María Villamarín publica 'Diario de dúas casas' (Euseino? Editores), un libro híbrido para ler repousadamente que achega as lectoras ao movemento de quen sempre está indo e vindo dun lugar

Diario de dúas casas é o primeiro libro de María Villamarín (Casas da Veiga, A Limia, 1989). Publícase na colección Rúa do Lagarto de Euseino? Editores, “un rodeo fértil ao camiño recto: a escritura como anomalía”, dirixida por Berta Dávila. Villamarín formouse en xornalismo e estudos literarios na Universidade de Santiago de Compostela, traballou en comunicación e fixo música. Agora traballa na cooperativa Numax como libreira, e tamén participa da comunicación. Non levaba un diario de nena, isto de escribir en cadernos chegoulle xa na carreira, pero asegura que é un hábito que non pensa deixar. Falamos coa autora ourensá deste libro híbrido para ler repousadamente que achega as persoas lectoras ao movemento de quen sempre está indo e vindo dun lugar. 

Parte destes textos foron publicados nuns fanzines autoeditados, por que decides convertelos agora nun libro?

Publicara dous fanzines, Madreselva e Florilège. Axudáranme dúas amigas a maquetalos e publicalos, foron feitos nun contexto ligado a espazos autoxestionados como o Liceo Mutante ou A Nave, que facían concertos e outras actividades, entre elas feiras de autoedición.

Alí tamén tocabas con Esposa [grupo formado por Mar Catarina, Cibrán Tenreiro, María Villamarín e Xacobe González, que editou varios discos, no que María era teclista e cantante].

Si, faciamos música. E animada polo entorno no que estaba decidín facer estes dous fanzines: un era principalmente collage con texto, un conto un pouco onírico e escuro; e o segundo estaba feito con anacos do meu caderno de anotacións onde vou falando un pouco do que me pasa, cachos de libros, fotografías, ideas que me veñen, cousas que vexo que me gustan... Á hora de construír Diario de dúas casas, decidín presentarme a unha convocatoria aberta da Fundación Euseino? que buscaba textos máis híbridos, que non fosen unicamente de ficción.

"Non vou deixar de ler na vida, é unha relación que nunca vai terminar"

Por que presentarse a unha convocatoria aberta e non acudir directamente a unha editorial agora que estás en contacto con elas como libreira en Numax?

Fixen algún intento de escribir narrativa, pero non me sinto cómoda. Non sinto que sexa interesante, véxoo como artificial. Onde me sinto máis cómoda é escribindo as cousas que me pasan, o que levo escribindo moito tempo. Entón, non vía que o formato de libro que eu podía escribir encadrase demasiado co que hai. Aínda que cada vez hai máis editoriais pequenas e independentes que tamén axudan a abrir o abanico de propostas literarias que poida haber. Nun principio decidín autoeditarme porque non vía que iso tivese interese nin que tivese un lugar. Logo saíu isto.

Como foi o proceso da escrita de Diario de dúas casas?

Pensei que só ía partir dos cadernos, dos diarios, e facelo dun xeito un pouco máis ficcionado; porque si que está un pouco ficcionado: hai cousas no libro que non pasaron, que non estaban nos meus cadernos nin no fanzine e apareceron no libro no proceso de reescribir e refacer o texto unha e outra vez coa axuda de Berta. Por exemplo, eu non quería incluír o primeiro texto, o que se corresponde co fanzine Madreselva, non vía que tivesen relación, pero no proceso de edición Berta díxome que traballara os dous textos xuntos e que xa veríamos se a tiñan ou non. E ao final creo que ese consello si que se ve moito porque estaban aí as mesmas temáticas, acompáñanse ben.

De feito, tal e como está estruturado, péchase un círculo.

Si, péchase un círculo dúas veces.

"A comunidade que houbo entorno á música e á autoedición foi moi importante e hoxe forma parte da miña vida"

E coa amizade moi presente.

