O festival de cinema fantástico (FKM) da Coruña inclúe entre as súas seccións a Fetus, adicada a curtas feitas en Galicia e en galego, que procura “as producións máis experimentais e arriscadas” e a través dela o talento das escolas de audiovisual nos xéneros de terror, fantástico e de ciencia ficción. Realizamos un percorrido pola sección Fetus deste ano. 

Canibalismo, de Diego R. Aballe

Dous homes acurralan a outro. Insúltano. E moito máis. Autoxustifícanse con argumentos racistas que, nos últimos anos, pasaron de permanecer máis ou menos agochados a ser abertamente declarados. Así comeza Canibalismo, unha curta de Diego R. Aballe que fala, quizais, do racismo como problema estrutural e non só como froito da ignorancia e dos prexuízos duns poucos. “O enfoque da curta” -explica o seu director- “é universal”. Non sabemos “en que ano estamos, nin sequera onde (unicamente pola lingua na que falan os personaxes). Traballamos unha atmosfera que pretende levar ao espectador a un pesadelo onde o racismo é un mal do que só podemos fuxir “tirándonos do precipicio” para espertar. Pero non é un pesadelo. A xenofobia, o medo ó descoñecido, o rexeitamento ao diferente está moi presente en tódalas culturas e forma parte dos nosos soños máis escuros”, engade.

Canibalismo está baseado nun texto do dramaturgo e poeta Marcos Abalde. “Topeime con Canibalismo alá por 2016, na procura de textos para desenvolver unha peza teatral para o meu TFE. Unha boa amiga achegoume este texto, que me impactou profundamente, mais suxestionoume cara imaxes e atmosferas máis propias do audiovisual. Anos despois puiden sacalo do caixón e adaptar o seu segundo acto, Uma maquinaria insone, para facer esta curta”, indica o director, que contou con Tito Asorey, Fran Nogueira, Germán Prenta, Jorge de Arcos, Pepa Barreiro e Adrián Chacón como intérpretes para facer esta curta. 

“Desde o seu inicio”- conta- “este proxecto tivo un carácter moi colaborativo. Tratábase da miña primeira curtametraxe profesional como director e os medios cos que contamos foron máis ben escasos. Conseguimos sacalo adiante coproducindo co colectivo catalán Méjico, levantando un micromecenado de Goteo, e cunha pequena axuda da Deputación de Pontevedra. Tódolos actores e gran parte do equipo son amigos que quixeron embarcarse connosco”. A rodaxe, engade, “foi completamente nocturna, un mes de outubro frío e chuvioso en Pontevedra, polo que foi especialmente dura para todo o equipo. A pesares das condicións tan duras nas que traballamos, a profesionalidade, xenerosidade e calidade humana de tódolos compañeiros e compañeiras fixo posible sacar adiante o proxecto”.

“Nós quixemos retratar esta realidade, na que os homes son lobos que rexeitan, maltratan e destrúen todo o que sexa diferente deles mesmos. E isto non é nada novo”

Nesa noite real e psicolóxica, dous personaxes acosan a outro. “Os dous acosadores” -indica do director- “son un coro. En certa forma o mesmo personaxe en dúas etapas diferentes da súa vida. Poderiamos suprimir un deles e todo o texto podería reagruparse nunha única voz. Son Rómulo e Remo. E igual que no texto de Marcos a curtametraxe amosa a realidade desde o seu punto de vista, polo que non é importante quen son. Son dous homes que saíron unha noite para “limpar” as rúas do seu barrio, para defenderse do que para eles é unha ameaza, e que teñen un discurso sustentado por un odio que desde a súa perspectiva ten un sentido. O racismo non é unha cuestión dun invididuo, senón que parte de como nos educan e de como nos relacionamos como sociedade. Nós quixemos retratar esta realidade, na que os homes son lobos que rexeitan, maltratan e destrúen todo o que sexa diferente deles mesmos. E isto non é nada novo”.

