A escritora viguesa Cynthia Menéndez debuta coa novela Son coma glaciares os barcos de aceiro (Galaxia)

Á vez que se publica esta entrevista, Cynthia Menéndez (Vigo, 1993) presenta Son coma glaciares os barcos de aceiro na libraría Numax de Compostela xunto á poeta Antía Otero. Editada por Galaxia, é a primeira novela da escritora viguesa, que confesa que quería falar da súa cidade no seu debut literario tras anos escribindo poesía para si mesma.

Cynthia Menéndez estará o vindeiro 3 de maio presentando o libro en Bueu, no estaleiro de Purro, da man da Libraría Miranda. O espazo non pode ser máis idóneo para falar desta ficción que se sitúa nas loitas dos traballadores do naval dos anos 90 e, concretamente, na Noiteboa que as familias pasaron no estaleiro Hijos de J. Barreras como protesta contra a privatización. O que sucedeu despois é coñecido, de feito Barreras xa é historia, pero a autora emprega este marco para retratar a sociedade viguesa da época e afondar nas relacións familiares, tanto da familia biolóxica como da escollida.

Outro estaleiro, o de Cardama en Vigo, acolleu o primeiro acto de presentación da novela. Nestas instalacións do Berbés reuníronse traballadores do naval da época na que transcorre a historia e mais algúns que se dedican á construción e reparación de barcos hoxe.

Unha ficción que se sitúa nas loitas dos traballadores do naval dos anos 90 e, concretamente, na Noiteboa que as familias pasaron no estaleiro Hijos de J. Barreras como protesta contra a privatización

Como foi para vostede esa primeira presentación? Entrar nos estaleiros para quen non está familiarizada con eles sempre é máxico, verdade?

Estivo xenial que nos deixaran ese espazo. Foi moi especial. Estivo o presidente do comité de Barreras daquela, Juan José Rodríguez Suárez, que me deu bastante información para a novela, xunto a outros compañeiros tamén da época. Gustoulles moitísimo, estaban moi emocionados por atoparse coma personaxes dun libro. A verdade é que me sentín súper especial por recibir esa emoción, ademais, cando se achegaron ao final para que lles asinara o libro, presentábanse dicindo a que se dedicaban no estaleiro: chámome fulano, eu era tubeiro; ou eu chámome tal e facía isto coas chapas. 

Esa conexión que tiveron co libro paréceme moi especial, un deles incluso leu o libro dúas veces para atopar así todos os detalles. Eu tiña moito medo, porque a novela está baseada nestes acontecementos que son reais, pero é un traballo de ficción, non está reflectido todo como aconteceu, as personaxes son inventadas. O real do libro son só os acontecementos que levan unha data, ademais da historia da privatización, claro. Tiña medo de que eles atoparan que a historia non era real, pero souberon ler con esa distancia e estaban moi contentos.

"Antes de saber que quería facer esta historia, sabía que quería facer algo relacionado coa literatura obreira, coa industria de Vigo e, en concreto, co naval"

É unha ficción, pero como emprega o propio contexto de como se vivía na cidade, resulta máis verosímil.

Ese era un dos obxectivos principais, facer un retrato non só deles e dos acontecementos, senón de Vigo, da época na cidade, das rúas, dos camiños, de como se chegaba a cada sitio, de como eran os barrios como O Calvario ou O Berbés, quería que todo isto que fose recoñecible.

Di que para escribir esta novela partiu dun poema. Como era ese poema?

Non é tanto como un poema en si. É que estou acostumada a escribir poesía, a construír o mundo a través da poesía. Dalgún xeito, ao inicio o que facía era escribir sobre Vigo, coleccionar poemas que eran fotografías. Antes de saber que quería facer esta historia, sabía que quería facer algo relacionado coa literatura obreira, coa industria de Vigo e, en concreto, co naval. Interésame moito o mundo dos barcos e do mar, ademais para reflicte moi ben Vigo.

Cando fago a entrevista de Juan José Rodríguez Suárez e el me aporta esta imaxe dos traballadores que se encerran para pasar a Noiteboa, que é parte do clímax do libro, considero que aí había un poema, unha imaxe súper poderosa pola que tirar para artellar toda a novela. Non quería deixar de construíla poeticamente e pasar a unha narrativa histórica ao uso.

A novela ten moito ritmo, ao que tamén axuda esa fragmentación, que bebe desa maneira á que está acostumada a escribir, non?

Si, de construír imaxes ou postais, fotografías a través das palabras e da voz poética, sobre todo porque a min gústanme moitísimo os lugares, os barrios, as cidades, e gústame moito describilos e diferencialos. Explicar que O Calvario non é o mesmo que Chapela, penso os lugares como fotografías, por iso o estilo fragmentario me axuda. Cando empezas moitos dos capítulos, vas entrando a través dun sitio concreto, pois non é o mesmo se estás na rúa do Príncipe ou na Praia de Arealonga, en Chapela.

Se coñeces a cidade podes ir trazando o teu mapa e se identifican ben esas imaxes. Hai un pouco de nostalxia da súa infancia no Calvario na novela?

Si, toda a novela está bastante atravesada pola nostalxia, aínda que penso que a nostalxia é moi perigosa. Intento traballalo, sobre todo na historia de Pedro, o protagonista, e da súa infancia, pero tamén na historia secundaria dos recordos coa amada, pois se cadra os recordos poden ser ou non ser como aconteceron realmente. Recordamos como recordamos, ás veces o confundimos, a nostalxia fainos pensar moitas veces que as cousas eran moito mellores de como as lembramos.

