A creación literaria segue a ser o espazo de máis liberdade da vida de Gonzalo Hermo, que publica 'Un xesto de tenrura' (Chan da pólvora), un poemario "tímido" que chega da man da experiencia de observar a súa vida dende outro lugar

“O traballo artístico necesita ausencia de ruído”, asegura Gonzalo Hermo (Taragoña, Rianxo, 1987), Premio Nacional de Poesía Moza Miguel Hernández en 2014 con Celebración (Apiario), que publica agora un novo poemario, Un xesto de tenrura (Chan da pólvora), tras sete anos dende A vida salvaxe, co que obtivo o XVI Premio Poesía Afundación 2018. Neste anos, nos que emigrou a Catalunya, confirmou que a creación literaria segue a ser o espazo de máis liberdade da súa vida. 

Hermo presentou o libro no marco da feira Culturgal xunto ás poetas Míriam Ferradáns e Oriana Méndez, que formaron parte do xurado do XXII Premio Miguel González Garcés, que escolleu por unanimidade os poemas do de Rianxo entre os numerosos inéditos presentados. Este sábado, 27 de decembro, a partir das doce e media do mediodía asinará exemplares do libro na libraría Numax, en Compostela.

Para Gonzalo Hermo a figura das residencias literarias, que está a medrar no país, é a ferramenta ideal para dispoñer das condicións materiais e económicas para crear, como defende a tamén poeta Yolanda Castaño. “Creo que Galicia está vendo un cambio, que a aposta vai ir máis por a liña das residencias e dar aos escritores ese espazo que necesitan para producir, para escribir”, afirma.

A maiores desas necesarias condicións materiais, pensa que para poder crear nestes tempos tamén é preciso poder apartarse un pouco do ritmo imposto polo capitalismo e, con iso, mesmo das redes sociais?

Si, penso que é así. O que nunca pensei é que defender a privacidade fose un elemento emancipador, o mundo nunca deixa de sorprenderme. Pero, efectivamente, estamos moi expostos e considero que o sistema, para bater contra nós, anímanos a repregarnos sobre nós mesmos e despois a expoñer iso aos demais. Nesas condicións, cando menos para min, o feito creativo non aparece. Nesas condicións non se produce. Por iso o modelo das residencias funciona, porque permite o illamento, suspender o ruído do mundo e escribir.

Conta que estes poemas de Un xesto de tenrura non poderían existir de non marchar fóra, de non emigrar no seu caso a Catalunya.

Ben, é que ultimamente tendo a valorar todas as posturas da miña vida en función diso, pero ao que me refiro é que o libro está marcado por un cambio profundo na miña relación co galego, co idioma. Porque xa hai moitos anos que non vivo en Galicia e o galego pasou de ser a lingua na que me expresaba na miña vida cotiá, a ser a lingua na que penso e na que escribo. E creo que ese desprazamento explica boa parte das dinámicas deste poemario e, incluso, do seu ton.

"O galego pasou de ser a lingua na que me expresaba na miña vida cotiá, a ser a lingua na que penso e na que escribo"

E como encaixa isto vivindo nun país que tamén se está a revolver para defender a súa lingua propia, iniciando se cadra un camiño de sobra coñecido en Galicia?

É unha situación que me produce unha certa sensación de estrañamento. Que en realidad é a sensación de estrañamento que ten calquera emigrante. Non é nada especial. Sempre digo que cada país ten dereito a camiñar o seu propio camiño. Non son moi proclive a comparar ou a ver espellos entre a realidade galega e catalá porque creo que son absolutamente distintas, pero na medida en que vivo en Catalunya estou sufrindo o que pasa coa lingua catalá e, polo tanto, como cidadán loito por ela. Con todo, insisto en que moitas veces necesitamos espellos e en realidade as condicións do idioma non son as mesmas; polo tanto, os camiños non teñen por que ser os mesmos. Cada país cunha lingua minorizada debe desenvolver o seu camiño para restituír o seu idioma.