Á hora de facer a adaptación da peza de Abalde, conclúe, “ fomos moi respectuosos co texto orixinal e unicamente tivemos que recortar algunhas partes para non exceder os tempos da metraxe. Non engadimos unha soa liña. Dado que se trata dun texto híbrido entre prosa, poesía e teatro, xera un certo estrañamento no espectador que reforza o carácter onírico da curta, e desde o noso punto de vista potencia o seu sentido universal”. Canibalismo pasara xa por máis de vinte mostras de cine, entre elas o OUFF e a Semana do Cine de Lugo. 

Cineris, de Carlos A. Quirós 

Unha muller vai, como cada Noite Vella, cear co seu irmán. Mais el acaba de morrer e ela vese soa, na marxinalidade, co seu cadáver. Co apoio dun pequeno carriño de mercadorías, busca unha saída nunha cidade decadente na que todo o mundo está de festa. E na rúa é onde atopará, tamén, a solidariedade que precisa. A historia, explica o director, “xorde dunha experiencia persoal. O meu avó faleceu na Noite Vella a un par de horas de tomar as uvas. Cando o fomos recoller á súa casa para ir cear atopámonos con que non podiamos entrar. Entón viñeron bombeiros e policía e médicos deixándonos un pouco co morto, literalmente, no sofá. Hai que entender que tamén é unha noite especial e o persoal de garda tamén quere ir cear e pasar esa noite ao seu xeito. Veu unha funeraria que non era a que correspondía ao seu seguro de vida e, ata que volveu a outra, foron unhas horas un tanto surrealistas. De aí xordeu a idea de qué podía pasar se ninguén se fai cargo dese morto”.

O personaxe da irmá, que vive nunha situación de precariedade absoluta, “baséase nunha veciña nosa ferrolá á que lle custa moito camiñar e que todos os días fai quilómetros e quilómetros cun carriño de bebé, onde leva subidos os seus cans e as súas pertenzas para buscar a vida onde boamente pode. Josefa, a actriz que interpreta o papel desta anciá, nunca fixera nada relacionado coa actuación mais acababa de vivir tamén unha experiencia similar despois de perder ao seu marido había menos de seis meses. E Ferrol, que para nós sempre é un personaxe máis dos nosos traballos, sostén o carácter tan forte das cidades industriais e navais con esa mestura entre tristeza, afouteza e decadencia. Supoño que a unión de todas esas experiencias tan tanxíbeis axudaron a atopar un pouco o realismo e o ton da historia”, engade o director.

A curta fala de pobreza. De desamparo. De inxustiza. Dunha situación límite á que pode levar a pura intemperie

A curta fala de pobreza. De desamparo. De inxustiza. Dunha situación límite á que pode levar a pura intemperie. “En case todos os nosos traballos” -sinala o director- “a compoñente social está presente dun ou doutro xeito. Digamos que é case unha autoimposición. Porén, Cineris pretende ser unha historia de aventuras e un conto de Nadal ao ritmo pausado e triste da nosa protagonista. Mais si parte, como comentei anteriormente, dunha situación de inxustiza e de desamparo, pero tamén da bravura desa muller, devota ao seu xeito que, a pesar das súas enormes dificultades, quere ofrecer ao seu irmán unha despedida o máis honrosa posíbel”. E xunto a esa bravura, a empatía dun grupo de mozos. 

“Penso que a vida” -subliña o director- “ao igual que o cine que me apaixona, non vai de bos nin de malos e os éxitos e os fracasos son relativos. É certo que a axuda aparece na curta cando menos se agarda pero tamén é relativa. O estado no que eses personaxes entran en escena e o que acontece deixa aberta a posibilidade, tamén, de que miren máis polo seu interese que por una solidariedade real. Algo semellante pasa no desenlace no que non queda claro se esa muller precisa de tanta axuda ou goza dalgún poder máis sobrenatural. O poder da fe dirían algúns…”