Cre que, a partir das entrevistas que fixo para o libro, transmitíronlle certa nostalxia de como se produciron as loitas obreiras naquel momento e da unión dos traballadores?

Si, absolutamente. Eu son máis nova do que sería o protagonista, entón non lembro ben as cousas que sucederon nesa época. Lembro a idea do Vigo industrial e das mobilizacións, pero non recordo a xente saír á rúa, isto foi unha cousa que aprendín escoitando a xente falar do Vigo nos 90 e anteriormente. Si creo que estes homes o recordan con moita nostalxia por varias cousas, primeiro pola camaradería, para min era esencial reflectir a través das personaxes como ían todos xuntos, como eles gozaban cando había un pequeno triunfo. Se conseguían aumentar unhas horas celebraban xuntos e, cando un quedaba atrás, os outros intentaban estar aí. Había ese sentimento de camaradería, e agora estamos moito máis afeitos a un mundo moi individual, os traballos son moi individuais, algo que tamén ten que ver con que son traballos máis tecnolóxicos ou creativos, que non comparten tanto con outros traballadores como poden ser a industria ou os traballos manuais. Esa sensación de equipo e de unidade creo que a recordan con moita nostalxia.

A outra parte que tamén produce nostalxia e que me gustaba moito contar, era como toda a cidade estaba implicada, como os nenos e as familias formaban parte das manifestacións, das festas e das derrotas. Existía unha unión moi grande. As súas mulleres tiñan que ver tamén con esta loita, non o traballo, pero si nas manifestacións e as folgas. Eu quería contar tamén ese acompañamento, esa forma de estar xuntos e de sustentarse. Na historia as mulleres sosteñen moitos movementos sindicais, sosteñen as loitas, independentemente de se son parte dos sindicatos ou non, e fano moitas veces na sombra porque non poden ser protagonistas. Neste caso, elas non traballaban no estaleiro, pero si permitiron que ocorrese todo.

"Unha vez que xa a tiña Marcos Calveiro tiven que dicir adeus aos personaxes e saír da miña zona de confort, que xa era este libro"

Un papel –o das mulleres– que vai máis alá dos cuidados, imprescindible para que todo funcionara.

Si, por suposto están coidados, pero tamén o apoio e a motivación. Quería retratar esa muller galega urbana que organiza, que dá un golpe na mesa e di ‘isto non pode ser’. Esas mulleres que animan os homes a saír adiante, porque para moitos homes o que sucedía cos seus postos de traballo era moi triste, e daba moita vergoña tamén.

Foi nai hai pouco, tiña unha inquedanza maior en escribir sobre os vínculos familiares, tanto da familia biolóxica como da escollida?

Eu falaba con moita distancia porque esa familia da que escribo non se parece en nada á miña familia biolóxica, máis á que fixen despois. Tirei moito dos ideais e do que eu neste futuro quero construír para o meu fillo, este xeito de incluír os rapaces e darlles o valor que teñen na familia, non telos separados por seren cativos. Quero dicir, para min é moi importante pensar que o meu fillo vai medrar do mesmo xeito que eu sigo medrando, ou que vou conseguir que as cousas que eu aprenda sirvan tamén para el, e non simplemente telo relegado a un espazo infantil.

"Cando alguén che di que iso que escribes vale e interesa, de pronto tes moita máis forza e convicción que antes"

Como influíu na novela o seu paso pola residencia literaria da Cidade da Cultura?

Cando escribes, supoño que máis aínda cando es unha autora novel, é moi importante cando alguén de fóra con experiencia acreditada confía no proxecto, que foi o que me pasou cando Javier Peña o seleccionou para a residencia. De súpeto, eu cría na novela moito máis. Non sei, eu traballo moitas horas, chego a casa e escribo pola noite, volvo a repasalo ao día seguinte pola noite outra vez... Cando alguén che di que iso que escribes vale e interesa, de pronto tes moita máis forza e convicción que antes. A confianza que conseguín alí serviume para apostar por esas noites de escrita, porque senón ás veces non paga a pena; non podemos dedicarnos só a escribir, para iso hai que ter cartos, e eu son unha traballadora, entón, penso que é súper importante ter folgos desde fóra.

Esta novela non é o primeiro que escribe, pois xa escribía poesía, e ademais traballa como libreira, polo que o seu contacto cos libros é diario, por que decide que este é o tema co que quere lanzarse a publicar?

Sabía que tiña que saír con isto, que tiña que empezar con esta obra a publicar. Despois de todo este proceso, cando a rematei compartina co meu marido e a liamos polas noites, e sabiamos que pagaba a pena. Non sei como explicalo, pero cando escribo poesía sinto que podo seguir escribindo os poemas eternamente. E coa novela sabía que estaba escrita e que precisaba ser lida.

A novela é moi sintética porque a min gústame escribir así, pero o último ano fun expandindo ideas que estaban contidas nunha soa frase, ata que chegou un punto no que tiven que deixalo, que xa estaba lista. E logo atravesei un proceso de duelo porque cando estás todas as noites co mesmo, unha vez que xa a tiña Marcos Calveiro [editor e director editorial de Galaxia], tiven que dicir adeus aos personaxes e saír da miña zona de confort, que xa era este libro.