Na conversa que mantivo en Culturgal con Oriana Méndez e Míriam Ferradáns, conducida pola xornalista Susana Pedreira, comentaron un fenómeno que semella inherente ao feito de marchar a vivir fóra, que é precisamente esa tendencia a comparar como foi a vida dun nun sitio e como é no outro. Aí vostede apuntou a idea de “sobredimensionar” a vida, como é iso?

Cando marchas, no meu caso ademais sen unha perspectiva de volver inmediata, prodúcese algo que está moi presente no libro, que é que a memoria convértese nunha forma de distancia. A túa memoria memoria persoal está noutro lugar, non convives coas pantasmas da túa vida porque marchaches a outro lugar. Estás xerando outra forma de memoria que a longo prazo tamén terá lugar no espazo onde vivas, no meu caso en Catalunya; pero de momento a miña memoria é galega. Entón, creo que boa parte das dinámicas deste libro, o seu ton e incluso os temas escollidos teñen que ver co feito de entender que a memoria está vencellada a unha distancia que é física.

Polo tanto, a escrita deste libro foi un exercicio de memoria?

Ten moito que ver coa memoria, si. Tamén co corpo entendido como un arquivo de memoria. O corpo está tremendamente presente, é ese espazo onde, desde o meu punto de vista, albergamos experiencias e onde tamén nos reencontramos con aquilo que fomos e que, dalgún xeito, seguimos sendo, pero non da mesma maneira. É un libro escrito fundamentalmente desde a memoria.

e ti achégaste a min / co corazón gravado nas pupilas. Estes versos do poema O mundo é grande cando o lembro dan conta dos amores presentes no libro, vinculados coa memoria e, precisamente, tratados dende o corpo.

O libro propón a tenrura, o amor, dende o título. Pero o amor como un xeito de saír de nós mesmos e acoller ao outro. Neste sentido, penso que o libro –a pesar de que está reformulado desde a memoria persoal– non é confesional, ou non é un libro que pretenda curar unha ferida, senón que é unha procura no pasado, na memoria, deses momentos nos que se produciu unha apertura ou outro . Momentos onde hai unha experiencia amorosa, pero tamén os primeiros asombros ante o mundo. A capacidade –a través da memoria– de recuperar ese asombro ante o mundo que só se pode producir cando un está aberto ao mundo, cando un está aberto aos demais e ás cousas. Digamos que é un exercicio de memoria non narcisista.

"Un xesto de tenrura' é lento, custoulle saír e, nese sentido, creo que é un libro tímido"

Pero que difícil é esa apertura ao mundo e aos outros cando se van facendo anos... Abrir as vulnerabilidades dunha, expoñerse sen que sexa doutrina nin obriga do sistema, como sinalaba ao comezo da conversa.

É complicado e co tempo faise máis complicado aínda, por iso nos poemas está moi presente a infancia, cando un descobre o mundo. Hai tamén un desexo de non perder esa mirada. Un poema do libro titúlase A mirada e fala de que ás veces cómpre mirar as cousas dúas e tres veces. Creo que nesa mirada máis detida podemos reencontrarnos con ese neno que descobre o mundo para non perder a curiosidade, que para min é das peores desgrazas que lle poden pasar a unha persoa. Máis alá da saúde, que penso que é evidente, creo que o peor que che pode pasar é caer nun estado depresivo e perder a curiosidade ante o mundo, esa mirada de neno. Ademais, estou convencido de que ao sistema non lle interesa que a teñamos.

Como foi o proceso de escrita destes poemas?