O que queda de nós, de Miguel Gómez Abad

Unha moza e a súa nai saen de caza. Nun ambiente de grande presión, a nai di que a rapaza aínda non está preparada para disparar. Mais está, quizais, enganada. Así é O que queda de nós, de Miguel Gómez Abad. Nai e filla habitan unha contorna hostil, illada, implacable. Nunha comunidade pequena que vive un ambiente de tensión. “Eu sempre traballo” -lembra o director- “con imaxes antes de ter personaxes, conversas ou feitos concretos. Neste caso levaba meses con imaxes na miña cabeza de dúas mulleres cazadoras baixo unha atmosfera densa, gris, chuviosa e ameazante. O que queda de nós e as súas personaxes xorden desa urxencia por contar algo con ese imaxinario que levaba tempo gardando na miña mente. Eu sempre intento que as personaxes sexan unha resposta orgánica ao contexto no que viven e gústame que o lugar sexa, en parte, o que as define. Ademais levaba tempo querendo retratar a soidade e o illamento que moito ten que ver coa situación actual que vivimos, aínda que aquí o leve cara o xénero fantástico, no cal atópome bastante cómodo”.

A curta, que foi seleccionada na Semana do Cine Fantástico e de Terror de San Sebastián, conta no reparto con Lidia Veiga, María Costas e Lois Soaxe

A curta, que foi seleccionada na Semana do Cine Fantástico e de Terror de San Sebastián, conta no reparto con Lidia Veiga, María Costas e Lois Soaxe. “Dende que comecei a escribir o guión eu tiña bastante claro que as actrices debían de ser elas. Ás dúas gustoulles moito o proxecto e todo foi rodado porque tanto María como Lidia son dúas mulleres cunha intelixencia emocional enorme. A súa implicación e adaptación foi total dende o primeiro momento no que puxeron un pé neste proxecto”, subliña. A localización escollida é unha paisaxe da Fonsagrada. “É certo que hai moitos lugares en Galicia que poden acercarse á xeografía natural da Fonsagrada e darnos boa parte das cousas que exixía o guión, pero varios integrantes do equipo temos unha relación especial con este lugar porque, ademais de coñecelo previamente, temos amigos na zona que nos serviron de ponte de contacto para iniciar toda a produción local”. 

“Aquí a filla o que quere é seguir coas tradicións e non pretende fuxir da comunidade, senón que a acepten”

En realidade, a curta xira moito arredor da tensión entre nai e filla. A nai cuestiona a filla e a filla, presionada polo comunidade, séntese cuestionada e quere demostrar que "vale". É como unha sorte de duro rito iniciático. “É unha volta as orixes, a un terreo máis primixenio e animal”, asegura o director. “E ese contexto distópico onde se desenvolve a acción é unha escusa para falar desa relación entre a nai e a filla e de como esta última sente esa presión por dar "o paso" e formar parte dunha comunidade que constantemente a pon en dúbida. Isto é algo do que se vén falando dende fai un tempo e ten que ver con ese conflito xeracional que se está a producir nas sociedades modernas creando fisuras entre pais e fillos. Penso que O que queda de nós apela un pouco a este conflito xeracional, pero faino ao revés: aquí a filla o que quere é seguir con esas tradicións e non pretende fuxir da comunidade, senón que a acepten. Nese sentido o que veriamos na nosa sociedade como un xesto quizais de submisión no contexto da curta é un acto de rebeldía”. 

A curta presenta, por outra banda, os humanos como depredadores e chámase O que queda de nós, polo que é doado vela como una metáfora do home como lobo para o home. “A metáfora final é esa. Non hai moitas máis voltas, só que neste caso a violencia é exercida por mulleres. Unha violencia á que estamos, sen dúbida, menos afeitos como sociedade que a que exerce o home, que está, desgraciadamente, en todos lados.... De aí que todo sexa máis contundente, frío e áspero, incluso irreal... A intención non era sementar a desesperanza, pero si entendo que hai certas cousas que estamos como condenados a que se repitan porque no fondo moitas veces as finas liñas que nos separan dos animais québranse e todo volve mesturarse... Eu creo que o home é un amante do caos e hai xente que só quere deixar ruínas ao seu paso”.