Eu empecei o libro e o pechei no momento no que acababa o fanzine, é dicir, o comezo e o final son o mesmo. Pero quería respectar un pouco ese punto de inicio e punto final porque creo que tiña moito que ver co meu proceso vital. Hai reescritura, hai cousas ficcionadas, pero tamén hai temas que me axudaron moito nese proceso de crecer e de avanzar como persoa, e un deles é a amizade. A amizade no meu sitio de orixe, como vas deixando ás veces a persoas que queres por cousas da vida, que lles perdes a pista, pero están pululando por aí; e logo outra xente que atopas polo camiño e te acompaña no que estás pasando. Para min, a comunidade que houbo entorno á música e á autoedición foi moi importante e hoxe forma parte da miña vida. Acompañáronme moitísimo nun proceso de ter unha situación máis precaria, non atopar traballo, pero ter como unha rede que te sostén. E quería que iso estivese reflectido no libro.

“Que gusto me dá non sentir que estou soa nos procesos de relacionar todo o que leo e todo o que vexo coa vida mesma”, escribes no libro cando falas sobre diarios que estás a ler mentres ti mesma escribes o teu. Pensaches que agora iso lle vai pasar a un terceiro léndote a ti?

Si, seguro, e paréceme fermoso. A lectura, nos momentos máis frouxos, acompañoume e acompáñame moitísimo. Non vou deixar de ler na vida, é unha relación que nunca vai terminar, téñoo clarísimo. O que teñen os diarios, como os de Susan Sontag, Alejandra Pizarnik e Silvia Plath, é que ti acompañas a persoa que escribe en todo o que viviu, nos momentos malos e nos bos –aínda que nos momentos bos moitas veces non se escribe todo o que se debería–. En moitas ocasións, ves reflectidas neles sensacións ás que ti non lle puxeras nome e acompáñate moito ver como as describe e o proceso polo que pasou cada unha. Tes a sensación de non estar soa. A min gustábame lelos polo acompañamento nese proceso polo que podía estar pasando. Dá tamén un pouco de pavor, creo que o digo tamén nun momento do libro: estamos condenadísimas a sentir todo o rato as mesmas cousas e todo o mundo pasa polos mesmos procesos e as mesmas vivencias; case semella unha roda...

"Cando algo queda escrito no papel non podes evitalo"

Escribes cando sentes que te falta algo?

A min a escritura axúdame moito a asentar o que penso. Hai días nos que estou mal e non sei que me pasa, pero teño algún pensamento recorrente e sento a escribir e ordeno as ideas e ao acabar síntome mellor. É un pouco catártico. Despois o les –e isto pasoume ao volver aos meus cadernos para facer o libro– e veste nalgúns momentos totalmente vulnerable, perdida... Cando les os diarios cara a atrás es consciente de como estabas nun momento puntual da túa vida e uff...

Porque ás veces o que deixas por escrito non é igual que o que lembras.

Totalmente. Creo que facemos unha especie de borrado de todo aquilo que nos fai dano para poder seguir. Facemos unha selección de recordos, quedamos cunha versión peneirada que nos axuda a levar mellor a existencia. Pero cando algo queda escrito no papel non podes evitalo.

"Unha das temáticas que quería que quedasen moi claras é ese movemento que fago eu constantemente de ir da miña casa de Xinzo a Santiago"

Os fanzines non saíran do círculo das feiras de autoedición, pero agora o libro está a lerse moito –e xa vai pola terceira edición–. Como levas que se vaia ler en Casas da Veiga?

Lérono veciñas xa, é unha sensación moi forte. Eu non lle dixera ao meu entorno que estaba escribindo o libro ata o momento no que mo trouxo Berta á libraría, que llo levei á miña nai. A ela gustoulle, a pesar da dureza dalgúns temas que se tocan. Aos meus tíos tamén. Algunha veciña xa o leu varias veces, que me chama a atención pero é bonito porque creo que a eles lles gusta ver reflectido un medio que eles coñecen moi ben. Quería que as descricións do entorno estivesen moi presentes porque para min é algo que ten moita potencia cando vou a casa.

Túa nai era a lectora máis difícil que tiñas?