Foi un proceso de varios anos, son poemas que saíron aos poucos. Cada libro é unha experiencia totalmente distinta, é moi alucinante. Por exemplo, lémbrome que Celebración (Apiario, 2014) si que foi un libro que saíu moi de repente, en moi pouco tempo. Pero eu penso que o traballo de escrita non consiste exactamente no momento en que estás escribindo un libro, polo tanto, sempre hai un proceso de tempo. Pero si que é certo que Celebración saíu moi a chorro, como un río. E Un xesto de tenrura é lento, custoulle saír e, nese sentido, creo que é un libro tímido. Ía saíndo un poema, máis tarde outro... En cambio, a conciencia era de ter un proxecto: os poemas apuntaban na mesma dirección.

"Tiven que facer unha aposta vital, e literaria, que foi buscar as condicións para poder vivir de maneira que poida escribir sen ter que estar participando constantemente de todo ese aparato literario"

Ve unha conexión entre o Gonzalo Hermo de Crac (Premio Xuventude Crea 2010) ou Celebración e o de Un xesto de tenrura?

É unha poesía diferente. Celebración foi importante, evidentemente, pero para min non ten que ver exactamente coa experiencia de creación dun libro, senón con todo o que xerou despois ao obter un premio nacional, o premio da crítica... Púxome no panorama e sempre será un libro, independentemente de como eu o experimente a nivel máis interno, moi importante para min como poeta. Ademais, as bases da miña poética están en Celebración. Neste sentido, Un xesto de tenrura é moito máis sobrio, é un libro que aspira a ser transparente sen perder complexidade, algo que por exemplo en Celebración non estaba.

Visto con perspectiva, ata que punto lle influíu o recoñecemento do premio do Ministerio de Cultura con Celebración?

Ese momento vivino con moita alegría, aproveiteino moito, pero tampouco decidín facer un camiño de profesionalización da miña carreira a partir del, cousa que se cadra tampouco estaba na miña man; pero si que había unha posibilidade de facelo e houbo un momento no que decidín que iso non podía pasar porque estaba condicionando a miña escrita. O propio feito de estar tan exposto a todo o aparato literario estaba facendo que eu non escribise, ou que escribise cousas nas que non me recoñecía. Tiven que facer unha aposta vital, e literaria, que foi buscar as condicións para poder vivir de maneira que poida escribir sen ter que estar participando constantemente de todo ese aparato literario; que me parece moi ben a xente que o fai, pero eu penso que non me ía permitir ser o escritor que quería.

"Para min 'Suplica' tamén é un poema importante porque creo que Ferrín é o piar da poesía galega contemporánea"

Súplica, o poema que lle dedica a Xosé Luís Méndez Ferrín, está chamado a converterse en icónico na literatura galega. Tempo, / sé xeneroso comigo son uns versos que aparecen na propia capa do libro e que están a sobresaír nas primeiras lecturas do poemario. Como naceu este poema?

Para min é un poema tremendamente especial, e que a xente o estea recibindo tamén o é. Este poema é unha súplica ao tempo, un imposible que só o poema pode concibir, que é falar de ti a ti co tempo e pedirlle que sexa bo contigo. Non podemos facer isto porque o tempo non é unha persoa coa que poidamos dialogar e, ademais, habitualmente non é xeneroso, pero a poesía permite isto. Escribino en homenaxe a Ferrín, que ten moi presente un poema del que se titula En las orillas del Sar, que está en Estirpe, se non me engano. Un poema no que esencialmente Ferrín fai o mesmo, aínda que ti poidas coller ambos poemas e non decatarte en absoluto. Para min este poema tamén é importante porque creo que Ferrín é o piar da poesía galega contemporánea.

Que importante nomearnos e recoñecervos entre vós para tecer esa rede que chamamos poesía galega, para que sexa máis ca unha etiqueta.

Claro, é que a miña tradición literaria ten uns piares, e un deles é Ferrín. Como fixen Filoloxía teño moita conciencia do que é a historia literaria porque a tiven que estudar, non foi só como lector; e para min Ferrín é o piar do que despois fomos bebendo os demais. Así é como entendo eu a miña tradición, pois penso que un poeta cada vez que escribe está formulando a súa tradición, que non ten que coincidir coa doutros contemporáneos.