Monte bravo, de Noelia Muíño

Unha nena xoga co seu irmán nunha aldea galega na posguerra. Un día, ela ve un lobishome e, a partir de aí, os dous andan á súa procura. Iso conta Monte Bravo, de Noelia Muíño. Os dous irmáns xogan nun ambiente de certo misterio no que a avoa, para desgusto da nai, conta contos de homes lobo. “As personaxes” -apunta a directora- “xorden dunha mestura da miña propia infancia, mesturada cunha referencia a algunha das historias que me contaba meu avó. Quería narrar como é vivir cun irmán con Down, pero ao mesmo tempo quería 'separarme' dun certo xeito da historia, narralo pois coma se fose un conto para ter un equilibrio entre a experiencia persoal e o imaxinario. Por iso decidín ambientalo na posguerra. Sempre me gustou escoitar os maiores falar doutras épocas. Para min facer un proxecto de cine non é só para contar algo, senón tamén para aprender sobre algo que che interesa e aprendín moito sobre a vida dos meus pais e avós cando me documentaba”.

“Quería narrar como é vivir cun irmán con Down, pero ao mesmo tempo quería 'separarme' dun certo xeito da historia”

Non queda claro, na curta, se o lobishome existe ou se é a imaxinacion da nena. “Quería facer” -di a directora- “a historia dunha nena que precisa escapar do seu mundo cara algo novo. O lobishome é aquilo que descoñece pero que ao mesmo tempo lle crea esa atracción, esa curiosidade por saber que hai máis alá do que ela coñece: ese algo que aínda que lle dea moito medo, quere coñecer. É unha historia dunha nena que usa a imaxinación para evadirse”.

A rodaxe foi feita en varias localización entre o concello de Frades e O Pino. “No concello de Frades puxéronnos moitas facilidades, ensináronnos todos os muíños do concello e déronnos a elixir o que máis nos gustase. A verdade, foi todo un privilexio contar co seu apoio. Rodamos pois no muíño de Céltigos, que de feito é dos poucos que aínda funciona. Tamén rodamos en varias casas que nos deixaron veciños de O Pino, que é de onde son eu. Os veciños implicáronse moito en axudarnos. A rodaxe foi difícil porque reuniamos todos os requisitos para unha rodaxe imposible: exteriores, con nenos (un cunha discapacidade) e con animais. Pero eu quería ese reto porque tiña clara cal era a miña historia e o que precisaba para contala. Así que quixen empurrar os límites do que é posible. A verdade é que me alegro moito de telo feito así, porque agora sinto que a curta ten ese espírito, da miña infancia e de Galicia, que eu quería que tivese”.

Elas, de Aarón Siebert

Unha nena enfróntase á morte e a escuridade desde pequena. E renace chea de foza sendo xa anciá. Diso vai Elas, de Aarón Siebert, unha curta dedicada ás xeracións de mulleres bravas que sacaron e sacan adiante a familia soas. “O tempo que levo fóra, en Estados Unidos” -subliña o director- “levoume a ver a Galicia dende unha lente máis universal. Desenvolveuse en min unha fascinación polas mulleres vellas galegas, pola fortaleza especial que sinto que teñen e que considero piar fundamental da nosa identidade e da nosa forza como pobo. É algo que vexo na miña nai e na miña avoa e a curta é, en esencia, un retrato da vida da miña avoa, con ela actuando de si mesma e a miña nai facendo dela de nova”.

A curta percorre, de feito, as distintas etapas da vida dunha muller que parece ter conexión con forzas sobrenaturais. O que podería parecer un demo, explica o director, é “o Maragato (personaxe feito cun cranio de cabalo e cornos de vaca portuguesa) do Entroido Ribeirao, un entroido milenario que mantén vivo basicamente unha familia perto de Chantada”. Mais forza sobrenatural, aclara, “é o que, falando dun xeito poético, está detrás do carácter galego: destas mulleres vellas indestrutíbeis e heroicas dos entroidos con rituais tan aterradores, da convivencia entre a celebración e a morte, da choiva, dos silencios no campo nos que as persoas falábanse cos animais e coas árbores sen dicir ren. A rapaza forxa quen será de vella nas súas primeiras interaccións coa vida”. 