Si, pero creo que lle gustou. Ao final, o libro é o que eu vexo. É unha nai que ten moita presenza na familia, un pouco matriarca. Moi responsable, como todas as nais. Coidadora, ao extremo ás veces de achuchar. E cun coñecemento terrible, ten moita memoria.

Fálase moito dos coidados no libro, desde a óptica dunha persoa da túa xeración, que moitas veces só pode ser observadora.

Dos coidados persoais e dos coidados da terra, si. Aí hai unha especie de “déixame, que o fago eu”. Miña nai coidou do meu avó e coida hoxe en día á miña avoa, pero é un coidado que se estende porque son autónomos agrarios e coidan tamén a terra. Falaba o outro día con Anxo F. Couceiro no seu podcast Mala Letra de que unha das temáticas que quería que quedasen moi claras é ese movemento que fago eu constantemente de ir da miña casa de Xinzo –da miña casa familiar– a Santiago. Un ir e vir. Un movemento que fago agora e que seguirei facendo sempre. É unha forma de estar diferente, que eu vexo no irmán pequeno da miña nai. Meu tío Toño puido estudar e vive en Lugo, entón non está no día a día da casa, pero cando vén é como se nunca marchara. O vínculo que ten é o mesmo que podo ter eu, o que me pasou a min. Con todas as tensións que saen dese constante ir e vir. Na literatura non vía isto, dise todo en termos de ‘marchar’, de ‘irse dun lugar’; pero todo o que se xera dese movemento –bo e malo– falta, e quería que estivese moi presente no libro.

"Teño falado con amigas da desconfianza coa que volves traballar despois de estar sen traballo, as dúbidas e inseguridades sobre as túas capacidades"

Escribes no libro: “Mentres non o diga, non existe”.

O nomear, que curioso. Pero pasa máis do que parece. Ás veces deixámonos levar polo día a día, polo traballo e polas cousas que temos que facer e sentimos que algo non está ben, pero prefires non pensar nin nomear porque senón sabes que vai pasar algo. E tiras, pero chegado un punto tes que pensar, aclarar, poñerlle nome a problema e decidir o que queres facer.

Isto aparece nun contexto de precariedade, cando estaba buscando traballo, facendo a tese e un pouco perdida. Os procesos de investigación poden ser moi solitarios e non sempre ves onde queres chegar con iso, pero déixaste ir porque nos educan nisto de ‘non podes abandonar’. Pero igual estás a desgusto e tomas a decisión de abandonar con todas as consecuencias. E volves ao traballo que se relaciona máis co que estudaches, que é xornalismo. Teño falado con amigas da desconfianza coa que volves traballar despois de estar sen traballo, as dúbidas e inseguridades sobre as túas capacidades.

Sénteste máis autora agora co libro publicado?

Non me sinto autora. Pode que teña que facer algo máis para considerarme iso.

E segues escribindo cadernos?

Claro, iso empézase pero terminar é moi difícil. Si que me gustaría escribir algo máis. Gústanme moito os libros máis fragmentarios, que mesturan temas, cun enfoque autobiográfico pero que van moito máis alá. Libros como Mi libro madre, mi libro monstruo (Ediciones La Uña Rota), de Kate Zambreno, que me encanta como concibe os seus textos; ou os libros da editorial Temporal, que mesturan cousas e non son só texto. Síntome cómoda niso, por iso cando intento escribir ficción véxome rara porque nos meus cadernos mesturo o texto cunha imaxe dun cadro que me gusta, unha postal ou unha foto.

A fragmentación do relato do teu libro facilita a lectura, pero pasa un pouco como coa poesía, que non se pode ler sempre todos os poemas seguidos do tirón.

É para ler repousadamente. Unha das cousas que me dixeron que me chamou a atención foi que a estrutura de diario dá a sensación de entrar moito na miña intimidade.

Facilita a empatía.

Claro, pero tamén che podo estar a mentir. Iso paréceme o máis perigoso. Simplemente porque un texto teña unha estrutura diarística percibímolo case como confesional, ten moita forza iso, pero podes estar facendo algo ficcionado.