non sei ata que punto isto é unha elección consciente, criterio estético ou necesidade formal. Creo que as palabras teñen un sitio e un momento adecuado, e coido que a atmosfera de ‘Brotes’ non as precisa”, di o director.

É, de feito, a imaxe -a fotografía, os xestos ou a expresividade dos personaxes- e o son o que conta a historia, segundo salienta o director. “O gotelé das paredes, a rugosidade da pedra, as veas das follas... Todas esas texturas non existen no mundo urbano no que vive Xulio, e porén, axudan a envolver o cativo nese territorio inexplorado”, aclara. En concreto, “a casa é case un personaxe máis da historia. O sol e a natureza parecen ter conseguido filtrarse dentro. Flores, arbustos, bonsais, variedades tropicais... as estancias están recubertas dunha sorprendente colección de plantas. A esencia da casa é a esencia dos seus habitantes. E esta casa é o que é agora mesmo debido a un longo de proceso de sedimentación, evolucionando de acordo aos gustos ou necesidades de Marga, Miguel e familia”, sinala. 

Manuel Lourenzo é o avó desta historia, na que se narran distintos momentos da vida de avó e neto, desde a infancia do segundo ata a súa mocidade

Manuel Lourenzo é o avó desta historia, na que se narran distintos momentos da vida de avó e neto, desde a infancia do segundo ata a súa mocidade. “O traballo cos actores foi o desafío máis grande que tiven nesta rodaxe. Dadas as condicións da obra, precisaba que tanto avó como neto tivesen unha relación de complicidade máis alá das cámaras. Por iso, o noso xeito de traballar na pre baseouse no xogo e na improvisación: sesións onde Manuel, Simón, Andrés e o propio equipo técnico deixamos caer as barreiras do ridículo e a vergoña, conseguindo a proximidade propia dunha familia”, asegura o director.

David Fernández dirixe ‘Albóndigas’, unha historia centrada, tamén, na perda. A protagonista é unha muller nova, ama de casa, que parece sentirse bastante soa: unha nai agoniante, un marido que non está… “A idea principal” -explica Fernández -” é transmitir dunha forma visual o sentimento de baleiro e de perda. Trasladando a historia aos anos 70 e poñendo como protagonista unha muller nova acrecéntase esta emoción, o sentimento de perda é maior, principalmente pola incomprensión da sociedade da época. A protagonista é unha muller forte que soporta moita presión, isto provoca que de cando en vez se derrube na soidade da súa casa”.

A muller parece vivir pechada no espazo doméstico, cumprindo o tradicional rol feminino. “A muller está confinada na súa casa porque non consegue superar o sentimento de perda, non ten forzas para continuar coa súa vida. A curtametraxe trata de evocar no espectador esa sensación. E a través desta evocación cunha personaxe feminina que cumpre un rol tradicional busca unha reflexión sobre por que parece máis doado empatizar cunha muller nesta situación. Sentiriamos o mesmo se o protagonista fose un home? Por que?”, explica o director. O teléfono e o contestador automático xogan un importante papel no relato dunha historia case sen diálogos. “Queriamos afastarnos dos dramas onde as emocións se dialogan para que o espectador fose máis partícipe da trama, para que interpretase os sentimentos levándoos ao seu terreo, á súa propia experiencia emocional”, indica. 

“Queriamos afastarnos dos dramas onde as emocións se dialogan para que o espectador fose máis partícipe da trama, para que interpretase os sentimentos levándoos ao seu terreo”

Todo resulta gris, sombrizo, e transmite unha idea de alienación e de confinamento. “Gran parte do resultado recae sobre a formidable interpretación da actriz Marta Lado que consegue transmitir unha emoción contida durante todo o relato grazas a súa expresividade e pequenos xestos que explotan ó final sen chegar á esaxeración. A nivel visual coidamos moito a paleta de cores para crear unha atmosfera de soidade. Tamén xogamos con planos desequilibrados onde a protagonista ocupa un lateral da imaxe rodeada polo baleiro que simboliza o elemento que falta e que equilibraría o plano. Este baleiro salpícase de elementos vermellos que se usan como metáfora da perda... A protagonista tamén se mostra confinada a través das reixas da fiestra e os poucos movementos de cámara -travellings de afastamento- mostran os principais momentos de desequilibrio emocional”, asegura o director. 