“A conexión entre a rapaza e as “forzas sobrenaturais” é un símbolo da conexión que ten o pobo galego coa dor e coa escuridade”

Na curta está tamén moi presente a morte. É un lugar duro, no que a xente desaparece, morre en circunstancias estrañas... A morte está relacionada cun elemento fantástico, pero sen ese elemento o filme podería quizais entenderse igual. “A conexión entre a rapaza e as “forzas sobrenaturais” é un símbolo da conexión que ten o pobo galego coa dor e coa escuridade; esa convivencia tan estarrecedora que sempre houbo aquí entre a festa e a morte, entre as gaitas e os berros de dor, entre o sol e a chuva. No momento de concibir a película, vin ao Maragato como un símbolo desa aceptación galega do terríbel na vida cotiá, polo que as interaccións entre a rapaza e el son as interaccións da rapaza coa vida galega. O poema ao que lle puxen música para os créditos desta curta, Vísperas, de Xosé María Díaz Castro, descríbeo mellor do que eu podería facelo xamais”, sinala o director. 

De fondo está a pobreza, o desamparo, que na curta se relaciona por exemplo coa emigración. E tamén o abuso de poder por parte das "autoridades" locais. “O surreal é que estes son todos feitos reais da miña familia ou de familias que coñezo de perto. E curiosamente é aí onde sempre vin resplandecer a unha figura maior feminina, que navegaba a desgraza coma se fose un xogo ao que estaba afeita. Ao que quería apuntar é ao feito de que parece que a forza destas mulleres vén de loitar coa desgraza dende que nacen. O especial das nosas heroínas é que sobreviven estas vidas sen romper e sen presumir e chegan a vellas case que con máis elegancia que outras persoas con vidas moito máis acomodadas. Dominan a desgraza, coma quen se fai amigo dun deus”.

Hai certa inexpresividade ás veces na tristeza. Ou é unha tristeza que se expresa sen bágoas, mirando o mar. Nese sentido, son personaxes curtidos pola dureza da vida. Como a nena-avoa, que toma, embravecida, unha decisión drástica. “Eu o que quería” -afirma o director- “reflectir é o xeito de vivir de antes, dos meus avós e bisavós. Xente que vivía en silencio, que sentaba unha a carón doutra sen falar unha tarde dúas ou tres horas seguidas e vivía a terra dun xeito que agora non se vive. É a presenza da sensibilidade nun mundo brutal no que a magnitude da vida sentíase de tan perto que as palabras e os xestos quedaban no ridículo, deixando a xente en silencio, en presenza os uns dos outros, cos animais e as árbores coma iguais e non coma subordinados” 

Galego á medianoite, de Martín Caínzos

Un mozo fai zapping e colle por casualidade unha canle en galego. Non entende nada, pero queda enganchado. Coñece unha rapaza lingüista que está disposta a axudarlle a resolver o enigma. Así comeza Galego á medianoite, de Martín Caínzos, protagonizada por dous estudantes chineses de intercambio no Xapón. “Estes personaxes, raros, sinistros, curiosos e á vez vagos xorden inspirados por múltiples películas que consumín tanto de cinema asiático (China, Xapón, Corea, Irán, India, Thailandia e Indonesia principalmente), pero tamén por eses personaxes tan extravagantes da nosa propia cultura, dende os máis costumistas e pasivos, até os máis excéntricos e ata sinistros. Esta curta fai de ponte entre culturas”, explica o director. 

