'Diario da guerra' é unha obra inédita de don Paco que publica agora a Editorial Galaxia e chegará axiña ás librarías. Nela importan tanto as palabras escritas como as que faltan, como apunta o historiador Lourenzo Fernández Prieto no limiar

O 24 de agosto de 1938 Francisco Fernández del Riego conta como se ergueu ás cinco e a cadea de mando tivo a ben mandalos "cavar refuxios" cuns picos ata que xa non daban afondado máis. Nunhas cinco horas cavaron máis dun metro de profundidade e ao rematar doíanlle os dedos das mans. "Sinto como un aborrecemento e a tristura se amecen nun afán de me trocar en ingrata a existencia. ¿Cando marcharemos de aquí? Deséxoo con meirande impaciencia cada vegada", escribe a continuación no seu diario que agora publica a Editorial Galaxia. 

Diario da guerra é unha obra inédita de don Paco, a lembranza duns días que con toda probabilidade o autor quixo esquecer. Pero que gardou celosamente entre os seus papeis, e ata pasou a limpo dalgunha maneira, pois como indica Lourenzo Fernández Prieto no limiar o texto que atoparon no seu despacho está a escrito a máquina. É dicir, nalgún momento volveu sobre aquelas confesións escritas inicialmente a man, pero nunca optou por publicalas. Os papeis que serían orixinais non foron atopados, polo que non se pode saber se incluíu modificacións posteriores. 

"Podemos por exemplo imaxinar a Del Riego sabotando a acción de guerra dos sublevados? O que podemos dicir lendo o diario é que se o fixo, non o contou", sinala Fernández Prieto

O catedrático de Historia Contemporánea da Universidade de Santiago de Compostela, membro do grupo de investigación Histagra e director científico do CISPAC Lourenzo Fernández Prieto asina o limiar A guerra que non querían facer, un galeguista republicano nas baterías antiaéreas do exército sublevado, que aporta o contexto preciso da obra para lectoras e lectores contemporáneos. 

Para iso, parte da premisa de que nesta obra importan tanto as palabras escritas como as que faltan, os silencios de Paco del Riego, as cousas que deliberadamente decide non contar para non ter problemas se as súas pertenzas son rexistradas polos que mandan. "Un diario coma este cómpre lelo pensando máis no que non se di que no que se escribe. Podemos por exemplo imaxinar a Del Riego sabotando a acción de guerra dos sublevados? O que podemos dicir lendo o diario é que se o fixo, non o contou", sinala Fernández Prieto no seu limiar.

Volvendo a aquel 24 de agosto, Del Riego escribe: "No ceo non hai nubes. Sinálase a súa transparencia con reflexos soalleiros. Arestora deséñase outra volta as brancas manchiñas de fume, que chantan no ar uns antiaéreos lonxanos contra da aviación republicana. A calor é abafante". Ese día vólvelle tocar facer garda nocturna ata as dúas da madrugada, de pé, especifica. 

"Estas letras son a revelación da memoria dos perseguidos, dos forzados, dos que fixeron a guerra contra a súa vontade. Nin a memoria lles deixaron, sempre falaron por eles para facelos ata a morte e aínda despois 'soldados de Franco", explica Fernández Prieto. 

"Este testemuño de Francisco Fernández del Riego, agora recuperado despois de durmir o soño dos inxustos, resulta revelador", incide o historiador, para coñecer quen foron aqueles soldados forzosos. Para don Paco a guerra foi "un mazazo", así llo explicou a Malores Villanueva, pois supuxo a fin de todas as conquistas polas que tanto traballara e a fin, aínda que el naquela altura non o sabía, da súa carreira política. 

"Estas letras son a revelación da memoria dos perseguidos, dos forzados, dos que fixeron a guerra contra a súa vontade", asevera o historiador

"A cautela con que está escrito –analiza Lourenzo Fernández Prieto– é congruente coas circunstancias dun soldado na guerra, dun soldado sometido a vixilancia e fai pensar que foi escrito na fronte". Vemos que non dá nomes e tampouco se detén en comentarios negativos sobre ninguén, "agás a mención dun tenente fanático e dun sarxento obseso". "Del Riego escribe como alguén que xa foi interrogado", asegura o catedrático da USC.

Estas páxinas permítennos achegarnos a unha realidade que non coñecemos, por moito que estea incompleta, supón unha oportunidade única para acabar de comprender o que foron aqueles anos para esas xeracións de homes que tiveron que ir á guerra. O diario comeza un 7 de maio de 1938: "A paisaxe é tristeira. Estamos nunha posición pelada e pedregullenta, sen unha soa árbore, batida polo vento e pola auga, e sen ningún acubillo. Séntome na base dun canón e póñome a matinar", describe o de Lourenzá. E remata o 9 de marzo de 1939, a menos dun mes do remate da guerra civil e o comezo da ditadura de Franco.