‘La pescadora’, de Edu Lavandeira, é tamén un retrato -finísimo, de grande beleza estética e moi afinada técnica- da dor da perda. Nun encoro inmenso -Belesar- unha muller pesca compulsivamente nunha procura frustrante. Permanece soa durante días nunha cabana desde a que só pode ollar a auga. De cando en vez, vai beber a un bar. Onde un home a mira, sen falarlle.

O propio encoro -a súa beleza inquietante- é bastante protagonista na curta, a nivel de imaxe. Na súa inmensidade, o encoro resulta coma unha sorte de cárcere para a protagonista. As feridas na paisaxe que deixa albiscar o baixo nivel da auga axudan tamén a transmitir as emocións da protagonista. A súa angustia crecente. “Trátase dun lugar dunha beleza extraordinaria pero que ao mesmo tempo transmite moitísimo misterio. Esas augas calmas que van subindo e baixando de nivel cada ano agochan moitas historias, como a de José Castro Veiga, alcumado "O piloto", o último guerrilleiro antifranquista asasinado alí mesmo. A nivel técnico a gravación fixémola, ademais de cámara en man, con dron e cunha cámara subacuática”, contou Lavandeira a Praza con ocasión da proxección da curta na Semana de Cine de Lugo.

A moi salientable interpretación da actriz é vital para construír unha atmosfera opresiva, nunha curta sen diálogos que reforza, así, a sensación de illamento

A moi salientable interpretación da actriz é vital para construír unha atmosfera opresiva, nunha curta sen diálogos que reforza, así, a sensación de illamento. “É Chela Santalla. A rodaxe durou unha fin de semana de moi bo tempo de novembro e foi bastante complexa xa que o encoro estaba a nivel moi baixo, algo que queriamos a nivel estético, pero que a nivel de produción fixo que tiveramos que subir e baixar ducias de veces. Foi realmente esgotador, sobre todo para a xefa de produción, Ana Lorenzo”, conta o director.

Tamén ‘As lavandeiras’, de Lois Basallo, desemboca nunha perda. Aínda deixando ao espectador bastante espazo para imaxinar o que acontece. Unha nena camiña polo bosque tras acompañar a súa nai lavar no río. Por máis que a nai lle rife, non deixa de adiantarse. Ata que se atopa cunha misteriosa muller maior -Mela Casal- que pide algo de comer. Ambientada na posguerra, a curta trata, coma outras realizadas polo mesmo equipo, de “dignificar eses traballos femininos moitas veces vistos como secundarios ou pouco dignos, mais que eran moitas veces o único ingreso que entraba nesas familias tan desestruturadas por mor da guerra. A idea xorde un pouco a raíz dos contos que me contaba miña avoa de cativo, e como mesturando elementos fantásticos propios da nosa cultura, xunto co propio medo que reinaba na época e a recreación no rural, fan que sexa unha combinación moi boa e cree esa aura de misterio”, explicou Basallo a Praza con ocasión do último FKM.

O espectador debe integrar o seu xeito na historia os elementos fantásticos que se deixan entrever. “Si está feita para que o espectador xogue un pouco coa súa imaxinación e ate os cabos que crea convenientes, mais o que si pretendemos é crear unha angustia. Ver como pasamos dunha aparente xornada de normalidade a ese caos no medio da fraga por mor dunha simple conversa coa cega, e como hai cousas fantásticas como neste caso o lume fatuo ou a curuxa que son presaxios do que vai acontecer”, subliña o director.Un elemento moi importante na curta é a propia paisaxe na que está rodada. Que habitan as tres actrices: Claudia Basallo, Gemma Do Carmo e Mela Casal.