“Ás veces para evitar grandes males chegaría con mirar arredor noso, cara o pasado, e aprender dos erros”

É o tempo das máscaras, mais parece anterior á covid. A televisión fala do SARS. Na TVG Galicia, un profesor (Pedro Brandariz), agoira a fin da humanidade pola destrución ambiental. E en varios momentos sae a palabra hipocrisía; en realidade, din, a ninguén lle importa nada. “Efectivamente a curta está ambientada en 2002, cando se deu o SARS en Asia sobre todo. Máis que chamar hipócritas á xente e criticar que ninguén fixo nada é unha invitación a facer unha reflexión pois, ás veces, sobre todo antes da COVID, a xente (incluíndome eu) preocupábase por problemas que nos viñan moi grandes ou quedaban moi lonxe no futuro e ás veces para evitar grandes males chegaría con mirar arredor noso, cara o pasado, e aprender dos erros, pois tal e como indica o Profesor, a historia é cíclica".

Parte da historia (o flashback, basicamente) está contada a través do círculo do obxectivo dunha cámara. Na montaxe hai algo de pantalla partida. “Son adornos”, asegura o director, “todos eles sacados de distintas series ou películas asiáticas -a pantalla partida é un recurso do anime e o círculo foi sacado da película Yo no soy Madame Bobary, de Feng Xiaogang-. Aquí están usados para reflectir como os personaxes, chineses de intercambio en Xapón, están aínda abraiados por esa capa de fantasía e ficción e non contemplan toda a realidade como é”. 

No reparto están Pedro Brandariz ou Xavier Veiras. A curta quería “servir de ponte entre a cultura popular de distintos países. Parecíame imposible non visualizalo sen actores e cómicos aos que eu quero tanto como Pedro e Xavier. Pedro completamente fóra do seu rexistro habitual pero con Xavier emulando a un personaxe que perfectamente podería parecer nunha serie de finais dos 90 da TVG. Os decorados construídos e a iluminación simple emulan tamén as obras de baixo orzamento da época... e dende logo foi un punto no noso favor para sacar un proxecto así con presuposto cero”.

Pedro Brandariz é tamén protagonista doutra curta do mesmo director que concursa no FKM na súa sección de curtametraxe internacional, A moza da bufanda vermella. Neste caso Brandariz é policía nunha historia de vampiros. A medida que se desenvolve un interrogatorio cunha muller, varios flashback contan como chegou ela ata a comisaría nun filme escuro que mestura varios xéneros: o policial, o de terror ou os filmes de artes marciais. “Quería facer un cine galego distinto (sen desmerecer en absoluto as obras costumistas ou con alta identidade cultural propia), abrindo a historia e incluír personaxes que non estamos tan habituados a ver paseando polas rúas sementando o caos, pero todo isto tamén sen perder a identidade e humor galego de certos personaxes, pois tentaba acadar un achegamento entre xéneros e culturas, pero sen unificalo, facendo que sexan elementos e personaxes individuais coexistindo nunha historia, non algo froito da globalización”, indica o director.

“Temos no noso subconsciente a idea da "muller como víctima" nas pelis de terror e xusto quería romper con iso”

Parece a historia dunha vinganza, pero vaise vendo que hai algo máis: un ser monstruoso que abusaba das mulleres e mulleres que se rebelan contra iso e en xeral contra os homes abusadores. “Kill Bill e todas as películas de "rape & revenge" son unha inspiración clara para esta historia. A verdade é que no subtexto tócanse distintos temas -como o imperialismo como a orixe do mal e os estereotipos culturais, enfrontando aos policías coa protagonista-. O máis obvio son os vampiros, que dende hai décadas son representados como aristócratas cunha gran sensualidade, abusando do seu poder, pero aquí quería xogar moito coas impresións, facendo que nun primeiro momento non se saiba quen é o malo en realidade, pois temos no noso subconsciente a idea da "muller como vítima" nas pelis de terror e xusto quería romper con iso”.

No FKM están programadas tamén outras curtas galegas xa con algo máis de traxectoria en festivais coma La Penumbra, de Dani Viqueira, ou, dentro do Fetus, Mare, de Guille Vázquez. Tamén, rodada en castelán e incluída na sección internacional, La metafísica del asesino, de Rubén Méndez, a historia dun profesor de filosofía en paro que, cansado de fracasos laborais, decide probar a ser asasino a soldo.